1, 2. Sambu na nki Nkunga 45 kele mfunu sambu na beto?

 NTOTILA mosi ya nkembo me mata na mpunda sambu na kunwanina kieleka ti lunungu mpi yandi ke kwenda sambu na kununga bambeni na yandi. Na nima ya kununga bambeni na yandi, yandi me kwela nkento mosi ya kitoko. Na bansungi yonso, bantu ke yibukaka mpi ke kumisaka yandi. Yai kele diambu ya mfunu mingi yina Nkunga 45 ke tubila.

² Nkunga 45 ke tubila kaka ve disolo yina ya kitoko mpi ya kiese. Mambu yina yo ke tubila kele mfunu mingi sambu na beto. Yo ke tadila luzingu na beto ya bubu yai mpi ya bilumbu ke kwisa. Bika nde beto longuka nkunga yango na dikebi yonso.

3, 4. (a) Inki kele “diambu mosi ya mbote” yina ke tadila beto, mpi nki yo lenda sala na ntima na beto? (b) Na nki mutindu ‘nkunga na beto ke tadila ntotila mosi,’ mpi nki mutindu ludimi na beto me kuma bonso kilapi?

³ Tanga Nkunga 45:2. “Diambu mosi ya mbote” yina simbaka ntima ya muyimbi-bankunga mpi pusaka yo na kuvanda na “kiese” ke tadila ntotila. Bangogo ya Kiebreo ya bo ke balulaka na “kele na kiese,” ke tendulaka ntete-ntete “kutoka.” Diambu yai salaka nde ntima  ya muyimbi-bankunga kutoka na kiese mpi yo kumisaka ludimi na yandi bonso ‘kilapi ya nsekudi yina me zaba kisalu mbote.’

⁴ Inki beto lenda tuba sambu na beto? Nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Mesia kele diambu ya mbote yina ke simbaka ntima na beto. Nsangu ya Kimfumu kumaka “mbote” mingi-mingi na 1914. Banda ntangu yina, nsangu yango ke tadila diaka ve Kimfumu yina fwete kwisa kansi guvernema ya kieleka yina ke yala ntangu yai na zulu. Yo kele ‘nsangu ya mbote ya Kimfumu’ yina beto ke samunaka “na ntoto ya mvimba sambu na kuta kimbangi na makanda yonso.” (Mat. 24:14) Keti ntima na beto ke vandaka na “kiese” sambu na nsangu ya Kimfumu? Keti beto ke samunaka nsangu ya mbote ya Kimfumu ti kikesa? Bonso muyimbi-bankunga, ‘nkunga na beto ke tadila ntotila mosi,’ Yezu Kristu yina kele ntotila na beto. Beto ke samunaka nde yandi kele Ntotila yina ke yala na zulu na Kimfumu ya Mesia. Diaka, beto ke bingisaka bantu yonso, yo vanda bamfumu to bantu yina bo ke yala, na kundima kimfumu na yandi. (Nk. 2:1, 2, 4-12) Mpi ludimi na beto me kuma bonso ‘kilapi ya nsekudi yina me zaba kisalu mbote’ na mutindu beto ke sadilaka Biblia mbote-mbote na kisalu na beto ya kusamuna.

5. (a) Inki kumisaka Yezu “kitoko” mingi? (b) Inki mutindu ‘bangogo ya kitoko vandaka kubasika na bikobo ya Ntotila,’ mpi nki mutindu beto lenda sala bikesa sambu na kufulula yandi?

⁵ Tanga Nkunga 45:3. Masonuku ke tuba ve mambu mingi na yina me tala kitoko ya Yezu. Sambu yandi vandaka muntu ya kukuka, ntembe kele ve nde yandi vandaka “kitoko.” Kansi, kima yina kumisaka yandi kitoko mingi kele kwikama na yandi ya ngolo na Yehowa. Diaka, Yezu sadilaka “bangogo ya kitoko” ntangu yandi vandaka kusamuna nsangu ya Kimfumu. (Luka 4:22; Yoa. 7:46) Keti beto ke salaka bikesa sambu na kulanda mbandu na yandi na kisalu na beto ya kusamuna mpi ke sosaka kusadila bangogo yina ta simba ntima ya bantu?—Bakol. 4:6.

6. Inki mutindu Nzambi sakumunaka Yezu kimakulu?

⁶ Sambu Yezu kudipesaka na ntima ya mvimba, Yehowa sakumunaka yandi na nsungi ya kisalu na yandi na ntoto mpi pesaka yandi lufutu na nima ya lufwa na yandi ya kimenga. Ntumwa Polo sonikaka nde: “Ntangu yandi [Yezu] kumaka muntu, yandi kudikulumusaka mpi lemfukaka tii na lufwa, ee, lufwa na zulu ya nti ya mpasi. Yo yina mpi Nzambi tombulaka yandi na kisika mosi ya kuzanguka mpi pesaka yandi na luzolo yonso zina yina me luta bazina yonso ya nkaka, na mpila nde na zina ya Yezu mabolongo yonso—ya bayina kele na zulu mpi ya bayina kele na ntoto mpi ya bayina kele na nsi ya ntoto—kufukama mpi konso ludimi kundima pwelele nde Yezu Kristu kele Mfumu na nkembo ya Nzambi Tata.” (Bafi. 2:8-11) Yehowa sakumunaka Yezu kimakulu na mutindu yandi futumunaka yandi mpi pesaka yandi luzingu ya kukonda kufwa.—Bar. 6:9.

7. Na nki mitindu Nzambi tulaka Yezu mafuta kuluta banduku na yandi?

⁷ Tanga Nkunga 45:7, 8. Sambu Yezu vandaka kuzola lunungu mpi mengaka mambu yonso yina lendaka kubebisa lukumu ya Tata na yandi, Yehowa tulaka yandi mafuta mpi kumisaka yandi Ntotila ya Kimfumu ya Mesia. Nzambi tulaka Yezu ‘mafuta ya kiese’ kuluta banduku na yandi, disongidila bantotila ya Yuda yina butukaka na dikanda ya Davidi. Na nki mitindu? Ya  ntete, Yehowa yandi mosi tulaka Yezu mafuta. Ya zole, Yehowa tulaka yandi Ntotila mpi Nganga-Nzambi ya Nene. (Nk. 2:2; Baeb. 5:5, 6) Ya tatu, Yehowa tulaka yandi mafuta ya mpeve santu mpi Kimfumu na yandi kele ve ya ntoto kansi ya zulu.

8. Na nki mutindu beto lenda tuba nde ‘Nzambi kele kiti ya kimfumu ya Yezu,’ mpi sambu na nki beto lenda ndima nde kimfumu ya Yezu kele ya lunungu?

⁸ Yehowa tulaka Mwana na yandi Ntotila ya Kimfumu ya Mesia na zulu na 1914. ‘Nti ya kimfumu na yandi kele nti ya kusungama,’ yo ke monisa nde kimfumu na yandi kele ya lunungu. Kiyeka na yandi me fwana sambu ‘Nzambi kele kiti na yandi ya kimfumu.’ Kimfumu na yandi me katuka na Yehowa. Diaka, kiti ya Kimfumu ya Yezu ta zinga mvula na mvula. Keti nge kele ve na kiese ya kusadila Yehowa na nsi ya luyalu ya Ntotila ya ngolo, yina Nzambi me tulaka?

9, 10. (a) Inki ntangu Kristu lwataka mbele na yandi ya kunwanina, mpi nki mutindu yandi sadilaka yo? (b) Inki mutindu Kristu ta sadila diaka mbele na yandi ya kunwanina?

⁹ Tanga Nkunga 45:4. Yehowa zabisaka Ntotila na yandi na ‘kulwata mbele na yandi ya kunwanina na lweka na yandi.’ Na bangogo yina, Yehowa pesaka Yezu nzila ya kunwanisa bantu yonso yina ke telamina luyalu ya Nzambi mpi kufwa bo. (Nk. 110:2) Sambu Kristu kele Ntotila ya Ke Nwanaka mpi ata muntu mosi ve lenda nunga yandi, Biblia ke binga yandi ‘muntu ya ngolo.’ Yandi lwataka mbele na yandi ya kunwanina na 1914 mpi nungaka Satana ti bademo na yandi, ebuna yandi kulaka bo na zulu mpi losaka bo na ntoto.—Kus. 12:7-9.

¹⁰ Yo vandaka kaka luyantiku ya kununga ya Ntotila yina ke twadisa mpunda. Kansi, yandi fwete ‘nunga tii na nsuka.’ (Kus. 6:2) Yehowa ta fwa bitini yonso ya ngidika ya Satana yina kele na ntoto, mpi yandi ti bademo na yandi ta vanda diaka ve na ngolo. Ntete-ntete, Yehowa ta fwa Babilone ya Nene, kintinu ya nsi-ntoto ya mvimba ya mabundu ya luvunu. Lukanu ya Yehowa kele ya kusadila bamfumu ya politiki sambu na kufwa ‘nkento yina ya ndumba’ mpi ya mbi. (Kus. 17:16, 17) Na nima, Ntotila yina Ke Nwanaka ta nwanisa ngidika ya politiki ya Satana mpi ta fwa yo. Na nsuka, Kristu yina ke bingama mpi “wanzio ya dibulu ya nda” ta nunga tii na nsuka ntangu yandi ta losa Satana ti bademo na yandi na dibulu ya nda. (Kus. 9:1, 11; 20:1-3) Bika beto tadila mutindu Nkunga 45 bikulaka mambu yai ya kiese.

11. Inki mutindu Kristu me mata na mpunda ‘sambu na kunwanina kieleka’?

¹¹ Tanga Nkunga 45:5. Yezu ke nwana ve sambu na kubotula bansi mpi kukumisa bantu bampika. Mvita na yandi kele ya lunungu mpi yandi ke nwana sambu na bikuma ya mbote. Yandi me mata na mpunda ‘sambu na kunwanina kieleka, kudikulumusa, mpi lunungu.’ Kieleka ya nene yina yandi fwete nwanina kele nde, Yehowa mpamba me fwana na kuyala luyalanganu ya mvimba. Ntangu Satana kolamaka na Yehowa, yandi tulaka ntembe nde Yehowa kele ve ti nswa ya kuyala. Tuka ntangu yina, bademo mpi bantu ya nkaka me ndimaka diambu yina. Sesepi yai, ntangu me lunga sambu nde Ntotila yina Yehowa me tulaka mafuta kumata na mpunda sambu na kundimisa kieleka ya ke tuba nde, Yehowa kele ti nswa ya kuyala kimakulu.

12. Na nki mutindu Ntotila me mata na mpunda ‘sambu na kunwanina kudikulumusa’?

¹² Ntotila me mata na mpunda ‘sambu na kunwanina kudikulumusa.’ Sambu Yezu kele Mwana mosi kaka ya kubutuka ya Nzambi, yandi pesaka mbandu ya mbote ya kudikulumusa mpi ya bulemfu na luyalu ya Tata na yandi. (Yez. 50:4, 5; Yoa. 5:19) Bansadi yonso ya kwikama yina Ntotila ta yala fwete landa mbandu na yandi mpi kulemfukila luyalu ya Yehowa ti  kudikulumusa na mambu yonso. Kaka bantu yina ke sala mpidina ta zinga na nsi-ntoto ya mpa yina Nzambi me silaka.—Zak. 14:16, 17.

13. Inki mutindu Kristu ke kwenda na ntwala ‘sambu na kunwanina lunungu’?

¹³ Kristu ke kwenda diaka na ntwala ‘sambu na kunwanina lunungu.’ Lunungu yina Ntotila Yezu ke nwanina kele “lunungu ya Nzambi,” disongidila minsiku ya Yehowa ya ke tadila mambu ya mbote mpi ya mbi. (Bar. 3:21; Kul. 32:4) Yezaya bikulaka sambu na Ntotila Yezu Kristu nde: ‘Ntotila mosi ta yala sambu na lunungu.’ (Yez. 32:1) Luyalu ya Yezu ta tula “zulu ya mpa” mpi “ntoto ya mpa,” yina Nzambi me silaka kisika “lunungu ta vanda.” (2 Pie. 3:13) Yo ta lomba nde, bantu yonso yina ta zinga na nsi-ntoto ya mpa kulemfukila minsiku ya Yehowa.—Yez. 11:1-5.

14. Inki mutindu diboko ya kitata ya Kristu ta sala “mambu ya ke pesa boma”? (Tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.)

¹⁴ Ntangu yandi ke kwenda na ntwala na zulu ya mpunda, Ntotila me lwata mbele ya kunwanina. (Nk. 45:4) Kansi ntangu me lunga sambu nde yandi basisa mbele mpi kusadila yo na diboko na yandi ya kitata. Muyimbi-bankunga bikulaka nde: “Diboko na nge ya kitata ta sala mambu ya ke pesa boma.” (Nk. 45:4, NW) Ntangu Yezu Kristu ta mata na mpunda sambu na kufwa nsi-ntoto ya Satana na Armagedoni, yandi ta sadila bambeni na yandi “mambu ya ke pesa boma.” Kansi, beto me zaba ve mutindu yandi ta fwa nsi-ntoto ya Satana. Ata mpidina, diambu yina ta pesa boma na ntima ya bantu yonso yina buyaka kuwidikila balukebisu yina Nzambi pesaka ya kundima luyalu ya Yezu. (Tanga Nkunga 2:11, 12.) Na mbikudulu na yandi ya ke tadila bilumbu ya nsuka, Yezu tubaka nde bantu “ta bwa ngambu sambu na boma mpi sambu bo ke vingila mambu yina ta kwisa kubwa na ntoto ya mvimba, sambu bangolo ya zulu ta nikana.” Yandi yikaka nde: “Ebuna bo ta mona Mwana ya muntu ke kwisa na kati ya dituti ti ngolo mpi nkembo ya nene.”—Luka 21:26, 27.

15, 16. Banani kele “basoda” yina ta nwana kumosi ti Kristu?

¹⁵ Sambu na kumonisa mutindu Ntotila ta kwisa “ti ngolo mpi nkembo ya nene” sambu na kufwa nsi-ntoto ya Satana, mukanda ya Kusonga ke tuba nde: “Mono monaka zulu me kanguka, mpi, tala! mpunda mosi ya mpembe. Mpi muntu yina me fonga na zulu na yo, zina na yandi Kwikama mpi Kieleka, yandi ke sambisa mpi ke nwana bitumba na lunungu. Diaka, bimvuka ya basoda yina kele na zulu vandaka kulanda yandi na bampunda ya mpembe, mpi bo lwataka bilele ya lino ya mpembe, ya bunkete, mpi ya kitoko. Mpi mbele mosi ya kunwanina ya makasi mpi ya nda ke basika na munoko na yandi, sambu yandi fwa makanda ti mbele yango, mpi yandi ta gungula bo ti nti ya kibende. Yandi ke kamuna mpi bambuma na kikamuninu ya vinu ya nganzi ya makasi ya Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso.”—Kus. 19:11, 14, 15.

¹⁶ Banani kele “basoda” ya zulu yina ta landa Kristu mpi ta nwana kumosi ti yandi? Ntangu yandi lwataka mbele ya kunwanina na mbala ya ntete sambu na kukula Satana mpi bademo na yandi na zulu, Yezu vandaka ti “bawanzio.” (Kus. 12:7-9) Yo me fwana kibeni na kundima nde na bitumba ya Armagedoni, bawanzio ya santu ta vanda na kati ya basoda ya Kristu. Banani diaka ta vanda na kati ya basoda yina? Yezu pesaka bampangi na yandi yina bo me tulaka mafuta lusilu yai: “Muntu yina ta nunga mpi ta landa bisalu na mono tii na nsuka, mono ta pesa yandi kiyeka na zulu ya makanda, mpi yandi ta gungula bantu ti nti ya kibende na mpila nde bo ta pasula bo bonso mabungu ya tuma, kaka mutindu mono me bakaka kiyeka na Tata na mono.” (Kus. 2:26, 27) Yo yina na kati ya basoda ya Kristu, beto lenda tanga mpi bampangi na yandi ya bo me tulaka mafuta, yina ta baka lufutu na bo na zulu na ntangu yina. Bakristu yina  ta yala ti Yezu ta vanda na lweka na yandi ntangu yandi ta sala “mambu ya ke pesa boma” mpi ta gungula makanda ti nti ya kibende.

17. (a) Mpunda ya mpembe yina Kristu ke twadisa ke monisa inki? (b) Mbele ya kunwanina mpi bunduki ya tolotolo ke monisa inki?

¹⁷ Tanga Nkunga 45:6. Ntotila me mata na mpunda ya mpembe, yina ke monisa mvita ya bunkete mpi ya lunungu na meso ya Yehowa. (Kus. 6:2; 19:11) Katula mbele ya kunwanina, yandi kele ti bunduki ya tolotolo. Biblia ke tuba nde: “Mono monaka, mpi, tala! mpunda mosi ya mpembe; muntu yina vandaka na zulu na yo vandaka ti bunduki ya tolotolo; mpi bo pesaka yandi mpu ya kimfumu, ebuna yandi basikaka sambu na kununga mpi kununga tii na nsuka.” Mbele ya kunwanina mpi bunduki ya tolotolo ke monisa bima yina Kristu ta sadila sambu na kufwa bambeni na yandi.

18. Inki mutindu “batolotolo” ya Kristu ta vanda “nsongi”?

¹⁸ Na kutuba ya kifwani, muyimbi-bankunga bikulaka nde ‘batolotolo ya Ntotila kele nsongi, yo ke kota na bantima ya bambeni,’ mpi yo ‘ke sala nde bantu kubwa na ntwala na yandi.’ Bantu mingi ta fwa na nsi-ntoto ya mvimba. Yeremia bikulaka nde: ‘Bamvumbi ya bantu yina Yehowa ta fwa ta panzana na bisika yonso na nsi-ntoto.’ (Yer. 25:33) Mbikudulu ya nkaka ke tuba nde: “Mono monaka mpi wanzio mosi me telama na kati ya ntangu, mpi yandi bokaka na ndinga ya ngolo mpi tubilaka bandeke yonso yina ke pumbukaka na zulu nde: ‘Beno kwisa awa, beno vukana sambu na madia ya nkokila ya nene ya Nzambi, sambu beno dia nsuni ya bantotila, nsuni ya bakomanda ya basoda, nsuni ya bantu ya ngolo, nsuni ya bampunda ti ya bantu yina me fonga na zulu na yo, mpi nsuni ya bantu yonso, ya bantu yina kele na kimpwanza ti ya bampika, mpi ya bantu ya fioti ti ya nene.’”—Kus. 19:17, 18.

19. Inki mutindu Kristu ta ‘kwenda kununga’ mpi ta nunga tii na nsuka?

¹⁹ Na nima ya kufwa ngidika ya bima ya mbi ya Satana awa na ntoto, Kristu ta ‘kwenda kununga na lukumu na yandi.’ (Nk. 45:5) Yezu ta nunga tii na nsuka ntangu yandi ta losa Satana ti bademo na yandi na dibulu ya nda, na nsungi ya Luyalu ya Bamvula Funda. (Kus. 20:2, 3) Sambu Diabulu ti bademo na yandi ta vanda diaka ve ti bupusi na zulu ya bantu, bantu yina ta vanda na ntoto ta baka kimpwanza mpi ta vanda ti makuki ya kulemfukila ntotila na bo ya nkembo mpi ya ke nungaka na ntima ya mvimba. Kansi, na ntwala nde bo mona mutindu ntoto ya mvimba ta kuma paladisu malembe-malembe, yo ta vanda ti diambu ya nkaka ya kiese yina ta pusa bo na kusepela na Ntotila na bo mpi bantu yina ta yala ti yandi. Beto ta tadila diambu yina ya kiese na disolo yina ke landa.