1, 2. (a) Inki makabu Nzambi pesaka Adami? (b) Sambu na nki Nzambi sadilaka Adami nkento? (Tala kifwanisu yina kele na luyantiku ya disolo.)

 YEHOWA gangaka ntoto ti kikuma. Yandi salaka yo “sambu bantu kuzinga muna.” (Yez. 45:18) Adami, muntu ya ntete yina yandi gangaka vandaka ya kukuka, Nzambi tulaka yandi na kisika mosi ya kitoko—kilanga ya Edeni. Adami sepelaka mingi na banti, masa mpi bambisi yina vandaka kusakana na kiese! Ata mpidina, yandi kondaka kima mosi ya mfunu. Yehowa monisaka yo ntangu yandi tubaka nde: ‘Yo kele mbote ve nde muntu kuzinga kaka yandi mosi. Mono ke sadila yandi nsadisi yina me fwana sambu na yandi.’ Na nima, Nzambi bwisaka Adami na mpongi ya ngolo mpi bakaka mpanzi na yandi mosi, mpi “na mpanzi yina . . . yandi salaka nkento.” Ntangu Adami telamaka na mpongi, yandi vandaka na kiese kibeni! Mpi yandi tubaka nde: ‘Yai kele mukwa ya mikwa na mono mpi nsuni ya nsuni na mono. Bo ta bingaka yandi Nkento, sambu yandi katukaka na bakala.’—Kuy. 2:18-23.

² Nkento vandaka dikabu ya kuluta mbote yina Nzambi pesaka bakala sambu yandi vandaka nsadisi ya kukuka sambu na bakala. Nkento vandaka mpi ti dibaku ya mbalu ya kubuta bana. Yo yina, ‘Adami pesaka nkento na yandi zina Eva sambu yandi ta vanda mama ya bantu yonso.’ (Kuy. 3:20) Nzambi pesaka bankwelani yai ya ntete dikabu ya mbote kibeni! Bo vandaka na makuki ya kubuta bantu ya nkaka ya kukuka. Na nzila na bo, malembe-malembe ntoto zolaka kukuma paladisu  ti bantu ya kukuka yina zolaka kuyala bigangwa ya nkaka yina ke zingaka na kati.—Kuy. 1:27, 28.

3. (a) Yo lombaka nde Adami ti Eva kusala nki sambu na kubaka balusakumunu ya Nzambi, kansi nki salamaka? (b) Inki bangiufula beto ta tadila na disolo yai?

³ Sambu na kubaka balusakumunu yina vandaka kuvingila bo, yo lombaka nde Adami ti Eva kulemfukila Yehowa mpi kundima luyalu na yandi. (Kuy. 2:15-17) Luzolo ya Nzambi zolaka kulungana sambu na bo, kaka kana bo lemfukilaka yandi. Kansi diambu ya mawa kele nde, bo landaka bupusi ya mbi ya Satana, “nioka ya ntama,” mpi bo kolamaka na Nzambi. (Kus. 12:9; Kuy. 3:1-6) Inki mambu kukolama yai me natilaka bankento? Inki mambu bankento yina sadilaka Nzambi na ntangu ya ntama salaka? Sambu na nki beto lenda tuba nde bankento yina kele Bakristu bubu yai kele “kibuka ya nene ya basoda”?—Nk. 68:11, NW.

4. Nani kumaka na kisina ya disumu ya bankwelani ya ntete?

⁴ Ntangu Yehowa yulaka yandi sambu na nki yandi kolamaka, Adami pesaka kikuma yai ya kukonda mfunu: “Nkento yai ya nge pesaka mono, yandi muntu pesaka mono mbuma na kudia, yo yina mono diaka yo.” (Kuy. 3:12) Adami buyaka kaka ve kundima foti na yandi, kansi yandi sosaka mpi kupesa foti na nkento yina Nzambi pesaka yandi—mpi na Yehowa yina pesaka yandi nkento na zola yonso! Adami ti Eva salaka disumu, kansi Adami kumaka na kisina ya disumu yina. Yo yina, ntumwa Polo sonikaka nde “na nzila ya muntu mosi [Adami] disumu kotaka na nsi-ntoto mpi lufwa na nzila ya disumu.”—Bar. 5:12.

5. Mutindu Nzambi me bikaka nde bantu kuditwadisa, inki mambu me monanaka?

⁵ Bankwelani ya ntete kuditwadisaka na mutindu yina monisaka nde bo vandaka ve na mfunu nde Yehowa kuyala bo. Diambu yai basisaka ngiufula mosi ya mfunu na yina me tala kiyeka ya kuyala: Nani vandaka na nswa ya kuyala? Sambu na kupesa mvutu na mutindu mosi ya kimakulu, Nzambi bikaka nde bantu kuditwadisa ntete na mutindu na bo mosi. Yehowa zabaka nde mambu yina ta salama ta monisa nde bantu lenda nunga ve kudiyala. Na nsungi ya bamvula, luyalu ya bana bantu me basisaka bampasi mingi. Kaka na mvu-nkama ya me luta, bantu kiteso ya 100 000 000 me fwaka na bitumba—na kati na bo, beto lenda tanga mpi bamilio ya babakala, bankento mpi bana yina me sala mbi ve. Yo kele nzikisa ya nene ya ke monisa nde: ‘Muntu yina ke tambula kele ve ti kiyeka ya kutwadisa ata kitambi na yandi.’ (Yer. 10:23) Ntangu beto ke bakisa kieleka yai, beto ke ndimaka nde Yehowa kuyala beto.—Tanga Bingana 3:5, 6.

6. Inki mutindu bantu ke tadilaka bankento na bisika mingi?

⁶ Babakala mpi bankento ke niokwamaka na ntoto yai ya kele na nsi ya kiyeka ya Satana. (Lo. 8:9; 1 Yoa. 5:19) Mambu ya nkaka ya kuluta mpasi yina ke salamaka kele, kuniokula bankento. Na ntoto ya mvimba, bankento 30 na kati ya 100 ke niokwamaka na babakala na bo. Na bisika ya nkaka, bantu ke monaka babakala mfunu mingi kuluta bankento sambu bo ke yindulaka nde babakala bantu ta landaka kusadila zina ya dibuta mpi kusansa bibuti yina me kuma bambuta mpi ba-nkaka na bo. Na bansi ya nkaka, bantu ke monaka nde bana-bankento ke vandaka na mfunu ve mpi mbala mingi bamama ke basisaka mavumu kana mwana yina kele na divumu kele mwana-nkento.

7. Nzambi salaka nde luzingu ya babakala mpi ya bankento kuyantika nki mutindu?

⁷ Yo kele pwelele nde kuniokula bankento ke sepedisaka Nzambi ve. Nzambi ke sadilaka bankento mambu na lunungu mpi ke zitisaka bo. Mutindu Yehowa ke tadilaka bankento ke monana pwelele na mutindu yandi gangaka Eva ya kukuka mpi ti makuki yina ke monisa nde yandi vandaka ve mpika, kansi nsadisi ya mbote sambu na Adami. Yai kele kikuma yina salaka nde na nsuka ya kilumbu ya sambanu ya lugangu, Nzambi “monaka nde mambu yonso ya yandi salaka yo kele mbote mpenza.” (Kuy. 1:31) Ee, “mambu yonso” yina Yehowa salaka vandaka “mbote mpenza.” Yandi salaka nde luzingu ya babakala mpi ya bankento kuyantika na mutindu ya mbote kibeni!

8. (a) Tubila bikalulu yina bantu me kumaka na yo. (b) Banani Nzambi me sadisaka mpi na bunda ya disolo ya bantu?

⁸ Bikalulu ya mbote ya babakala mpi ya bankento me bebaka na nima ya kukolama na Edeni, mpi na mvu-nkama ya me katuka kuluta, yo me beba diaka mingi kuluta. Biblia tubaka na ntwala nde bikalulu ya mbi ta yalumuka na “bilumbu ya nsuka.” Mambi ya bantu me yalumukaka na bisika yonso, yo yina beto ke zinga kibeni na “bantangu ya mpasi.” (2 Tim. 3:1-5) Kansi, na bunda ya disolo ya bantu, ‘Yehowa Mfumu ya Kuluta Nene,’ me sadisaka babakala mpi bankento yina tudilaka yandi ntima, lemfukaka na bansiku na yandi, mpi ndimaka yandi bonso Mfumu na bo.—Tanga Nkunga 71:5.

9. Inki mutindu bantu ya nkaka gulukaka na Mvula ya Ngolo, Sambu na nki?

⁹ Ntangu Nzambi fwaka nsi-ntoto ya ntama yina fulukaka ti mubulu na bilumbu ya Noa na Mvula ya Ngolo, bantu fioti mpamba gulukaka. Kana bampangi ya Noa ya babakala mpi ya bankento vandaka na luzingu na ntangu yina, bo mpi fwaka na Mvula ya Ngolo. (Kuy. 5:30) Kansi, na kati ya bantu yina gulukaka na Mvula ya Ngolo, yo vandaka ti babakala mpi bankento. Bantu yina gulukaka vandaka Noa, nkento na yandi, bana na yandi tatu ya babakala, mpi bankento na bo. Bo gulukaka sambu bo vandaka kutina Nzambi boma mpi kusala luzolo na yandi. Bamilio ya bantu yina kele bubu yai na luzingu, kele bantekolo ya bantu yai nana yina Yehowa sadisaka.—Kuy. 7:7; 1 Pie. 3:20.

10. Sambu na nki Yehowa sadisaka bankento ya kwikama yina vandaka kutina yandi boma?

¹⁰ Na bamvula yina landaka, Nzambi sadisaka mpi bankento ya kwikama yina vandaka kutina yandi boma. Yehowa zolaka ve kusakumuna bo kana bo vandaka bantu yina ke kudiyangisa mingi sambu na luzingu na bo. (Yude 16) Beto lenda yindula ve ata fioti nde Sara, nkento ya Abrahami ya bulemfu, basisaka na munoko na yandi bangogo yina lendaka kumonisa nde yandi vandaka kudiyangisa mingi ntangu bo bikaka luzingu na bo ya mbote na Ure sambu na kukwenda kuzinga na batenta na nsi ya nkaka. Nkutu, “Sara vandaka kulemfukila Abrahami mpi kubinga yandi ‘mfumu.’” (1 Pie. 3:6) Beto tadila mpi mbandu ya Rebeka, dikabu yina Yehowa pesaka Izaki sambu na kusakumuna yandi, yina kumaka nkento mosi ya mbote. Yo ke yitukisa ve nde Izaki, “vandaka kuzola Rebeka mingi; yo yina mawa ya lufwa ya mama na yandi manaka.” (Kuy. 24:67) Bubu yai, beto ke vandaka na kiese kibeni na kumona nde na kati na beto kele ti bankento yina ke sadilaka Nzambi bonso Sara mpi Rebeka!

11. Inki mutindu bankento zole ya Baebreo yina vandaka kusadisa bamama na kubuta monisaka kikesa?

¹¹ Na nsungi ya kimpika ya bantu ya Izraele na Ezipte, bo kumaka mingi, mpi Farao basisaka nsiku nde kana nkento ya Izraele me buta mwana bakala, bo fwete fwa mwana yina. Kansi, beto tadila mbandu ya Shifra mpi Pua, bankento yina vandaka kutwadisa kisalu ya kubutisa. Sambu bo vandaka kutina Yehowa boma, na kikesa yonso bo buyaka kufwa bana. Yo yina, Yehowa sakumunaka Shifra ti Pua mpi bo butaka bana na bo mosi.—Kub. 1:15-21.

12. Inki diambu ya mfunu beto lenda simba na yina me tala Debora ti Yaele?

¹² Na bilumbu ya bazuzi ya Izraele, Nzambi sadisaka Debora, profete ya nkento. Debora pesaka zuzi Baraki kikesa mpi sadisaka bantu ya Izraele na kubasika na mpasi, kansi yandi bikulaka nde na mvita yina, Baraki ta nunga bantu ya Kanana, kansi lukumu ta vanda ve ya Baraki. Sambu, “na maboko ya nkento” Nzambi ta pesa Sisera, mfumu ya basoda ya Kanana. Diambu yai salamaka ntangu Yaele nkento yina vandaka ve muntu ya Izraele fwaka Sisera.—Baz. 4:4-9, 17-22.

13. Inki Biblia ke zabisa beto na yina me tala Abigaile?

¹³ Abigaile kele nkento ya nkaka ya mbote yina zingaka na mvu-nkama ya 11 N.T.B. Yandi bakisaka nde bakala na yandi Nabale vandaka ntima-ngolo, muntu ya kukonda mfunu, mpi muntu ya kilau. (1 Sam. 25:2, 3, 25) Davidi ti bansadi na yandi taninaka bima ya Nabale na ntangu mosi buna, kansi ntangu bo lombaka yandi madia, yandi  “finga-fingaka bo” mpi pesaka bo ata kima ve. Diambu yai pesaka Davidi makasi mingi yo yina, yandi bakaka bangidika ya kufwa Nabale ti bansadi na yandi. Ntangu Abigaile waka mambu yai, yandi natilaka Davidi ti bantu na yandi madia mpi malafu, mpidina yandi kangaka Davidi nzila ya kutiamuna menga ya bantu. (1 Sam. 25:8-18) Na nima, Davidi tubilaka Abigaile nde: “Lukumu na Mfumu Nzambi, Nzambi ya Israele, [yina] me tinda nge bubu yai na kwisa kukutana na mono!” (1 Sam. 25:32) Na nima ya lufwa ya Nabale, Davidi kwelaka Abigaile.—1 Sam. 25:37-42.

14. Na nki kisalu bana-bankento ya Shalumi pesaka maboko, mpi na nki mutindu bampangi-bankento ke salaka mutindu mosi bubu yai?

¹⁴ Ntangu basoda ya Babilone fwaka Yeruzalemi ti tempelo na yo na 607 N.T.B., babakala, bankento, mpi bana mingi fwaka. Na nsi ya lutwadisu ya Nehemia, bo tungaka diaka bibaka ya mbanza na 455 N.T.B. Shalumi mfumu ya kitini ya distrike ya Yeruzalemi vandaka ti bana-bankento yina vandaka na kati ya bantu yina pesaka maboko sambu na kutunga diaka bibaka ya Yeruzalemi. (Neh. 3:12) Bo kudipesaka na luzolo yonso na kisalu ya kutunga bibaka. Beto ke sepelaka kibeni na bampangi-bankento mingi yina ke pesaka maboko na mitindu ya kuswaswana mpi na kiese yonso na kisalu ya kutunga banzo ya Kimfumu!

15. Inki dibaku Nzambi pesaka Maria?

¹⁵ Na ntwala ya mvu-nkama ya ntete mpi na mvu-nkama ya ntete T.B., Yehowa sakumunaka bankento mingi na mutindu yandi pesaka bo mabaku mingi ya mbote. Na kati na bo, beto lenda tanga Maria yina vandaka mwense. Na nsungi yina Yozefi silaka yandi makwela, yandi bakaka divumu na nsadisa ya mpeve santu. Sambu na nki Nzambi ponaka yandi na kukuma mama ya Yezu? Ntembe kele ve nde sambu yandi vandaka ti bikalulu ya mbote ya kimpeve yina vandaka mfunu sambu na kusansa mwana yai ya kukuka banda na lubutuku tii ntangu yandi ta kuma mbuta. Kuvanda mama ya muntu ya kuluta nene na ntoto ya mvimba vandaka dibaku ya nene kibeni!—Mat. 1:18-25.

16. Tubila mbandu yina ke monisa mutindu Yezu vandaka kutadila bankento.

¹⁶ Yezu vandaka kusadila bankento mambu na mawete yonso. Beto tadila mbandu ya nkento yina belaka maladi ya menga na nsungi ya bamvula 12. Yandi kotaka na kibuka ya bantu mpi simbaka Yezu na lele. Na kisika ya kunganina yandi, Yezu tubilaka yandi na mawete yonso nde: “Mwana na mono, lukwikilu na nge me belula nge. Kwenda na ngemba, mpi beluka na maladi na nge ya mpasi.”—Mar. 5:25-34.

17. Inki kimangu salamaka na Pantekoti ya mvu 33 T.B.?

¹⁷ Bankento ya nkaka yina vandaka balongoki ya Yezu sadisaka Yezu mpi bantumwa. (Luka 8:1-3) Mpi na Pantekoti 33 T.B., kiteso ya bantu 120, tanga mpi bankento, bakaka mpeve santu ya Nzambi na mutindu mosi ya kuyituka. (Tanga Bisalu 2:1-4.) Biblia tubilaka na ntwala kumwangana ya mpeve santu yina nde: “Mono [Yehowa] ta panza mpeve na mono na zulu ya bantu yonso. Bana na beno ya babakala ti ya bankento ta kuma baprofete . . . Mono ta panza mpeve na mono ata na zulu ya babakala to ya bankento yina ke sadilaka bantu ya nkaka kisalu.” (Yoe. 3:1, 2) Na nsadisa ya kimangu yina salamaka na kilumbu ya Pantekoti, Nzambi monisaka nde yandi vandaka diaka ve kusadila dikanda ya Izraele yina kumaka kusambila banzambi ya luvunu kansi, yandi kumaka kusadila “Izraele ya Nzambi,” yina salamaka na babakala mpi bankento. (Bag. 3:28; 6:15, 16) Filipe yina vandaka nsamuni, vandaka ti bana-bankento iya yina vandaka na kati ya bankento yina vandaka kusamuna nsangu ya mbote na mvu-nkama ya ntete.—Bis. 21:8, 9.

18, 19. (a) Na yina me tala lusambu ya kieleka, inki dibaku Yehowa me pesaka babakala mpi bankento? (b) Muyimbi-bankunga tubaka nki sambu na bankento yina ke zabisaka nsangu ya mbote?

¹⁸ Na nsuka ya mvu-nkama ya 18, babakala mpi bankento fioti mpamba kudipesaka na lusambu  ya kieleka. Bo vandaka bantu ya ntete yina salaka sambu na kulungisa mbikudulu yai ya Yezu: “Bo ta samuna nsangu yai ya mbote ya Kimfumu na ntoto ya mvimba sambu na kuta kimbangi na makanda yonso, mpi na nima nsuka ta kwisa.”—Mat. 24:14.

¹⁹ Kibuka ya fioti ya balongoki ya Biblia me kumaka bubu yai ti Bambangi ya Yehowa kiteso ya 8 000 000. Bantu ya nkaka kiteso ya 11 000 000 ke monisaka mpusa ya kulonguka Biblia mpi ke vukanaka ti beto ntangu beto ke sungiminaka lufwa ya Yezu. Na bansi mingi, mingi na kati ya bantu yai kele bankento. Diaka, bansamuni ya Kimfumu ya ntangu yonso na ntoto ya mvimba kele kuluta 1 000 000, mingi na kati na bo kele bankento. Ya kieleka, Nzambi me pesaka bankento ya kwikama dibaku ya kusala sambu na kulungisa bangogo ya muyimbi-bankunga yina tubaka nde: “Yehowa ke pesa ntuma; Bankento yina ke zabisa nsangu ya mbote kele kibuka ya nene ya basoda.”—Nk. 68:11, NW.

20. Inki masolo beto lenda tudila dikebi na kulonguka na beto?

²⁰ Kana beto tubila bankento yonso ya kwikama yina Biblia ke tubila, beto ta konda kisika ya kusonika mambu na bo. Kansi, beto yonso lenda tanga mambu ya me tala bo na Ndinga ya Nzambi mpi na masolo yina ke basikaka na mikanda na beto. Mu mbandu, beto lenda yindulula na yina me tala kwikama ya Ruti. (Ruti 1:16, 17) Kana beto ke tanga mukanda yina kele na zina ya Ntotila-Nkento Estere mpi masolo ya mikanda na beto yina ke tubila yandi, beto ta kumisa lukwikilu na beto ngolo. Beto lenda baka mambote na kutangaka masolo ya mutindu yai na Lusambu na beto ya Dibuta. Kana beto ke zingaka beto mosi, beto lenda tadila masolo ya mutindu yai na kulonguka na beto mosi.

21. Inki mutindu bankento ya nkaka yina ke sadilaka Nzambi monisaka kukangama na bo na Yehowa na bantangu ya mpasi?

²¹ Ntembe kele ve nde Yehowa ke sakumunaka kisalu ya kusamuna yina bampangi-bankento ke salaka mpi yandi ke sadisaka bo na bantangu ya mpasi. Mu mbandu, ti lusadisu na yandi, bankento yina ke sadilaka Nzambi taninaka kwikama na bo na nsi ya luyalu ya Nazi mpi ya Bakoministe ntangu bo vandaka kuniokula bankento mingi na kati na bo, nkutu bankaka vidisaka luzingu na bo sambu na bulemfu na bo na Nzambi. (Bis. 5:29) Kaka bonso na bilumbu ya ntama, bubu yai, bampangi-bankento mpi bansadi yonso ya Yehowa ke pesaka maboko na luyalu ya Nzambi. Yo yina, bonso bantu ya Izraele ya ntama, Yehowa ke simbaka diboko na bo ya kitata mpi ke tubaka nde: “[Beno] kuwa boma ve sambu mono kele ti [beno].”—Yez. 41:10-13.

22. Inki balusakumunu beto ta baka na bilumbu ke kwisa?

²² Ntama mingi ve, babakala mpi bankento yina ke sadilaka Nzambi ta kumisa ntoto paladisu mpi ta sadisa bamilio ya bantu yina ta futumuka na kulonguka balukanu ya Yehowa. Na ntwala nde beto kuma kuna, ata nge kele bakala to nkento, bika nde beto yonso kusepela na dibaku ya kusadila Nzambi “dipeka na dipeka.”—Sof. 3:9, NW.