Kwikama Kenataka Mambote

NA BANSI yankaka, bana kezolaka kutula nduku na bo bansende ya bintuntu ya nti mosi na triko sambu na kuseka yandi. Bansende yango kebikalaka kaka ya kukangama na triko ata nduku na bo kesala konso nki kima yina, yo vanda yandi ketambula, kebaka ntinu, kenikana, to kepumbuka. Sambu yo katuka, yo kelombaka kaka kukatula yo mosi-mosi. Kansi baleke kesepelaka na kumona mambu yai yonso.

Ya kyeleka, ata muntu mosi ve kezolaka kumona bansende yina na bilele na yandi, kansi bantu yonso keyitukaka na kumona mutindu yo kekangamaka na bilele. Muntu ya kwikama kevandaka ti kikalulu ya mutindu mosi. Yandi kesalaka kinduku mosi yina kezingaka mingi. Ata na ntangu ya mpasi, yandi kelungisaka mikumba ya kinduku yango na kwikama yonso. Ngogo “kwikama” keyibusa beto bikalulu bonso masonga, kudipesa mpi zola. Kansi, kana nge kesepelaka ntangu bantu kemonisilaka nge kwikama, keti nge kevandaka mpi na lukanu ya kumonisa kwikama na bantu yankaka? Kana nge kevandaka na lukanu ya mutindu yina, na nani nge fwete monisa kwikama?

Kwikama Kele Mfunu Mingi na Makwela

Makwela kele kisika mosi yina kwikama kele mfunu mingi, kansi yo kele mawa mingi na kumona nde yo kekondaka mbala mingi. Bakala ti nkento yina kemonisaka kwikama na balusilu na bo ya makwela, disongidila bayina kebikalaka kumosi mpi kesalanaka mambote, kesalaka dyambu mosi ya mfunu yina kenatilaka bo kyese ti lutaninu. Sambu na inki? Sambu Nzambi kusalaka bantu ti mpusa ya kumonisana kwikama. Ntangu Nzambi kukwedisaka Adami ti Eva na kilanga ya Edeni, yandi tubaka nde: “Bakala ta bikisa tata na yandi ti mama na yandi, yandi [takangama, NW] na nkento na yandi.” Yo vandaka kulomba nde nkento mpi kukangama na bakala na yandi. Bo zole kubikala ya kwikama mpi kusala kumosi.​—Kuyantika 2:24; Matayo 19:3-9.

Ya kyeleka, bamvula mingi meluta banda mambu yai kusalamaka. Keti yo ketendula nde bubu yai kwikama na makwela memanaka ngala? Bantu mingi tatuba nde ve. Bantu yina kusalaka bansosa na Allemagne kumonaka nde bantu 80 na kati ya nkama kutubaka nde kwikama na makwela kele mfunu mingi. Nsosa ya zole ya bo salaka kuvandaka sambu na kusosa kuzaba bikalulu ya kuluta mbote yina babakala ti bankento kezolaka mingi. Bo lombaka kibuka mosi ya babakala na kutanga bikalulu tanu ya bo kezolaka mingi na bankento, mpi bo lombaka kibuka ya bankento na kutanga bikalulu tanu ya bo kezolaka mingi na babakala. Babakala ti bankento kutubaka nde kwikama kele kikalulu mosi ya kuluta mfunu.

Ya kyeleka, kwikama kele kikalulu mosi ya mfunu yina kesalaka nde makwela kununga. Kansi, mutindu beto monaka yo na disolo ya ntete, kwikama kele kikalulu mosi ya bantu kesikisaka mingi kansi bo kesadilaka yo ve. Mu mbandu, bamakwela mingi ya kefwa na bansi mingi kemonisa nde kukonda kwikama ke na kukuma mingi mpenza. Inki mutindu bankwelani lenda buya bupusi yai mpi kumonisana kwikama?

 Kwikama Kesalaka nde Makwela Kuzinga Mingi

Bankwelani kemonisaka kwikama na ntangu bo kesosaka mabaku ya kundimisana zola na bo. Mu mbandu, yo kevandaka mbala mingi mbote mpenza na kutuba nde “beto” na kisika ya kutuba nde “mono”​—“banduku na beto,” “bana na beto,” “nzo na beto,” “baeksperiansi na beto,” mpi buna na buna. Na ntangu beno keyidika mambu ya beno kekana kusala mpi badesizio ya beno tabaka​—yo vanda na mambu ya ketala nzo, kisalu, bana, bansaka ya kulutisila ntangu, konzie, to bisalu ya dibundu​—yo tavanda mbote nde konso nkwelani kutadila mawi ti bangindu ya nkwelani na yandi.​—Bingana 11:14; 15:22.

Konso nkwelani kemonisaka kwikama na ntangu yandi kemonisaka nkwelani na yandi nde yandi kevandaka ti mfunu na yandi mpi kezolaka yandi. Muntu yina mekwelaka kekudiwaka ve na lutaninu kana nkwelani na yandi kesala kinduku ya ngolo ti nkento to ti bakala yankaka. Biblia kelongisila babakala na kukangama na ‘bankento yina bo kwelaka na kileki.’ Bakala fwete bika ve nde ntima na yandi kusepela na dikebi yina nkento yankaka kemonisa yandi. Ya kyeleka, yandi fwete buya kuvukisa nitu ti nkento yankaka. Biblia kekebisa nde: “Muntu yina ke sala pite ke na mayele ve, yandi ke kudifwa yandi mosi.” Munsiku ya kwikama yai ya nene ketadila mpi nkento.​—Bingana 5:18; 6:32.

Keti kusala kikesa sambu na kubikala ya kwikama na makwela kele mfunu? Ee. Yo kesalaka nde makwela kukuma ngolo mpenza, yo zinga mingi, mpi konso nkwelani kubakila yo mambote. Mu mbandu, ntangu bakala kelungisaka bampusa ya nkento na yandi na kwikama yonso, nkento kekudiwaka na lutaninu yina kesalaka nde yandi monisa bikalulu na yandi ya kuluta mbote. Yo kele mutindu mosi sambu na bakala. Lukanu na yandi ya kubikala ya kwikama na nkento na yandi kesadisaka yandi na kuyedisa kikalulu ya kukangama na minsiku ya lunungu na mambu yonso ya luzingu na yandi.

Kana bakala ti nkento kekutana ti bampasi, kwikama tasala nde bo zole kudiwa na lutaninu. Kansi, kana kwikama kele ve na makwela, mavwanga yina kebasikaka mbala na mbala kenataka bankwelani na kukabwana to na kusosa kufwa makwela. Na kisika ya kumanisa mavwanga, lukanu ya mutindu yai kenataka kaka mavwanga yankaka. Na bamvu 1980, muntu mosi ya mayele yina mezabanaka mingi na mambu yina metala midele ya bilele ti kuyidika nitu kuyambulaka nkento na yandi ti dibuta na yandi. Keti yandi zwaka kyese na kuzinga yandi mosi? Bamvula makumi zole na nima, yandi ndimaka nde kuyambula ya yandi yambulaka bo kusalaka nde yandi kuma kudiwa ‘yandi mosi mpi kudiyangisa mingi. Yo vandaka kusala nde yandi vidisa mpongi na mpimpa sambu yandi vandaka kuwa mpusa ya kuzabisa bana na yandi nde bo lala mbote.’

Kwikama na Kati ya Bibuti ti Bana

Ntangu bibuti kemonisaka kwikama na kati na bo, bana na bo kevandaka ti dibaku ya mbote ya kulonguka kikalulu yai. Na kimbuta, bana yina bo kesansaka na mabuta ya kwikama mpi ya zola kemonaka mpasi ve na kulungisa mikumba na bo na bankwelani na bo mpi na bibuti na bo na ntangu bo takuma kunyokwama  sambu na bimbefo yina kimununu kenataka.​—1 Timoteo 5:4, 8.

Na kutuba ya mbote, yo kesalamaka ve ntangu yonso nde bibuti kukuma bambefo na ntwala ya bana. Bantangu yankaka mwana lenda vanda na mfunu ya lusansu yina kelomba nde bibuti kumonisa kwikama. Herbert ti Gertrud, Bambangi ya Yehowa yina kele ti bamvula kuluta 40 kukutanaka ti dyambu yai. Mwana na bo ya bakala, Dietmar, kubelaka maladi mosi ya kelembisaka misisa luzingu na yandi ya mvimba. Na nsungi ya bamvula nsambwadi ya nsuka na ntwala nde yandi fwa na Novembri ya mvu 2002, Dietmar kuvandaka ntangu yonso ti mfunu ya lusansu mpi dikebi. Bibuti na yandi kulungisaka bampusa na yandi na zola yonso. Bo tulaka nkutu bima ya bo kesansilaka bambefo na nzo na bo mpi bo longukaka kimunganga. Yai kele mbandu mosi ya mbote ya kumonisa kwikama na dibuta!

Kwikama Kele Mfunu na Kinduku

Birgit ketuba nde: “Muntu lenda vanda na kyese ata yandi mekwelaka ve, kansi yo kele mpasi na kuvanda na kyese kana nge kele ve ti nduku.” Ziku nge kendima dibanza yai. Ata nge mekwelaka to ve, kwikama ya nduku mosi ya mbote tapesa nge kyese mpi tasala nde nge zinga mbote. Ntembe kele ve nde, kana nge mekwelaka, nduku na nge ya kuluta ngolo fwete vanda nkwelani na nge.

Nduku kele ve kaka muntu mosi ya kuzabana. Beto lenda zabana ti bantu mingi​—bantu ya kartie, banduku ya kisalu, ti bantu yina beto kekutanaka ti bo mbala na mbala. Kinduku ya kyeleka kelombaka ntangu, kikesa, mpi mabanza yina kezitisaka lusilu. Kuvanda nduku ya muntu kele dyambu mosi ya lukumu. Kinduku kenataka mambote, kansi yo kelombaka mpi mambu mingi.

Kusolula mbote ti nduku kevandaka dyambu mosi ya mfunu. Kusolula ya mutindu yina lenda vanda bantangu yankaka mfunu kana dyambu mosi ya mpasi mebasika. Birgit ketendula nde: “Kana mosi na kati na beto kele ti dikambu, beto kebinganaka na telefone ti nduku na munu mbala mosi to zole konso mposo. Yo kepesaka munu kikesa na kuzaba nde yandi kele pana mpi yandi kele na luzolo ya kuwidikila.” Kitamina lenda kanga ve bantu nzila ya kusala kinduku. Gerda ti Helga kezingaka na kitamina mosi ya bakilometre mingi, kansi bo kele banduku ya ngolo tuka bamvula kuluta 35. Gerda ketendula nde: “Beto kekudisonikilaka mbala na mbala, beto kekuditelaka baeksperiansi mpi beto kemonisaka mawi ya kati ya ntima na beto, yo vanda ya kyese to ya mawa. Mikanda ya Helga kepesaka munu kyese mingi. Beto keyindulaka mutindu mosi kibeni.”

Kwikama kele mfunu na kinduku. Dyambu mosi ya kukonda kwikama lenda bebisa ata bangwisana yina mesala bamvula mingi. Banduku kepesanaka mbala mingi bandongisila ata na mambu ya kinsweki. Banduku ketubilaka mambu yina kevandaka na kati ya ntima na bo kukonda kutita nde nduku na yandi tamona yandi mpamba to tabasisa binsweki na bo. Biblia ketuba nde: “Nduku ya kyeleka kezolaka konso ntangu, mpi yandi kele mpangi yina kubutukaka sambu na ntangu ya mpasi.”​—Bingana 17:17, NW.

Sambu banduku na beto kevandaka ti bupusi na mambu yina beto keyindulaka mpi kesalaka, yo kele mfunu nde beto sala kinduku ti bantu yina mutindu na bo ya kuzinga kewakana ti ya beto. Mu mbandu, nge fwete sala kinduku ti bantu yina nge kele ti bo lukwikilu mosi, dibanza mosi na yina metala bikalulu ya mbote, mpi ngindu mosi na dyambu metala minsiku ya mbote ti ya mbi. Banduku ya mutindu yina tasadisa nge na kulungisa balukanu na nge. Nkutu, sambu na nki nge tazola kusala kinduku ti muntu yina ketadilaka ve minsiku mpi bikalulu ya mbote mutindu mosi ti nge? Biblia kemonisa mfunu ya kupona banduku ya mbote na ntangu yo ketuba nde: “Kana nge landa bantu ya mayele, nge ta kuma mpi mayele; kana nge landa bazoba, nge mpi ta kuma zoba.”​—Bingana 13:20.

Muntu Lenda Longuka Kwikama

Kana mwana kelonguka kutula muntu yankaka bansende ya bintuntu ya nti yina kekangamaka na bilele, ntembe kele ve nde yandi tazola kusala nsaka yango mbala mingi. Yo kele mutindu mosi sambu na muntu yina kele ya kwikama. Sambu  na inki? Sambu kana beto kemonisa kwikama mbala mingi, yo takumina beto pete na kumonisa yo. Kana muntu kelonguka na kumonisa kwikama na bumwana na kati ya dibuta, ntangu yandi takuma mbuta, yo tavandila yandi pete na kusala kinduku yina tatungama na kwikama. Na ntangu ya mbote, bangwisana ya ngolo ya mutindu yina mpi ya ntangu ya nda lenda sadisa yandi na kumonisa kwikama na makwela. Yo tasadisa yandi mpi na kumonisa kwikama na kinduku yina meluta binduku yonso na mfunu.

Yezu kutubaka nde munsiku ya kuluta nene kele kuzola Yehowa Nzambi na ntima, na moyo, na mabanza, mpi na ngolo na beto ya mvimba. (Marko 12:30, NW) Yo ketendula nde beto fwete monisa kwikama na beto yonso na Nzambi. Kuvanda ya kwikama na Yehowa Nzambi kenataka mambote mingi. Yandi tayambula beto ve to kupesa beto nsoni, sambu yandi mosi ketuba nde: “Mono kele ya kwikama.” (Yeremia 3:12, NW) Ya kyeleka, kuvanda ya kwikama na Nzambi kenataka mambote ya mvula na mvula.​—1 Yoane 2:17.

[Bangogo sambu na kubenda dikebi ya kele na lutiti 6]

Kwikama ya nduku ya mbote tapesa nge kyese

[Kifwanisu ya kele na lutiti 5]

Bantu ya dibuta yina kele ya kwikama kesadisanaka