Keti Nge Zabaka Yo?

Keti lepre yina Biblia ketubila kele mutindu mosi ti maladi yina bo kebingaka bubu yai nde lepre?

Sambu na baminganga ya bilumbu na beto, ngogo “lepre” ketendula maladi yina bantu kebakaka na ba bactéries. Muntu kuzabaka zina ya bactérie yai (Mycobacterium leprae) na mbala ya ntete na mvu 1873 kele doktere Gerhard Hansen. Bantu kesalaka bansosa kusengumunaka nde bactérie yai lenda zinga kiteso ya bilumbu uvwa na nganda ya nitu, na mafemba ya mbombo. Bo monaka mpi nde kana muntu kezinga penepene ti muntu yina kele ti maladi ya lepre yandi lenda baka maladi ya lepre kukonda mpasi mpi nde bilele ya kele ti maladi ya lepre lenda kabula mpi maladi yango. Organisation mondiale de la santé tubaka nde na mvu 2007, bantu kuluta 220 000 yankaka kubakaka maladi ya lepre.

Ntembe kele ve nde na ntangu ya Biblia, maladi ya lepre kuvandaka na Proche-Orient mpi Nsiku ya Moize vandaka kulomba nde bo tula bantu yina vandaka ti maladi ya lepre na kingenga. (Levi 13:4, 5) Kansi, ngogo ya Kiebreo tsa·raʹʽath yina bo kebalulaka nde “lepre” vandaka kutadila kaka ve maladi ya bantu. Banzo ti bilele vandaka mpi kubaka tsa·raʹʽath. Lepre ya mutindu yai lendaka kumonana na bilele ya lino to na konso kima yina bo vandaka kusala na kwire. Bantangu yankaka, bo lendaka kukatula yo na kuyobisa, kansi kana ‘mwa-mbwaki to bonso masa ya sakasaka’ kemana ve, yo vandaka kulomba nde bo yoka lele to kwire yina. (Levi 13:47-52) Na banzo, maladi vandaka kumonana na “batashe ya mwa-mbwaki to bonso masa ya sakasaka” na bibaka. Matadi mpi sima yina vandaka ti maladi bo vandaka kukatula mpi kulosa yo​—ntama ti kisika yina bantu vandaka kuzinga. Kana lepre kuvutuka dyaka na nzo, bo vandaka kubuka nzo mpi kulosa bima yonso ya bo tungilaka yo. (Levi 14:33-45) Bantu yankaka ketubaka nde lepre yina vandaka na bilele to na banzo lendaka kuvanda mutindu mosi ti bima yina kebasikaka na bibaka to na bilele kana yo mepola. Kansi beto lenda tuba ve na sikisiki yonso nde yo kele mutindu yina.

Sambu na nki kisalu ya kusamuna ya ntumwa Polo na Efezo kubasisaka makelele ti mavwanga na kati ya basadi-bifwanisu ya arza?

Basadi-bifwanisu ya arza ya Efezo vandaka kubaka mbongo mingi na kusalaka “biteki ya nzo ya nzambi mosi ya nkento, zina na yandi Artemisi,” muntu ya vandaka kutanina Efezo, nzambi-nkento ya kuzomba, ya lubutu, mpi ya kebutisaka bana. (Bisalu 19:24) Bo vandaka kutuba nde kifwanisu na yandi “katukaka na zulu yo kwisaka kubwa na ntoto” mpi bo vandaka kubumba yo na tempelo ya Artemisi yina vandaka na Efezo. (Bisalu 19:35) Bo vandaka kumona tempelo yina bonso mosi na kati ya bima nsambwadi ya kuluta nene ya ntangu ya ntama. Konso mvula, bimvuka ya basadi-nzyetelo vandaka kwenda na Efezo na ngonda ya Marsi/Aprili sambu na kuvukana na bankisi yina bo vandaka kusala sambu na kupesa lukumu na Artemisi. Sambu bantu vandaka kukwisa mingi, mpusa ya bima ya lusambu kukumaka mingi; bo vandaka kusadila bima yina bonso basuvenire, sambu na kulwata, to sambu na kupesa makabu na nzambi-nkento to sambu na lusambu ya dibuta ntangu basadi-nzyetelo yina tavutuka na bwala na bo. Bisono ya ntama yina bo monaka na Efezo ketubila kusala bifwanisu ya wolo mpi ya arza ya Artemisi, mpi bisono yankaka ketubila na sikisiki yonso kimvuka ya basadi-kisalu ya arza.

Polo kulongaka nde bifwanisu “ya bantu ke salaka na maboko na bo kele banzambi ve.” (Bisalu 19:26) Yo yina, basadi-bifwanisu ya arza kumonaka nde kisalu na bo vandaka na kigonsa mpi bo pusaka bantu na kutula makelele mpi kusala mavwanga sambu na kumonisa nde bo vandaka kusepila ve ti kisalu ya kusamuna ya Polo. Demetriusi, mosi na kati ya basadi-bifwanisu ya arza, kumonisaka boma na bo mpi yandi tubaka nde: “Mambu yai kele kigonsa, sambu bantu ta vwenza kisalu na beto, bo ta baka mpi nzo ya nzambi yai ya nene Artemisi bonso nde yo kele nzo mosi ya mpamba. Ebuna na nima, bantu ta pesaka diaka ve luzitu na nzambi yai ya bantu yonso ya provense ya Azia ti ya bansi yonso ke sambaka!”​—Bisalu 19:27.