Yo Kele Mpasi na Kuzaba Nzambi na Zina na Yandi

KELE ti muntu mosi ya kezola kukanga nge nzila sambu nge zaba ve zina ya Yehowa mpi nge vanda ve na bangwisana ya ngolo ti yandi. Nani kele mbeni yai ya mbi? Biblia ketendula nde, “Nzambi ya ntangu yai me fwaka mayele” ya bantu yina “ke kwikilaka ve.” Nzambi ya nsi-ntoto ya ntangu yai ya kezitisaka ve Nzambi kele Satana Dyabulu. Yandi kezola nde nge bikala na mpimpa na mpila nde nzayilu ya “lukumu ya Nzambi” kungengisa ve ntima na nge. Satana kezola ve nde nge zaba Yehowa na zina na yandi. Kansi, inki mutindu Satana kefwaka mayele ya bantu?​—2 Korinto 4:4-6.

Satana mesadilaka lusambu ya luvunu sambu na kukanga bantu nzila sambu bo zaba ve Nzambi na zina na yandi. Mu mbandu, na ntangu ya ntama Bayuda yankaka kubuyaka na kusadila Masonuku ya kupemama mpi bo ponaka na kusadila kinkulu yina vandaka kulomba bantu na kusadila ve zina ya Nzambi. Na bamvu-nkama ya ntete ya Ntangu na Beto, yo kemonana nde bo longisilaka Bayuda yina vandaka kutanga na meso ya bantu yonso, na kutanga ve zina ya Nzambi mutindu yo vandaka kumonana na Masonuku na bo ya Santu, kansi na kuyingisa yo na ngogo ʼAdho·naiʹ, disongidila “Mfumu.” Ntembe kele ve nde, kikalulu yai kusalaka nde bantu kuvanda ve ti bangwisana ya ngolo ti Nzambi. Bantu mingi kuvidisaka mambote ya kuvanda ti bangwisana ya mutindu yina ti Nzambi. Kansi, inki beto lenda tuba sambu na Yezu? Inki kuvandaka nkadilu na yandi na yina metala zina ya Yehowa?

Yezu ti Balongoki na Yandi Kulongaka Bantu na Kuzaba Zina ya Nzambi

Na kisambu mosi ya yandi salaka na Tata na yandi, Yezu kutubaka nde: “Mono longaka bo na kuzaba [zina na, NW] nge, mono ta longa bo diaka na kuzaba [zina na] nge.” (Yoane 17:26) Ntembe kele ve nde Yezu kusadilaka zina ya Nzambi na mabaku mingi ntangu yandi tangaka, kuvutukilaka, to kutendulaka bitini ya Masonuku ya Kiebreo yina vandaka ti zina yina ya mfunu. Yo yina, Yezu kusadilaka zina ya Nzambi mbala mingi mutindu baprofete yonso kusalaka na ntwala na yandi. Kana konso Muyuda yina vandaka kubuya ntete kusadila zina ya Nzambi na ntangu Yezu vandaka kusala kisalu na yandi ya kusamuna, ntembe kele ve nde Yezu zolaka ve kulanda kinkulu na bo. Yandi bedisaka ngolo bantwadisi ya mabundu ntangu yandi zabisaka bo nde: “Beno ke fwaka mambu yina ya Nzambi ke tubaka; yo yina beno ke landaka bansiku na beno mosi.”​—Matayo 15:6.

Balongoki ya kwikama ya Yezu kulandaka na kuzabisa zina ya Nzambi na nima ya lufwa mpi lufutumuku na yandi. (Tala lupangu  “Keti Bakristu ya Ntete Kusadilaka Zina ya Nzambi?”) Na Pantekoti ya mvu 33 T.B., kilumbu yina dibundu ya Bukristu kusalamaka, ntumwa Piere kuvutukilaka mbikudulu mosi ya Yoele, ebuna yandi zabisaka Bayuda mpi baprozelite mingi nde: “Konso muntu yina ta samba [na zina ya Yehowa, NW], yandi ta guluka.” (Bisalu 2:21; Yoele 3:5) Bakristu ya ntete kusadisaka bantu ya makanda mingi na  kuzaba Yehowa na zina na yandi. Yo yina, na lukutakanu mosi ya bantumwa mpi bambuta-bantu yina kusalamaka na Yeruzalemi, longoki Yakobo kutubaka nde: “Nzambi yindulaka . . . bantu yina kele Bayuda ve sambu na kusola bantu ya nkaka na kati na bo sambu na kunata zina na yandi.”​—Bisalu 15:14.

Ata mpidina, mbeni ya zina ya Nzambi kuyambulaka ve. Na nima ya lufwa ya bantumwa, Satana kusukininaka ve na kukuna apostazi. (Matayo 13:38, 39; 2 Piere 2:1) Mu mbandu, Justin Martyr, Mukristu ya zina mpamba yina vandaka nsoniki, kubutukaka penepene ya ntangu yina Yoane, ntumwa ya nsuka kufwaka. Kansi, mbala mingi Justin kudindamaka na masonama na yandi nde Mupesi ya bima yonso kele “Nzambi mosi yina bo kebingaka ve na zina na yandi mosi.”

Ntangu Bakristu ya ba aposta kusalaka bakopi ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, ntembe kele ve nde bo katulaka zina ya Yehowa na mikanda na bo mpi bo yingisaka yo na Kyʹri·os, ngogo ya Kigreki yina ketendula “Mfumu.” Dyambu ya mutindu  mosi kusalamaka na Masonuku ya Kiebreo. Sambu bo vandaka dyaka ve kutanga zina ya Nzambi na ndinga ya ngolo, balongi ya bansiku ya Bayuda ya ba aposta kuyingisaka zina ya Nzambi na ʼAdho·naiʹ bambala kuluta 130 na Masonuku na bo. Mutindu mosi, mbalula ya Biblia ya Latini yina vandaka na bupusi mingi yina Jerome manisaka kusonika na mvu 405 T.B. mpi yina bo kumaka kubinga Vulgate kusadilaka ve zina ya Nzambi.

Bikesa ya Bo Salaka na Bilumbu na Beto Sambu na Kukatula Zina ya Nzambi

Bubu yai, bantu ya mayele mezaba nde zina ya Yehowa kemonanaka bambala kiteso ya 7 000 na Biblia. Yo yina, bambalula yankaka ya bantu kesadilaka mingi, mu mbandu Bible de Jérusalem ya Katolika, La Biblia Latinoamérica ya Katolika na ndinga ya Kiespaniole, mpi mbalula ya bo kebingaka Reina-Valera, na ndinga ya Kiespaniole, yina mezabanaka mingi, kesadilaka bambala mingi zina ya Nzambi. Bambalula yankaka kebalulaka zina ya Nzambi nde “Yawe.”

Yo kele mawa na kumona nde, mabundu mingi yina kepesaka bantu ya mayele mbongo sambu bo sala bambalula ya Biblia kepusaka bo na kusadila ve zina ya Nzambi na bambalula na bo ya Biblia. Mu mbandu, na mukanda mosi ya Yuni 29, 2008, yina Vatican kusonikilaka baprezida ya balukutakanu ya ba episikopo ya Katolika, yo tubaka nde: “Na bamvula ya mekatuka kuluta bantu mekotisaka malembe-malembe kikalulu ya kutanga zina ya Nzambi ya Izraele.” Mukanda yango kupesaka lutwadisu yai ya pwelele: ‘Beno fwete tanga ve mpi kusadila ve zina ya Nzambi.’ Dyaka, “ntangu beno kebalula Biblia na bandinga ya ntangu na beto, . . . beno fwete balula bisono iya ya Kiebreo ya kesalaka zina ya Nzambi na bangogo ya mefwanana ti yo Adonai/Kyrios: ‘Mfumu.’” Yo ke pwelele nde, lukanu ya lutwadisu yai ya Vatican kupesaka kele ya kusala nde bantu kusadila dyaka ve zina ya Nzambi.

Bamisioni mpi mesadilaka zina ya Yehowa na mutindu ya kukonda luzitu. Kinati-ndinga mosi ya mbalula ya Biblia New International Version, yina Bamisioni kupesaka mbongo sambu bo sala yo mpi yina kubasikaka na Kingelesi na mvu 1978, kutubaka nde: “Yehowa kele mpenza zina ya Nzambi mpi yo lombaka nde beto sadila yo. Kansi beto pesaka badolare bamilio 2,25 sambu bo sala mbalula yai mpi mutindu ya mbote ya kubebisa mbongo yina yonso kele ya kubalula, mu mbandu, Nkunga 23 mutindu yai, ‘Yawe kele ngungudi na mono.’”

Dyaka, mabundu mekangaka bantu ya Amerika ya Sudi nzila sambu bo zaba ve Nzambi na zina na yandi. Steven Voth, muntu ya kepesaka bandongisila na kimvuka mosi (United Bible Societies), kusonikaka nde: “Mosi na kati ya bantembe ya kelanda na kusalama na kati ya bantu ya Misioni ya Amerika ya Sudi ketadila kusadila zina Jehová . . . Kima ya keyitukisa kele nde, ntalu mingi mpi ya kelanda na kukuma mingi ya mabundu yina  ketubilaka mingi kisalu ya mpeve santu mpi kyeleka ya Biblia . . . kutubaka nde bo vandaka na mfunu ya mbalula ya Biblia ya Reina-Valera yina kubasikaka na mvu 1960, kansi kukonda zina Jehová. Na kisika na yo, bo zolaka ngogo Señor [Mfumu].” Voth ketuba nde, na luyantiku kimvuka yina kubuyaka dyambu yai ya bo lombaka kansi na nima bo ndimaka yo mpi kubasisaka mbasika ya Biblia Reina-Valera “kukonda ngogo Jehová.”

Kukatula zina ya Nzambi na Ndinga na yandi ya kusonama mpi kuyingisa yo ti ngogo “Mfumu” kekanga batangi nzila ya kuzaba mpenza muntu yina Nzambi kele. Kuyingisa zina ya Nzambi mutindu yai kekotisaka mavwanga na mabanza ya bantu. Mu mbandu, mutangi lenda kuka ve kubakisa kana ngogo “Mfumu” ketubila Yehowa to Mwana na yandi, Yezu. Yo yina, na verse yina ntumwa Piere kevutukila bangogo yai ya Davidi: “Yehowa kutubaka na Mfumu na mono [Yezu yina kufutumukaka] nde: ‘Vanda na diboko na mono ya kitata,’” bambalula mingi ya Biblia ketubaka nde: “Mfumu tubilaka Mfumu na mono.” (Bisalu 2:34, NIV) Dyaka, David Clines, kutubaka mutindu yai na mukanda na yandi (“Yahweh and the God of Christian Theology”): “Mbutu mosi ya mutindu ngogo Yawe kele ve na mabanza ya Bakristu kele kikalulu ya kutula dikebi mingi na Kristu.” Yo yina, bantu mingi ya kekwendaka na banzo-Nzambi mezaba ve ata fyoti nde Nzambi ya kyeleka yina Yezu vandaka kusamba kele Muntu ya kele ti zina​—Yehowa.

Satana mesalaka ngolo na kufwa mayele ya bantu na yina metala Nzambi. Ata mpidina, nge lenda kuma ti bangwisana ya ngolo ti Yehowa.

Nge Lenda Zaba Yehowa na Zina na Yandi

Ya kyeleka, Satana menwanisaka zina ya Nzambi, mpi na mayele yonso yandi mesadilaka lusambu ya luvunu sambu na kulungisa lukanu yai. Kansi, kyeleka kele nde ata ngolo mosi ve na zulu to na ntoto lenda kanga Nkwa Kimfumu Yehowa nzila na kusadisa bantu ya kezola kuzaba kyeleka ya metala yandi mpi lukanu na yandi ya kitoko sambu na bantu ya kwikama na kuzaba zina na yandi.

Bambangi ya Yehowa tavanda na kyese ya kusadisa nge na kulonguka mutindu ya kupusana penepene ya Nzambi na nzila ya kulonguka ya Biblia. Bo kelandaka mbandu ya Yezu, yina kutubaka na Nzambi nde: “Mono longaka bo na kuzaba [zina na, NW] nge.” (Yoane 17:26) Ntangu nge keyindulula masonuku yina kemonisa mikumba ya kuswaswana yina Yehowa melungisaka sambu na mambote ya bantu, nge tazaba bitini mingi ya kitoko ya kimuntu na yandi ya kuzanguka.

“Nzambi vandaka kuzola” tata ya mabuta ya kwikama Yobi, mpi yandi lenda sala yo sambu na nge. (Yobi 29:4) Kana nge mekuma ti nzayilu ya Ndinga ya Nzambi, nge lenda zaba Yehowa na zina na yandi. Nzayilu ya mutindu yai tabwisa nge ntima nde Yehowa tasala mambu na kuwakana ti mambu yina yandi tubaka nde yo kele ntendula ya zina na yandi​—“Mono Takuma konso mutindu yina mono mezola.” (Kubasika 3:14) Yo yina, ntembe kele ve nde yandi talungisa balusilu na yandi yonso ya mbote sambu na bantu.

[Lupangu/Bifwanisu ya kele na lutiti 6]

 Keti Bakristu ya Ntete Kusadilaka Zina ya Nzambi?

Na bilumbu ya bantumwa ya Yezu na mvu-nkama ya ntete T.B., mabundu ya Bukristu kusalamaka na bansi mingi. Bantu ya mabundu yango vandaka kukutana mbala na mbala sambu na kulonguka Masonuku. Keti Bakristu ya ntete kumonaka zina ya Yehowa na bakopi na bo ya Masonuku?

Sambu Kigreki kukumaka ndinga ya bo vandaka kutuba na bansi mingi, mabundu mingi vandaka kusadila la Septante ya Kigreki, mbalula mosi ya Masonuku ya Kiebreo yina bo manisaka kusala na mvu-nkama ya zole N.T.B. Bantu yankaka ya mayele ketubaka nde banda na ntangu yina bo balulaka yo na mbala ya ntete, la Septante vandaka ntangu yonso kuyingisa zina ya Nzambi ti titre Kyʹri·os, ngogo ya Kigreki sambu na “Mfumu.” Kansi, mambu kemonisa nde yo kele ve mutindu yina.

Bitini yai ya bo memonisa awa kele bitini ya la Septante ya Kigreki yina bo salaka na mvu-nkama ya ntete N.T.B. Yo kemonisa pwelele zina ya Yehowa, yina bo memonisa na masonama ya Kigreki na bisono iya ya Kiebreo יהוה (YHWH). Profesere George Howard kusonikaka nde: “Beto kele ti bakopi tatu ya kuswaswana ya Biblia ya la Septante ya Kigreki yina bo salaka na ntwala ya ntangu ya Bukristu mpi ata na kopi mosi ve bo mebalula bisono iya ya Kiebreo ya kesalaka zina ya Nzambi na kyrios to nde bo mebalula yo ata fyoti. Beto lenda tuba ntangu yai ti kivuvu mpenza nde yo vandaka kikalulu ya Bayuda na ntwala, na nsungi yina, mpi na nima ya nsungi yina bo ketubila na Kuwakana ya Mpa ya kusonika zina ya Nzambi . . . mbala mosi na masonama ya Masonuku ya Kigreki.”​—Biblical Archaeology Review.

Keti bantumwa ti balongoki ya Yezu kusadilaka zina ya Nzambi na masonama na bo ya kupemama? Profesere Howard ketuba nde: “Ntangu la Septante yina dibundu ya bo ketubila na Kuwakana ya Mpa kusadilaka mpi kuvutukilaka kuvandaka ti bisono iya ya Kiebreo ya kesalaka zina ya Nzambi, ntembe kele ve nde bansoniki ya Kuwakana ya Mpa kukotisaka yo na masonama na bo.”

Yo yina, beto lenda tuba mpenza nde Bakristu ya ntete lendaka kutanga zina ya Nzambi na bambalula na bo ya Masonuku ya Kiebreo mpi na bakopi na bo ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu.

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

Bafoto yonso: Société Royale de Papyrologie du Caire

[Kifwanisu ya kele na lutiti 5]

Kitini Mosi ya Mukanda ya Yezaya na Barulo ya Nzadi-Mungwa ya Kufwa, ti Zina ya Yehowa ya bo Metenda

[Kifwanisu ya kele na lutiti 7]

Mabundu mekatulaka zina ya Nzambi na Biblia sambu na kinkulu ya Bayuda to nkutu sambu na kubaka mambote

[Kifwanisu ya kele na lutiti 8]

Yezu kupesaka mbandu na kuzabisaka zina ya Nzambi