1. Inki mutindu kusolula mbote ke sadisaka na makwela?

MPANGI-BAKALA mosi na Canada tubaka nde: “Mono ke zolaka kulutisa ntangu mingi ti nkento na mono kuluta ti muntu ya nkaka. Mpidina beto ke lutisaka bantangu mingi ya kiese kumosi mpi yo ke vandaka pete sambu na kukanga ntima na bantangu ya mpasi.” Bakala mosi na Australie sonikaka nde: “Na bamvula 11 yina beto me lutisaka kumosi, mono me lutisaka ntete ve ata kilumbu mosi kukonda kusolula ti nkento na mono. Beto zole ke vandaka ve na boma sambu na nkwelani ya nkaka mpi beto ke tudilanaka ntima na makwela na beto. Kusolula mbote mpi mbala na mbala sadisaka beto na kukumisa makwela na beto ngolo.” Mpangi-nkento mosi na Costa Rica tubaka nde: “Kusolula mbote me tomisaka kaka ve makwela na beto kansi mpi yo me sadisaka beto na kukwenda pene-pene na Yehowa, yo me taninaka beto na bampukumuna, yo me sadisaka beto na kuvanda na bumosi, mpi me salaka nde beto zolana ngolo.”

2. Inki mambu lenda kanga bankwelani nzila ya kusolula mbote?

² Keti nge ke solulaka mbote ti nkwelani na nge, to keti nge ke monaka yo mpasi? Ya kieleka, mambu ya mpasi lenda basika, sambu makwela ke vukisaka bantu zole ya kukonda kukuka yina kele ti kimuntu ya kuswaswana, tanga mpi bikalulu yina ke monisaka binkulu ya muntu mpi kisika yandi me yela. (Bar. 3:23) Diaka, yo lenda vanda nde na makwela, bakala ti nkento ke solulaka mutindu mosi ve. Yo yina, John M. Gottman mpi Nan Silver, bantu yina ke salaka bansosa na yina me tala makwela tubaka nde: “Yo ke lombaka kikesa, kuvanda ti lukanu, mpi kukwamina sambu makwela kuzinga mingi.”

3. Inki ke sadisaka bankwelani na kukumisa makwela na bo ngolo?

³ Ya kieleka, sambu na kuvanda na makwela ya mbote yo ke lombaka kusala bikesa ya ngolo. Kansi, na nima yo ke nataka kiese ya mingi. Bankwelani yina ke zolanaka lenda vanda ti makwela ya mbote mpenza. (Lo. 9:9) Beto tadila mbandu ya makwela ya zola ya Izaki mpi Rebeka. (Kuy. 24:67) Ata na  nima ya kulutisa bamvula mingi na makwela, Biblia ke monisa ve nde zola na bo kulumukaka. Yo kele mpi mutindu mosi sambu na bankwelani mingi bubu yai. Inki ke sadisaka bo? Bo me longukaka mutindu ya kumonisa mabanza mpi mawi na bo na masonga yonso kansi na mawete; bo ke monisaka mpi bikalulu bonso mayele, zola, luzitu ya mudindu, mpi kudikulumusa. Mutindu beto ta mona yo ntangu yai, kana bakala ti nkento ke monisa bikalulu yai, bo ta solulaka ntangu yonso mbote.

4, 5. Inki mutindu mayele lenda sadisa bankwelani na kuzabana mbote-mbote? Pesa mbandu.

⁴ Bingana 16:20 (NW) ke tuba nde: “Muntu yina ke monisa mayele na diambu mosi ta zwa mambote.” Diambu yai kele mpenza kieleka sambu na makwela mpi luzingu ya dibuta. (Tanga Bingana 24:3.) Ndinga ya Nzambi kele nto ya kuluta mbote sambu na kubaka mayele mpi ngangu. Kuyantika 2:18, ke zabisa beto nde Nzambi salaka nkento sambu na kuvanda nsadisi ya bakala kansi ve sambu na kufwanana ti yandi. Yo yina, bankento ke tubaka ve mutindu mosi ti babakala. Ya kieleka bantu ke vandaka ya kuswaswana, kansi mbala mingi bankento ke zolaka kutubila mawi na bo, bantu, mpi bangwisana na kati ya bantu. Bo ke sepelaka kana muntu ke solula ti bo bonso nduku ya ntima mpi ke ndimisa bo nde bo ke zolaka bo. Na ndambu ya nkaka, babakala mingi ke sepelaka ve kutubila mawi na bo kansi bo ke zolaka kutubila kisalu, bampasi, mpi mutindu ya kuyidika yo. Mpi babakala ke zolaka nde bo zitisa bo.

⁵ Mpangi-nkento mosi na Angleterre tubaka nde: “Bakala na mono ke zolaka kumanisa mambu ya mpasi nswalu na ntwala ya kuwidikila mono ntete. Yo ke pesaka mpasi sambu kima yina mono ke vandaka na yo kele kaka nde, yandi widikila mono mpi kuditula na kisika na mono.” Bakala mosi sonikaka nde: “Ntangu mono ti nkento na mono katukaka kukwelana, mono vandaka ti kikalulu ya kusosa kuyidika nswalu mambu yonso yina vandaka kuyangisa yandi. Kansi kukonda kusukinina, mono bakisaka nde diambu yina yandi vandaka na yo mfunu kele kuvanda ti muntu yina ke widikila yandi.” (Bing. 18:13; Yak. 1:19) Bakala ya mayele ke tulaka dikebi na mawi ya nkento na yandi mpi ke sadilaka yandi mambu na mutindu yina ta monisa nde yandi ke zolaka yandi. Diaka, bakala ya mutindu yina ke ndimisaka nkento na yandi nde bangindu na yandi mpi mawi na yandi kele mfunu mingi sambu na yandi. (1 Pie. 3:7) Mutindu mosi mpi, nkento ya mayele ke salaka bikesa sambu na kubakisa bangindu ya bakala na yandi. Kana bakala mpi nkento ke zaba mbote-mbote mukumba yina Masonuku me pesaka na konso muntu, ke sepela na yo mpi ke lungisa yo, makwela na bo ta vanda dikabu mosi ya kitoko. Katula yo, bo ta vanda ti makuki ya kusala kumosi sambu na kubaka balukanu ya mayele mpi ya bukati-kati.

6, 7. (a) Na nki mutindu munsiku yina kele na Longi 3:7, lenda sadisa bankwelani na kumonisa mayele? (b) Inki mutindu nkento lenda monisa mayele mpi nki bikesa bakala fwete sala?

⁶ Bakala mpi nkento ya mayele ke zabaka mpi nde kele ti “ntangu ya kuvanda pima [mpi] ntangu ya kutuba.” (Lo. 3:1, 7) Mpangi-nkento mosi yina me kwelaka tuka bamvula 10 ke tuba nde: “Ntangu yai mono me bakisaka nde, kutuba diambu mosi buna na bantangu ya nkaka kele mbote ve. Kana bakala na mono kele ti bisalu mingi to mikumba mingi, mono ke vingilaka ntangu ya mbote sambu na kuzabisa yandi mambu ya nkaka. Yo me sadisaka beto na kukuma kusolula mbote.” Diaka, bankento ya mayele ke tubaka na mawete yonso, sambu bo ke zabaka nde bangogo yina me ponama mbote mpi “yina bo me tuba na ntangu ya mbote” ke pesaka kiese mpi ke vandaka mbote.​—Tanga Bingana 25:11.

⁷ Bakala ya Mukristu fwete suka kaka ve na kuwidikila mambu yina nkento na yandi ke tuba kansi yandi fwete sala mpi bikesa sambu na kumonisa pwelele mawi na yandi. Nkulutu mosi yina me kwelaka tuka bamvula 27 ke tuba nde: “Yo lombaka nde mono sala bikesa sambu na kuzabisa nkento na mono mambu yina kele na kati ya ntima na mono.” Mpangi-bakala mosi yina me kwelaka tuka bamvula 24 ke tuba nde: “Kana diambu mosi ya mpasi me basika, mono ke zolaka ve kutubila yo. Mono ke yindulaka mutindu yai ‘Kana mono tubila yo ve, yo ta mana.’ Kansi, ntangu yai mono me bakisaka nde kumonisa mawi na mono kele ve kidimbu ya kukonda kikesa. Kana mono ke kuka ve kutuba mambu yina kele na ntima na mono, mono ke sambaka sambu na kuzaba bangogo ya mbote yina mono  lenda sadila mpi mutindu ya mbote ya kubasisa yo. Na nima, mono ke pemaka mpi ke yantikaka kutuba.” Diambu ya nkaka ya mbote kele nde, nkento ti bakala fwete pona kisika ya mbote sambu na kusolula, mu mbandu ntangu bo kele kaka bo zole sambu na kutadila mukapu ya kilumbu to kutanga Biblia.

8. Sambu na kununga makwela na bo, bankwelani fwete vanda ti nki mpusa ya ngolo?

⁸ Yo kele mfunu mingi nde bakala ti nkento kusala kisambu mpi kuvanda ti mpusa ya ngolo ya kutomisa mutindu na bo ya kusolula. Na kutuba ya masonga, yo lenda vanda mpasi sambu na kuyambula bikalulu ya ntama. Kansi, bo lenda nunga na kusala yo kana bo ke zolaka Yehowa, ke lomba mpeve santu na yandi, mpi ke tadila makwela na bo bonso ngidika ya santu. Mpangi-nkento mosi ya bamvula 26 sonikaka nde: “Mono ti bakala na mono ke bakaka na mbalu mutindu yina Yehowa ke tadilaka makwela, yo yina beto ke yindulaka ve ata fioti kukabwana. Yo ke pusaka beto na kusala ngolo sambu na kutubila bampasi na beto kumosi sambu na kumanisa yo.” Kwikama mpi kudipesa ya mutindu yina na Nzambi ke sepedisaka yandi mpi ke natilaka bankwelani balusakumunu mingi.—Nk. 127:1.

9, 10. Inki mambu bankwelani lenda sala sambu kikangila na bo ya zola kukuma ngolo?

⁹ Zola, yina kele “kikangila ya kukuka ya bumosi,” kele kikalulu ya kuluta mfunu na makwela. (Bakol. 3:14) Zola ya kieleka ke yelaka ntangu bankwelani ya kwikama ke zingaka kumosi na bantangu ya kiese mpi ya bampasi. Bo ke kumaka nkutu banduku ya ngolo mpi ke sepelaka kulutisa ntangu kumosi. Bankwelani ya mutindu yina ke sukaka ve kaka na kusadilana mambu ya nene mutindu bafilme ke monisaka yo, kansi bo ke sadilanaka mpi mambu ya fioti-fioti, mu mbandu kuyamba nkwelani na yandi, kutubila yandi to kusadila yandi diambu mosi ya mawete, kusekisa yandi, to kuyula yandi kana kilumbu lutaka nki mutindu. Mambu yai ya fioti-fioti lenda sala luswaswanu ya mingi na makwela. Bakala mosi yina ke vandaka na makwela ya kiese ti nkento na yandi tuka bamvula 19 ke tuba nde bo ke binganaka na telefone to ke tindanaka bansangu (sms) na kilumbu, “kaka sambu na kuzaba kana yandi kele nki mutindu.”

¹⁰ Zola ke pusaka mpi bakala ti nkento na kulanda kusala bikesa sambu na kuzabana mbote-mbote. (Bafi. 2:4) Na nima ya kuzabana mbote-mbote, zola na bo ke landaka kukuma ngolo ata bo kele bantu ya kukonda kukuka. Na makwela ya kiese, bangwisana na kati ya bakala ti nkento ke telamaka ve kisika mosi kansi yo ke kumaka ngolo mpi ke yelaka na nima ya bamvula mingi. Yo yina, kana nge me kwelaka kudiyula nde: ‘Keti mono me zaba nkwelani na mono mbote? Keti mono ke bakisaka mpenza mawi na yandi mpi mabanza na yandi? Mbala ikwa mono ke yindulaka nkwelani na mono, mu mbandu bikalulu ya ntete-ntete yina pusaka mono na kuzola yandi?’

11. Sambu na nki luzitu kele mfunu sambu nde makwela kuvanda ya kiese? Pesa mbandu.

¹¹ Ata na makwela ya kiese bampasi ke kondaka ve, mpi bantangu ya nkaka bakala mpi nkento yina ke zolanaka mingi lenda wakana ve na mambu ya nkaka. Abrahami mpi Sara vandaka kuwakana ve na mambu ya nkaka. (Kuy. 21:9-11) Ata mpidina, kukonda kuwakana na bo lembisaka ve makwela na bo. Sambu na nki? Sambu bo vandaka kupesana lukumu mpi luzitu. Mu mbandu, Abrahami vandaka kusonga Sara nde: “Pardo.” (Kuy. 12:11, 13) Sara vandaka kulemfukila Abrahami mpi kumona yandi bonso “mfumu” na yandi. (Kuy. 18:12, NW) Kana bakala ti nkento ke zitisana ve, mbala mingi yo ke monanaka pwelele na mutindu na bo ya kutuba to na mungungu na bo ya ndinga. (Bing. 12:18) Kana bo ke zitisana ve, makwela na bo lenda beba.​—Tanga Yakobo 3:7-10, 17, 18.

12. Sambu na nki bankwelani ya mpa fwete sala bikesa mingi-mingi sambu na kutuba ti luzitu?

¹² Bankwelani ya mpa fwete sala bikesa mingi-mingi sambu na kutuba na mawete mpi na luzitu yonso sambu yo sadisa bo na kusolula kukonda mpasi mpi na masonga yonso. Mpangi-bakala mosi ke yibuka nde: “Ata bamvula ya ntete ya makwela ke vandaka ya kiese, bantangu ya nkaka yo lenda vanda ya mpasi. Ntangu nge me yantika kubakisa mawi, bikalulu mpi bampusa ya nkwelani na nge, mwa mavwanga lenda basika! Ata mpidina, beno lenda vanda na bangwisana ya mbote kana beno ke tadila mambu ti bukati-kati, beno kele ve ntangu yonso makambu ngolo-ngolo mpi kana beno ke monisa bikalulu bonso kudikulumusa, ntima-nda mpi ke tudila Yehowa ntima.” Yai kele mpenza ndongisila ya mbote!

13. Sambu na nki kudikulumusa kele mfunu mingi sambu nde makwela kuvanda ya mbote mpi ya kiese?

¹³ Kusolula mbote na kati ya bakala ti nkento kele bonso nzadi yina ke kulumukaka na pima yonso na kati ya kilanga. “Kudikulumusa” kele mfunu mingi sambu nde nzadi yina kulanda kukulumuka. (1 Piere 3:8) Mpangi-bakala mosi yina me kwelaka tuka bamvula 11 ke tuba nde: “Kudikulumusa kele nzila ya kuluta nkufi sambu na kumanisa mavwanga, sambu yo ke pusaka muntu na kutuba nde: ‘Lolula mono.’” Nkuluntu mosi yina kele na makwela ya kiese tuka bamvula 20 ke tuba nde: “Bantangu ya nkaka kutuba ‘lolula mono’ ke vandaka mfunu mingi kuluta ‘mono ke zolaka nge.’” Yandi yikaka nde: “Kisambu kele nzila ya nkufi sambu na  kumonisa kudikulumusa. Ntangu mono ti nkento na mono ke sambaka Yehowa kumosi, beto ke yibukaka nde beto kele bantu ya kukonda kukuka mpi nde Nzambi ke monisilaka beto ntima ya mbote. Kuzaba mpidina ke sadisaka mono na kutadila mambu na mutindu ya mbote.”

14. Inki mutindu lulendo lenda bebisa makwela?

¹⁴ Kansi, lulendo ke sadisaka ve bankwelani na kumanisa mavwanga kansi yo ke katulaka ngemba. Yo ke kangaka bo nzila ya kusolula mbote sambu yo ke katulaka mpusa mpi kikesa ya kulomba ndolula. Na kisika ya kutuba na kudikulumusa yonso nde: “Pardo to lolula mono,” muntu ya lulendo ke sosaka kudinungisa. Na kisika ya kundima na kikesa yonso bifu na yandi, yandi ke sosaka kupesa foti na muntu ya nkaka. Kana bo me lwadisa yandi, na kisika ya kusosa ngemba, yandi ke waka makasi mpi ziku ke sosaka kuvutula mbela na kutubaka bangogo yina ke lwadisa to nkutu ke buyaka kutubisa muntu yina me lwadisa yandi. (Lo. 7:9) Ya kieleka, lulendo lenda bebisa makwela. Beto vila ve nde: “Nzambi ke telaminaka bantu ya lulendo, kansi yandi ke pesaka ntima ya mbote ya nene na bantu ya kudikulumusa.”​—Yak. 4:6.

15. Tendula mutindu kusadila munsiku yina kele na Baefezo 4:26, 27 lenda sadisa bankwelani na kumanisa kukonda kuwakana yina lenda basika na kati na bo.

¹⁵ Ya kieleka, kana bakala ti nkento me wakana ve na diambu mosi, bo fwete sala bikesa sambu na kuyidika yo nswalu na kisika ya kumonisa lulendo. Polo zabisaka bampangi na yandi Bakristu nde: “Beno bika ve nde ntangu kudinda mpi beno kele kaka na makasi, beno pesa ve Diabulu dibaku.” (Baef. 4:26, 27) Kubuya kulemfukila Ndinga ya Nzambi lenda natila bankwelani bampasi ya kukonda mfunu. Mpangi-nkento mosi bokutaka nde: “Bantangu ya nkaka, mono ti bakala na mono vandaka kusadila ve ndongisila yina kele na Baefezo 4:26, 27. Mpidina, yo vandaka bampimpa ya kuluta mbi sambu na mono!” Yo yina, yo kele mbote kibeni na kusosa kumanisa kukonda kuwakana nswalu ti lukanu ya kuwakana! Ya kieleka, yo lenda lomba nde bankwelani kubika mwa ntangu kuluta sambu na kulembika makasi. Yo kele mpi mfunu nde bo samba Yehowa sambu na kulomba lusadisu na yandi na kuvanda ti mabanza ya mbote. Disongidila kuvanda ti mpeve ya kudikulumusa, yina ta sadisa nge na kutadila kaka ve mawi na nge mosi kansi mpi kutula dikebi na diambu yina ke yangisa beno mpi na mutindu ya kumanisa yo.​—Tanga Bakolosai 3:12, 13.

16. Inki mutindu kudikulumusa lenda sadisa bakala mpi nkento na kubaka na mbalu makuki mpi bikalulu ya mbote ya nkwelani na yandi?

¹⁶ Kudikulumusa ke sadisaka bakala to nkento na kubaka na mbalu makuki ya nkwelani na yandi. Mu mbandu: Yo lenda vanda nde nkento kele ti makuki ya nkaka yina yandi ke sadilaka sambu na mambote ya dibuta. Kana bakala na yandi kele ti kudikulumusa, yandi ta mona ve nde nkento na yandi ke sosa kubotula kiyeka na yandi, kansi yandi ta siamisa nkento na yandi na kusadila makuki na yandi, mpidina bakala yina ta monisa nde yandi ke bakaka nkento na yandi na mbalu mpi ke zolaka yandi. (Bing. 31:10, 28; Baef. 5:28, 29) Na ndambu ya nkaka, nkento yina kele ti kudikulumusa ta monisa ve lulendo sambu na makuki yina yandi kele ti yo to ta mona ve bakala na yandi mpamba. Nkutu, bo zole kele “nsuni mosi,” mpi mambu yina ke lwadisa nkwelani mosi ke lwadisaka mpi nkwelani ya nkaka.—Mat. 19:4, 5.

17. Inki lenda sadisa bankwelani ya bilumbu na beto na kuvanda na kiese mpi kukumisa Nzambi?

¹⁷ Ntembe kele ve nde nge ke zola nde, makwela na nge kuvanda bonso ya Abrahami ti Sara mpi ya Izaki ti Rebeka, disongidila makwela ya kiese mpenza, ya ke zingaka mingi mpi ya ke kumisaka Yehowa. Kana yo kele mpidina, beno tadila makwela mutindu Nzambi ke tadilaka yo. Beno tangaka Ndinga na yandi sambu na kuzwa mayele mpi ngangu. Beno monisa zola ya kieleka​—‘tiya ya Yehowa’—​na kuyindulaka bikalulu ya mbote ya nkwelani na nge. (Kit. 8:6) Beno sala bikesa sambu na kuyedisa kudikulumusa. Beno zitisana. Kana beno ke sala mambu yai, makwela na beno ta natila beno kiese mpi yo ta sepedisa Tata na beno ya zulu. (Bing. 27:11) Nkutu, beno lenda vanda ti mawi ya me fwanana ti ya mpangi-bakala mosi yina kele ti bamvula 27, yina sonikaka nde: “Mono lenda zinga ve kukonda nkento na mono. Konso kilumbu, makwela na beto ke landa kukuma ngolo, sambu beto ke zolaka Yehowa mingi mpi ke solulaka mbala na mbala.”