1-3. Tubila mutindu Yezu disaka kibuka ya bantu pene-pene ya Betsaida. (Tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.)

YINDULA disolo yai. (Tanga Matayo 14:14-21.) Yo vandaka ntangu fioti na ntwala ya Nkinsi ya Paki ya mvu 32 T.B. Yezu ti balongoki na yandi vandaka kumosi ti kibuka ya bantu kiteso ya 5 000 kukonda kutanga bankento mpi bana, na ntoto ya zelo na zelo pene-pene ya Betsaida, bwala mosi na nordi ya dibungu ya Nzadi-Mungwa ya Galilea.

² Ntangu Yezu monaka kibuka yina ya bantu, yandi wilaka bo mawa, yo yina yandi belulaka bambefo mpi longaka bo mambu mingi ya me tala Kimfumu ya Nzambi. Ntangu nkokila bwaka, balongoki songaka Yezu na kuvutula bantu sambu bo kwenda na babwala ya nziunga mpi kudisumbila madia. Kansi, Yezu songaka balongoki na yandi nde: “Beno mosi, beno pesa bo kima ya kudia.” Yo ke monana nde, bangogo ya Yezu yitukisaka bo, sambu bima yina bo vandaka ti yo vandaka fioti mpenza​—mampa tanu mpi bambisi ya masa zole.

³ Mawa pusaka Yezu na kusala kimangu​—kimangu mosi mpamba yina Baevanzile yonso iya me sonikaka. (Mar. 6:35-44; Luka 9:10-17; Yoa. 6:1-13) Yezu lombaka balongoki na yandi na kuzabisa kibuka ya bantu na kuvanda na matiti na bimvuka ya bantu 50 mpi 100. Na nima ya kusala kisambu, Yezu yantikaka kuzenga mampa mpi kukabula mbisi ya masa. Na nima, na kisika ya kupesa madia mbala mosi na bantu, yandi kabisaka yo “na balongoki, ebuna balongoki pesaka yo na bibuka ya bantu.” Diambu ya kuyituka kele nde, konso muntu diaka mpi fulukaka, mpi madia ya nkaka bikalaka! Yindula fioti: Yezu me disa mafunda ya bantu na nzila ya bantu fioti​—balongoki na yandi. *

4. (a) Yezu vandaka kudiyangisa mingi sambu na kupesa inki madia, mpi sambu na nki? (b) Inki beto ta tubila na disolo yai mpi na disolo yina ke landa?

 ⁴ Yezu vandaka kudiyangisa mingi na yina me tala kupesa balongoki na yandi madia ya kimpeve. Yandi zabaka nde kudia madia ya kimpeve, disongidila bakieleka yina kele na Ndinga ya Nzambi, ke nataka na luzingu ya mvula na mvula. (Yoa. 6:26, 27; 17:3) Mawa yina pusaka Yezu  na kudisa bibuka ya bantu mampa mpi mbisi ya masa, pusaka yandi mpi na kulutisa bangunga mingi na kulonga balongoki na yandi. (Mar. 6:34) Kansi, yandi zabaka nde, ntangu yina yandi fwete lutisa na ntoto vandaka fioti mpi yandi fwete vutuka na zulu. (Mat. 16:21; Yoa. 14:12) Inki mutindu Yezu yina ta vanda na zulu ta landa kudisa na kimpeve balongoki na yandi yina ta vanda na ntoto? Yandi ta sala yo kaka mutindu yandi salaka ntete​—yandi ta disa bantu mingi na nzila ya bantu fioti. Kansi, banani kele bantu fioti yina? Bika beto tala mutindu Yezu sadilaka bantu fioti sambu na kudisa balongoki na yandi mingi yina bo me tulaka mafuta na mvu-nkama ya ntete. Na nima, na disolo yina ke landa, beto ta tubila ngiufula yai ya mfunu mingi sambu na konso muntu na kati na beto: Inki mutindu beto lenda zaba bantu fioti yina Kristu ke sadila sambu na kudisa beto bubu yai?

5, 6. (a) Inki lukanu ya mfunu Yezu bakaka sambu na kuzikisa nde balongoki na yandi ta landa kubaka madia ya kimpeve na nima ya lufwa na yandi? (b) Inki mutindu Yezu yidikaka bantumwa na yandi sambu na kubaka mukumba mosi ya nene na nima ya lufwa na yandi?

⁵ Mfumu ya mbote ya dibuta ke bakaka bangidika sambu dibuta na yandi kulanda kuvanda ti luzingu ya mbote na nima ya lufwa na yandi. Mutindu mosi, Yezu​—yina zolaka kukuma Mfumu ya dibundu ya Bukristu​—bakaka bangidika sambu na kuzikisa nde balongoki na yandi ta landa kubaka madia ya kimpeve na nima ya lufwa na yandi. (Baef. 1:22) Mu mbandu, bamvula zole na ntwala ya lufwa na yandi, Yezu bakaka lukanu mosi ya mfunu. Yandi ponaka bantu ya ntete na kati ya bantu fioti yina yandi ta sadilaka na nima sambu na kudisa bantu mingi. Beto tadila mutindu yandi salaka yo.

⁶ Na nima ya kusamba mpimpa ya mvimba, Yezu vukisaka balongoki na yandi mpi ponaka bantumwa 12 na kati na bo. (Luka 6:12-16) Na bamvula zole yina landaka, yandi vandaka mpenza pene-pene ya bantumwa 12 yina, mpi longaka bo na bangogo mpi na mbandu. Yandi zabaka nde bo vandaka ti mambu mingi ya kulonguka; nkutu, yandi landaka kubinga bo “balongoki.” (Mat. 11:1; 20:17) Yandi pesaka muntu mosi-mosi na kati na bo bandongisila yina fwanaka mpi formasio ya mbote na kisalu ya kusamuna. (Mat. 10:1-42; 20:20-23; Luka 8:1; 9:52-55) Ya kieleka, yandi vandaka kuyidika bo sambu na mukumba mosi ya mfunu yina vandaka kuvingila bo na nima ya lufwa na yandi mpi kuvutuka na yandi na zulu.

7. Inki mutindu Yezu monisaka diambu yina ta vanda susi ya ntete ya bantumwa?

⁷ Bantumwa zolaka kubaka nki mukumba? Ntangu Pantekoti ya mvu 33 T.B. finamaka, yo monanaka pwelele nde bantumwa ta baka ‘kisalu ya kukengila.’ (Bis. 1:20) Kansi, inki ta vanda susi na bo ya ntete? Na nima ya lufutumuku na yandi, Yezu monisaka yo na disolo yina yandi solulaka ti ntumwa Piere. (Tanga Yoane 21:1, 2, 15-17.) Na ntwala ya bantumwa ya nkaka, Yezu zabisaka Piere nde: “Disa mameme na mono ya fioti.” Na bangogo yina, Yezu monisaka nde bantumwa na yandi ta vanda na kati ya bantu fioti yina ta disa bantu mingi na kimpeve. Yo ke simba mpenza ntima na kumona mutindu Yezu ke kudibanzaka sambu na ‘mameme na yandi ya fioti’! *

8. Inki mutindu na Pantekoti, Bakristu ya mpa monisaka nde bo bakisaka kibeni nzila yina Kristu vandaka kusadila?

⁸ Yantika na Pantekoti ya mvu 33 T.B., Kristu yina futumukaka sadilaka bantumwa na yandi sambu na kudisa Bakristu yonso ya nkaka ya bo me tulaka mafuta. (Tanga Bisalu 2:41, 42.) Bayuda mpi baprozelite yina kumaka Bakristu ya bo me tulaka mafuta kilumbu yina, bakisaka nde Yezu vandaka kudisa bo na kimpeve na nzila ya bantumwa. Yo yina, bo “landaka na kudipesa na malongi ya bantumwa.” Na kutadila muntu mosi ya mayele, kisongi-diambu ya Kigreki yina bo me balula nde ‘kulanda na kudipesa’ lenda tendula “kukangama ngolo mpi kuvanda ya kwikama na  diambu mosi buna.” Bakristu yina ya mpa vandaka ti nzala ya ngolo ya madia ya kimpeve, mpi bo zabaka kibeni kisika ya kuzwa yo. Ti kwikama ya ngolo, bo vandaka kutudila bantumwa ntima sambu na kutendudila bo bangogo ti bisalu ya Yezu mpi kusadisa bo na kuzaba bantendula ya baverse yina vandaka kutadila yandi. *​—Bis. 2:22-36.

9. Inki mutindu bantumwa monisaka nde bo landaka kulungisa mukumba na bo ya kudisa mameme ya Yezu na dikebi yonso?

⁹ Bantumwa landaka kulungisa mukumba na bo ya kudisa mameme ya Yezu na dikebi yonso. Mu mbandu, beto tadila mutindu bo manisaka diambu mosi yina basikaka ya zolaka kunata nkabwana na dibundu yina ya mpa. Diambu ya ke yitukisa kele nde mavwanga yina basikaka sambu na madia​—bima ya kinsuni. Ntangu bo vandaka kukabula madia ya konso kilumbu, bo vandaka kuvila mifwidi yina vandaka kutuba Kigreki kansi bo vandaka kuvila ve mifwidi yina vandaka kutuba Kiebreo. Inki mutindu bantumwa manisaka diambu yina ya mpasi? Bantumwa “kumi na zole” ponaka bampangi-babakala nsambwadi ya me fwana sambu na kulungisa ‘kisalu yina ya mfunu’​—kukabula madia. Bantumwa​—yina ntembe kele ve nde mingi na kati na bo kabulaka madia ntangu Yezu disaka bibuka ya bantu na mutindu ya kuyituka​—monaka nde yo vandaka mfunu mingi na kutula dikebi na kudisa bantu na kimpeve. Yo yina, bo kudipesaka na “kisalu ya ndinga.”​—Bis. 6:1-6.

10. Inki mutindu Kristu sadilaka bantumwa mpi bankuluntu ya Yeruzalemi?

¹⁰ Na mvu 49 T.B., bankuluntu ya nkaka ya kufwana vukanaka ti bantumwa yina vandaka na luzingu. (Tanga Bisalu 15:1, 2.) ‘Bantumwa mpi bankuluntu yina vandaka na Yeruzalemi’ vandaka kusala bonso nto-kimvuka. Bonso Mfumu ya dibundu, Kristu sadilaka kimvuka yai ya fioti ya bampangi-babakala ya kufwana sambu na kuyidika mavwanga ya me tala malongi ya Bukristu, kukengila ti kutwadisa kisalu ya kusamuna mpi kulonga nsangu ya mbote ya Kimfumu.​—Bis. 15:6-29; 21:17-19; Bakol. 1:18.

11, 12. (a) Inki ke monisa nde Yehowa sakumunaka ngidika yina Mwana na yandi sadilaka sambu na kudisa mabundu na mvu-nkama ya ntete? (b) Inki mutindu nzila yina Yezu sadilaka sambu na kudisa bantu na kimpeve zabanaka pwelele?

¹¹ Keti Yehowa sakumunaka ngidika yina Mwana na yandi vandaka kusadila sambu na kudisa mabundu na mvu-nkama ya ntete? Ee, yandi sakumunaka yo mingi kibeni! Inki mutindu beto me zaba yo? Mukanda ya Bisalu ke zabisa beto nde: “Ntangu bo [ntumwa Polo mpi banduku na yandi ya nzietelo] vandaka kuluta na bambanza yina, bo vandaka kupesa bampangi bansiku yina bantumwa mpi bankuluntu yina vandaka na  Yeruzalemi basisaka, sambu bo zitisa yo. Yo yina, mabundu vandaka kaka kukuma ngolo na lukwikilu mpi kukuma mingi konso kilumbu.” (Bis. 16:4, 5) Simba nde, mabundu yina landaka kuyela sambu bampangi vandaka kulanda lutwadisu ya nto-kimvuka na Yeruzalemi. Keti yo kele ve nzikisa ya ke monisa nde, Yehowa sakumunaka ngidika yina Mwana na yandi vandaka kusadila sambu na kudisa mabundu? Beto vila ve nde, kuyela ya kimpeve lenda salama kaka kana Yehowa ke sakumuna mingi.​—Bing. 10:22; 1 Bak. 3:6, 7.

 ¹² Tii ntangu yai, beto me mona nde sambu na kudisa balongoki na yandi na kimpeve, Yezu landaka mbandu mosi: Yandi disaka bantu mingi na nzila ya bantu fioti. Nzila yina yandi vandaka kusadila sambu na kudisa bantu na kimpeve zabanaka pwelele. Nkutu, bantumwa​—bantu ya ntete yina salaka nto-kimvuka​—lendaka kupesa nzikisa ya pwelele nde Nzambi vandaka kusadisa bo. Bisalu 5:12 ke tuba nde: “Bantumwa landaka na kusala bidimbu mingi mpi mambu mingi ya kuyituka na kati ya bantu.” * Yo yina, bantu yina kumaka Bakristu vandaka ve ti bikuma ya kuyula nde: ‘Kristu ke disaka mameme na yandi na nzila ya banani mpenza?’ Kansi na nsuka ya mvu-nkama ya ntete mambu sobaka.

13, 14. (a) Inki lukebisu Yezu pesaka na mutindu bo zolaka kunwanisa dibundu, mpi inki ntangu bangogo na yandi yantikaka kulungana? (b) Na inki mitindu zole bo zolaka kunwanisa dibundu? (Tala noti yina kele na nsuka.)

¹³ Yezu bikulaka nde bambeni ta nwanisa dibundu ya Bukristu. Beto vila ve nde na kingana na yandi ya ble mpi matiti ya mbi, Yezu kebisaka nde, bo ta kuna matiti ya mbi (Bakristu ya luvunu) na kilanga ya mpa ya ble (Bakristu yina bo me tulaka mafuta). Yandi tubaka nde, bo ta bika bimvuka yonso zole kuyela kumosi​—tii na ntangu ya kukatula bambuma, yina zolaka kumonana na “nsukilu ya ngidika mosi ya bima.” (Mat. 13:24-30, 36-43) Bangogo ya Yezu yantikaka kulungana kukonda kusukinina *.

¹⁴ Na mvu-nkama ya ntete, apostazi vidisaka bampangi ya nkaka nzila, kansi bantumwa ya Yezu ya kwikama vandaka ‘kukanga nzila,’ disongidila kubuyisa nde malongi ya luvunu kukota ve na dibundu mpi kubebisa yo. (2 Bate. 2:3, 6, 7) Kansi, ntangu bantumwa ya nsuka fwaka, apostazi bakaka bansimbulu, yelaka mpi kumaka mingi na nsungi mosi ya nda yina zingaka bamvu-nkama mingi. Diaka, na ntangu yina, matiti ya mbi kumaka mingi kuluta ble. Yo vandaka diaka ve ti ngidika mosi yina na nzila na yo bantu lendaka kubaka madia ya kimpeve mbala na mbala. Nsuka-nsuka mambu yina zolaka kusoba. Kansi, Inki ntangu?

15, 16. Sambu Balongoki ya Biblia longukaka Masonuku na kikesa yonso, inki mbutu basikaka, mpi nki ngiufula yo ke basisa?

¹⁵ Ntangu matiti ya mbi ti ble yelaka mpi nsungi ya kukatula bambuma finamaka, bantu mingi kumaka kusepela na bakieleka ya Biblia. Beto vila ve nde, na bamvu 1870, kimvuka mosi ya fioti ya bantu ya masonga yina vandaka na mpusa ya ngolo ya kuzaba kieleka vukanaka mpi salaka banzo-nkanda ya kulonguka Biblia kansi bo kabwanaka ti matiti ya mbi​—Bakristu ya luvunu yina kele na kati ya mabundu mpi tumabundu ya Kikristu. Ti kudikulumusa mpi mabanza ya mbote, Balongoki yai ya masonga ya Biblia, mutindu bo vandaka kudibinga, vandaka kusamba mpi kusala bansosa ya mudindu na Masonuku.​—Mat. 11:25.

¹⁶ Sambu Balongoki ya Biblia longukaka Masonuku na kikesa yonso, yo nataka mbutu ya mbote. Babakala mpi bankento yai ya kwikama tungululaka malongi ya luvunu mpi mwangaka bakieleka ya kimpeve, bo basisaka mpi bo kabulaka mikanda ya ke tendulaka Biblia bisika yonso. Kisalu na bo simbaka ntima mpi ndimisaka mabanza ya bantu yina vandaka na nzala mpi ti kiwini ya kieleka ya kimpeve. Yo yina, ngiufula mosi ya ke benda dikebi ke basika: Keti Balongoki ya Biblia  yina vandaka na ntwala ya 1914, vandaka ngidika yina Kristu vandaka kusadila sambu na kudisa mameme na yandi? Ve. Bo vandaka kaka na nsungi yina matiti ya mbi mpi ble vandaka kuyela, mpi ngidika ya kuvanda ti nzila yina bantu fwete baka madia ya kimpeve vandaka ntete ve ya kuyilama. Ntangu lungaka ntete ve sambu na kukabula Bakristu ya luvunu yina fwananaka ti matiti ya mbi mpi Bakristu ya kieleka yina vandaka kumonisa ble.

17. Inki mambu ya mfunu yantikaka kusalama na 1914?

¹⁷ Mutindu beto longukaka na disolo yina me luta, nsungi ya kukatula bambuma yantikaka na 1914. Na mvula yina, mambu mingi ya mfunu yantikaka kusalama. Bo tulaka Yezu Ntotila, mpi bilumbu ya nsuka yantikaka. (Kus. 11:15) Tuka 1914 tii na luyantiku ya 1919, Yezu kwisaka ti Tata na yandi na tempelo ya kimpeve sambu na kutala yo mpi kutula bunkete. * (Mal. 3:1-4) Na nima, tuka 1919, ntangu lungaka sambu na kuyantika kuvukisa ble. Keti nsuka-nsuka ntangu lungaka sambu Kristu kutula ngidika mosi ya kuyidika mbote sambu na kupesa madia ya kimpeve? Ee!

18. Yezu tubaka nde yandi ta tula inki, mpi inki ngiufula ya mfunu basikaka ntangu bilumbu ya nsuka yantikaka?

¹⁸ Na mbikudulu na yandi ya me tala ntangu ya nsuka, Yezu tubaka nde yandi ta tula ngidika mosi yina na nzila na yo yandi ta pesaka ‘madia ya kimpeve na ntangu ya me fwana.’ (Mat. 24:45-47) Yandi ta sadila inki nzila? Na kulanda mbandu yina yandi sadilaka na mvu-nkama ya ntete, Yezu ta disa diaka bantu mingi na nzila ya bantu fioti. Kansi, ntangu bilumbu ya nsuka vandaka kufinama, ngiufula mosi ya mfunu mingi basikaka: Banani ta vanda bantu fioti yina? Na disolo yina ke landa beto ta tadila ngiufula yai mpi bangiufula ya nkaka ya me tala mbikudulu ya Yezu.