1, 2. Sambu na nki bantu ya nkaka ke sepelaka na bafige?

KETI nge ke zolaka kudia mbuma ya fige, yo vanda ya mubisu to ya kukawuka? Bantu mingi ke zolaka yo, yo yina na bisika mingi na nsi-ntoto bo ke kunaka bafige. Na ntangu ya ntama, Bayuda vandaka kubaka bafige na mbalu mingi. (Nah. 3:12; Luka 13:6-9) Bafige ke vandaka na ba fibre ti bavitamine mpi bantu mingi ke tubaka nde yo ke vandaka mbote sambu na ntima.

² Bantangu ya nkaka Yehowa vandaka kufwanisa bafige ti bantu sambu na kutubila mambu yina kele na bantima na bo. Nzambi vandaka kutubila ve mambote yina bafige ke nataka na mavimpi ya muntu. Mambu yina Yehowa tubaka na nzila ya profete Yeremia ke tadila ntima na nge mpi bantima ya bantu yina nge ke zolaka. Yandi vandaka kutubila yo na mutindu ya kifwani. Ntangu beto ke tadila mambu yina yandi tubaka, yindula mambu yina yo lenda tendula sambu na Bakristu.

3. Bafige yina Yeremia 24 ke tubila ke tendula nki?

³ Beto tadila ntete diambu mosi yina Nzambi tubaka na bilumbu ya Yeremia na yina me tala bafige. Na mvu 617 N.T.B., dikanda ya Yuda vandaka kusala mambu yina Yehowa ke mengaka. Nzambi pesaka mbona-meso yina vandaka kumonisa mambu yina zolaka kusalama na makwisa. Yandi sadilaka kifwani ya bitunga zole ya bafige​—bafige ya “kitoko” mpi bafige ya “mbi mpenza.” (Tanga Yeremia 24:1-3.) Bafige ya mbi ke tendula Ntotila Sedesiasi mpi bantu ya nkaka yina vandaka bonso yandi, yina Ntotila Nabukodonozore mpi basoda na yandi niokulaka ngolo mpenza. Kansi, nki beto lenda tuba sambu na Ezekiele, Daniele, banduku na yandi tatu yina vandaka na Babilone mpi Bayuda ya nkaka yina bo zolaka kunata ntama mingi ve na kimpika na Babilone? Bo vandaka kutendula bafige ya kitoko. Yo lombaka nde Bayuda ya nkaka kuvutuka sambu na kutunga diaka Yeruzalemi mpi tempelo na yo. Nsuka-nsuka mambu yina lunganaka.​—Yer. 24:8-10; 25:11, 12; 29:10.

4. Mambu yina Nzambi tubaka sambu na bafige lenda pesa beto nki kikesa?

⁴ Yehowa tubaka sambu na bantu yina vandaka kutendula  bafige ya kitoko nde: ‘Mono ta pesa bo ntima sambu na kuzaba mono, nde mono kele Yehowa mpi bo ta kuma bantu na mono.’ (Yer. 24:7) Yo kele mukapu ya ntu-diambu ya disolo yai, mpi yo ke pesa beto kikesa mpenza! Nzambi ke zola kupesa bantu “ntima sambu na kuzaba” yandi. Na verse yai, ngogo “ntima” ke tendula nkadilu ya muntu. Ntembe kele ve nde, beto ke zola kuvanda na ntima ya mutindu yina mpi kuvanda mosi ya bansadi na yandi. Yo yina, nge fwete longuka Ndinga ya Nzambi mpi kusadila yo, kubalula ntima mpi kubaluka to kuyambula masumu, kudipesa na Nzambi mpi kubaka mbotika na zina ya Tata, ya mwana, mpi ya mpeve santu. (Mat. 28:19, 20; Bis. 3:19) Mbala ya nkaka nge me salaka dezia bitambi yai to nge ke vukanaka mbala na mbala ti Bambangi ya Yehowa mpi ke kudibongisa sambu na kulungisa bitambi yina.

5. Yeremia tubaka ntete-ntete sambu na ntima ya banani?

⁵ Yo vanda beto me salaka dezia bitambi yai yonso to ndambu, beto fwete landa kutula dikebi na nkadilu na beto. Mambu ya nkaka yina Yeremia tubaka sambu na ntima, ke sadisa beto na kuzaba kikuma yina beto fwete landa kusala mpidina. Mikapu ya nkaka ya mukanda ya Yeremia vandaka kutadila makanda yina vandaka na nziunga ya Yuda, ata mpidina yo vandaka kutadila mingi-mingi dikanda ya Yuda na nsungi ya luyalu ya bantotila na yo tanu. (Yer. 1:15, 16) Ya kieleka, nsangu ya Yeremia vandaka kutadila ntete-ntete babakala, bankento mpi bana ya dikanda yango yina kuvandaka ti bangwisana ya mbote ti Yehowa. Ba-nkaka na bo ndimaka na luzolo yonso na kuvanda na bangwisana ya mutindu yina. (Kub. 19:3-8) Mpi na bilumbu ya Yeremia, bantu ndimaka nde bo kudipesaka na Nzambi. Bo tubaka nde: ‘Beto me kwisa na nge, sambu nge Yehowa kele Nzambi na beto.’ (Yer. 3:22) Kansi, keti nge ke yindula nde ntima na bo vandaka ya mbote?

6. Sambu na nki beto fwete tula dikebi ya mingi na mambu yina Nzambi tubaka sambu na ntima?

⁶ Bubu yai, minganga lenda sadila bamasini ya mpa yina ke basika sambu na kutala ntima na beto mpi kumona mutindu yo ke sala. Kansi, Yehowa lenda sala mambu mingi kuluta yina, mutindu yandi salaka na bilumbu ya Yeremia. Nzambi me fwana mpenza kuluta minganga, mutindu beto lenda mona yo na bangogo yai ya yandi ke tuba: ‘Ntima kele luvunu mingi kuluta konso kima ya nkaka mpi yo kele mbi mingi. Nani lenda zaba yo? Mono, Yehowa fimpaka ntima na bo sambu na kupesa matabisi na konso muntu mutindu kele luzingu na yandi ti kisalu na yandi.’ (Yer. 17:9, 10) Ntangu Yehowa ‘ke fimpaka ntima’ yandi ke salaka ve ekzame ya ntima na beto ya kieleka, yina na nsungi ya bamvula 70 to 80, lenda bula bambala kiteso ya bamiliare tatu. Yehowa vandaka kutubila ntima ya kifwani. “Ntima” yina ke tendula kimuntu ya kati ya muntu, disongidila bampusa na yandi, mabanza na yandi, nkadilu na yandi, mpi balukanu na yandi. Nge kele na ntima ya mutindu yina. Nzambi lenda fimpa yo, kansi nge mpi lenda sala yo.

7. Inki mutindu Yeremia tubilaka ntima ya Bayuda mingi ya bilumbu na yandi?

⁷ Sambu na kudibongisa na mpila nde Nzambi kufimpa ntima na beto, beto lenda kudiyula nde: ‘Bantima ya kifwani ya Bayuda mingi ya bilumbu ya Yeremia vandaka ya nki mutindu?’ Sambu na kubaka mvutu, beto tadila nsa mosi ya bo ke sadilaka mingi ve yina Yeremia sadilaka; yandi tubaka nde: ‘Bantu ya Israele yonso kele ve ya kuyotisa na ntima.’ Yandi vandaka ve kutubila luyotisu ya kieleka yina Nsiku vandaka kulomba na bana-babakala ya Bayuda, sambu yandi tubaka nde: ‘Yehowa ke tuba diaka nde: “Kilumbu kele mono ta pesa ndola na bantu yonso yina ya bo tulaka luyotisu, bayina kele ya kuzenga ve.”’ Yo yina, ata Bayuda ya babakala yina vandaka ya kuyotisa vandaka ya ‘kuyotisa ve na ntima.’ (Yer. 9:24, 25) Bangogo yai ke tendula nki?

8, 9. Yo lombaka nde Bayuda mingi kusala nki na yina me tala ntima na bo?

⁸ Beto ke mona ntendula ya bangogo ‘kuyotisa ve na ntima’ na mambu yina Nzambi longisilaka Bayuda na kusala. Yandi songaka bo nde: ‘Beno katula mpusu na ntima na beno, beno bantu ya Yuda ti ya Yeruzalemi. Kana ve makasi na mono ta pela sambu na mambu ya mbi ya beno ke sala.’ Kansi nki vandaka na kisina  ya mambu na bo ya mbi? Yo vandaka kukatuka na kati, na ntima na bo. (Tanga Marko 7:20-23.) Na nzila ya Yeremia, Nzambi monaka na siki-siki yonso kisina ya mambu ya mbi yina Bayuda vandaka kusala. Ntima na bo vandaka ntu-ngolo mpi kukolama. Bikuma mpi mabanza na bo vandaka kusepedisa yandi ve. (Tanga Yeremia 5:23, 24; 7:24-26.) Nzambi zabisaka bo nde: ‘Beno kudiyotisa sambu na Yehowa, mpi beno katula mpusu na ntima na beno.’​—Yer. 4:4; 18:11, 12.

⁹ Yo yina, yo lombaka nde Bayuda ya bilumbu ya Yeremia kusala ntima na bo ya kifwani operasio, disongidila ‘kuyotisa ntima’ na bo—​kaka bonso bantu ya Izraele ya bilumbu ya Moize salaka. (Kul. 10:16; 30:6) ‘Kukatula mpusu na ntima na bo’ ke tendula kukatula mambu yina vandaka kukumisa ntima na bo ngolo, disongidila mabanza na bo, bampusa na bo mpi bikuma na bo yina vandaka ve na kuwakana ti ya Nzambi.​—Bis. 7:51.

10. Mutindu kisambu ya Davidi ke monisa yo, nki beto fwete sala?

¹⁰ Beto fwete monisa ntonda mingi na mutindu Nzambi me sadisaka beto na kuzaba ntima na beto ya kifwani! Kansi, bantu ya nkaka lenda kudiyula nde: ‘Keti diambu yai ke tadila mpi bansadi ya Yehowa bubu yai?’ Yo kele kieleka, bubu yai Bakristu mingi ve na dibundu ke salaka mambu ya mbi mpi kele ve “bafige ya mbi” bonso Bayuda mingi ya ntangu ya ntama. Nkutu, bubu yai bansadi ya Nzambi me kudipesaka na yandi mpi kele bantu ya bunkete. Ata mpidina, beto fwete yindulula na kisambu yina Davidi muntu ya lunungu salaka na Yehowa nde: ‘Nzambi, tala mono mbote-mbote mpi zaba ntima na mono. Fimpa mabanza na mono mpi sosa kana nge lenda mona mambu ya mbi na ntima na mono.’​—Nk. 17:3; 139:23, 24.

11, 12. (a) Sambu na nki konso muntu na kati na beto fwete fimpa ntima na yandi? (b) Inki Nzambi ta sala ve?

¹¹ Yehowa ke zola nde konso muntu na kati na beto kulanda kundimama na yandi. Sambu na bantu ya lunungu, Yeremia tubaka nde: ‘Nge, Yehowa, ke fimpaka bantu ya lunungu; nge ke monaka bantima na bo mpi bangindu na bo.’ (Yer. 20:12) Kana Nkwa-Ngolo Yonso ke fimpaka ata ntima ya bantu ya lunungu, keti yo ke monisa ve nde beto mosi fwete kuditadila na masonga yonso? (Tanga Nkunga 11:5.) Kana beto sala mpidina, beto lenda mona nde ntima na beto me kuma ti nkadilu ya mbi to kele ti lukanu mpi mawi ya mbi yina beto fwete tudila dikebi. Beto lenda mona diambu mosi yina beto lenda katula ya kele bonso ‘mpusu na ntima na beto,’ yina ke pusa ntima na beto na kubuya kundima ndongisila. Yo ke tendula kusala ntima na beto ya kifwani operasio. Kana nge me ndima nde yo kele mbote na kufimpa ntima na nge ya kifwani, nki kele mambu yina nge fwete sosa? Mpi nki mutindu nge lenda sala bansoba yina me fwana?​—Yer. 4:4.

¹² Beto vila ve diambu yai: Beto fwete yindula ve nde Yehowa ta pusa beto na ngolo na kusala bansoba. Yandi ke tuba sambu na “bafige ya kitoko” nde yandi ta “pesa bo ntima sambu na kuzaba” yandi. Yandi tubaka ve nde yandi ta pusa bo na ngolo na kusoba ntima na bo. Yo lombaka nde, bo monisa nde bo kele na mfunu ya ntima ya bulemfu yina ke monisa nde bo zaba Nzambi. Keti beto mpi fwete sala ve mutindu mosi?

13, 14. Na nki mutindu ntima ya Mukristu mosi lenda sala yandi mbi?

¹³ Yezu tubaka nde: “Bangindu ya mbi, kufwa bantu, bizumba, pite, kuyiba, bimbangi ya luvunu, mpi kuvweza ke katukaka na ntima.”  (Mat. 15:19) Yo ke pwelele nde, kana ntima ngolo ya mpangi-bakala mosi ke pusa yandi na kusala pite to bizumba mpi kana yandi balula ve ntima, yandi lenda vidisa bangwisana na yandi ti Nzambi kimakulu. Kansi, ata muntu yina me sala ve disumu ya mutindu yina, lenda bika nde bampusa ya mbi kuyela na ntima na yandi. (Tanga Matayo 5:27, 28.) Yo kele ntangu yina yo lenda vanda mfunu sambu nde, konso muntu kufimpa ntima na yandi. Kana nge fimpa ntima na nge, ziku nge lenda mona nde nge kele ti mabanza ya mbi sambu na mpangi-nkento mosi to mpangi-bakala mosi yina kele ve nkwelani na nge, to nge kele ti banzala yina Nzambi ke mengaka ya nge fwete katula.

¹⁴ Yo lenda vanda nde, Mukristu mosi me salaka ve disumu ya ‘kufwa muntu’ kansi me bumbaka makasi na ntima sambu na Mukristu ya nkaka mpi yandi me kuma kumenga Mukristu yango. (Levi 19:17) Mpangi yai fwete sala bikesa ya ngolo sambu na kukatula mabanza ya mutindu yina sambu yo lenda kumisa ntima na yandi ngolo.​—Mat. 5:21, 22.

15, 16. (a) Pesa mbandu ya ke monisa mutindu Mukristu mosi lenda vanda ti ‘ntima yina kele ve ya kuyotisa.’ (b) Sambu na nki nge ke yindula nde, Yehowa ke buyaka ‘ntima yina kele ve ya kuyotisa’?

¹⁵ Diambu ya kiese kele nde, Bakristu mingi ke vandaka ve ti bampusa mpi mabanza ya mutindu yina na ntima na bo. Ata mpidina, Yezu tubilaka “bangindu ya mbi.” Yo kele bangindu to nkadilu yina lenda bebisa luzingu na beto na mambu mingi. Mu mbandu, muntu lenda monisa kwikama yina me fwana ve na bantu ya dibuta na yandi. Yo kele kieleka nde, Bakristu fwete ‘zola’ bampangi na bo ya dibuta mpi kuvanda ve bonso bantu mingi yina ke monisaka ve zola na ‘bilumbu yai ya nsuka.’ (2 Tim. 3:1, 3) Ata mpidina, muntu lenda lutisa ndilu ntangu yandi ke monisa zola yina. Bantu mingi ke tubaka nde, bangwisana ya menga me luta bangwisana yonso ya nkaka na ngolo. Yo yina, ntangu muntu mosi me tubila to me sadila mpangi na bo ya dibuta mambu ya mbi, bo ke kudikotisaka na diambu yango sambu na kukotila muntu ya dibuta na bo to kunwanina yandi. Bampangi ya Dina waka makasi ya ngolo sambu bo sadilaka mpangi na bo ya nkento mambu ya mbi mpi bo fwaka babakala ya bwala yina. (Kuy. 34:13, 25-30) Mpi yindula mambu yina vandaka na ntima ya Absalomi, yina pusaka yandi na kufwa Aminoni, mpangi na yandi ya tata mosi. (2 Sam. 13:1-30) Ya kieleka, “bangindu ya mbi” vandaka na kisina ya mambu na bo ya mbi.

¹⁶ Bubu yai, yo ke pwelele nde Bakristu ya kieleka ke fwaka ve bantu ya nkaka. Ata mpidina, yo lenda monana nde Bakristu ya nkaka kele ti mabanza ya mbi sambu na mpangi-bakala to mpangi-nkento mosi sambu yandi sadilaka mpangi na bo ya dibuta diambu ya mbi to yina bo ke yindula nde yo kele mpidina. Bo lenda buya kukwenda na nzo ya Mukristu yina kana yandi me bingisa bo to kubuya kuyamba yandi na nzo kaka sambu bo ke yindula nde, yandi sadilaka muntu ya dibuta na bo mambu ya mbi. (Baeb. 13:1, 2) Kuvanda ti mabanza ya  mbi ya mutindu yina mpi kukonda kukwenda na nzo ya mpangi yina to kubingisa yandi na nzo na beno ke monisa kukonda zola mpi nge fwete mona yo ve bonso diambu mosi ya mpamba. Ya kieleka, Yehowa muntu yina ke fimpaka bantima, lenda bakisa nde bampangi yina kele ti ‘ntima yina kele ve ya kuyotisa.’ (Yer. 9:24, 25) Yindula bantu yina Yehowa longisilaka nde: ‘Beno katula mpusu na ntima na beno.’​—Yer. 4:4.

17. Inki mutindu kuzitisa Yehowa lenda sadisa beto na kukuma na ntima yina ke lemfukilaka yandi?

¹⁷ Inki nge ta sala kana na nima ya kufimpa ntima na nge ya kifwani nge me mona nde yo ke lemfukaka ve na bandongisila ya Yehowa, to yo ‘kele ve ya kuyotisa’? Mbala ya nkaka, nge lenda mona nde nge ke waka bantu boma, nge ke zolaka kuvanda muntu ya lukumu, kuvanda ti mbongo mingi, nge ke vandaka ntu-ngolo to nge kele ti mpeve ya dipanda. Kana yo kele mpidina, zaba nde yo ke kuminaka mpi bantu ya nkaka. (Yer. 7:24; 11:8) Yeremia sonikaka nde, Bayuda ya kukonda kwikama ya bilumbu na yandi vandaka ‘na ntima ya ntu-ngolo mpi ya mubulu.’ Yandi yikaka nde: “Beno ke tuba mpi ve na ntima na beno nde: ‘Beto zitisa Yehowa, Nzambi na beto; muntu yina ke tindilaka beto mvula konso ntangu.’” (Yer. 5:23, 24) Keti yo ke monisa ve nde, kuzitisa Yehowa mpi kuzola yandi lenda sadisa muntu na kukatula ‘mpusu na ntima na yandi’? Luzitu ya mutindu yina lenda sadisa konso muntu na kati na beto na kukuma na ntima yina ke ndimaka kusala mambu yina Nzambi ke lombaka beto na kusala.

18. Yehowa pesaka nki lusilu sambu na Bakristu yina kele na kati ya kuwakana ya mpa?

¹⁸ Diaka, sambu Yehowa me pesa beto “ntima sambu na kuzaba” yandi beto lenda sala kumosi ti yandi. Nkutu, yandi ke sila na kusala mutindu yina sambu na Bakristu ya bo me tulaka mafuta, yina kele na kuwakana ya mpa. Yandi ke tuba nde: ‘Mono ta kotisa bansiku na mono na ntima na bo. Mpi mono ta kuma Nzambi na bo, ebuna bo ta kuma bantu na mono.’ Kansi yandi tubaka nki na yina me tala kuzaba yandi mbote-mbote? Yandi yikaka nde: ‘Mfunu ta vanda diaka ve nde muntu kulonga nduku na yandi to mpangi na yandi nde, “Zaba Yehowa!” sambu bantu yonso, ata mbuta ata leki, ta zaba mono. Mono ta wila bo mawa sambu na masumu na bo, mono ta yindula diaka ve mambu ya mbi ya bo salaka.’​—Yer. 31:31-34. *

19. Bakristu ya kieleka kele ti nki kivuvu ya kitoko?

¹⁹ Yo vanda nge kele ti kivuvu ya kubaka mambote ya kimakulu yina kuwakana ya mpa ta nata na zulu to na ntoto, nge fwete sosa kuzaba Yehowa mpi kuvanda mosi ya bansadi na yandi. Kansi na ntwala ya kubaka mambote yina, Nzambi fwete lolula ntete masumu na nge na nsadisa ya nkudulu ya Kristu. Sambu Nzambi lenda lolula masumu na nge, nge mpi fwete lolula bankaka, ata bayina me salaka nge mambu ya mbi. Luzolo na beto ya kukatula na ntima na beto mambu yonso yina lenda bebisa yo, ta vanda diambu mosi ya mbote sambu na ntima na beto. Mpidina nge ta monisa nde, nge kele kaka ve na mfunu ya kusadila Yehowa kansi mpi ya kuzaba yandi mbote-mbote. Nge ta fwanana ti bantu yina Yehowa tubaka sambu na bo na nzila ya Yeremia nde: “Beno ta sosa mono, ebuna beno ta mona mono sambu beno ta sosa mono na ntima yonso mpenza.”​—Yer. 29:13, 14.