Bakristu ya Kyeleka Kezitisaka Ndinga ya Nzambi

TALA NA

Bakristu ya Kyeleka Kezitisaka Ndinga ya Nzambi

“Mambu yina ya nge ke tubaka kele mambu ya kieleka.”—YOA. 17:17.

SOSA MAMBU YAI:

Nki mutindu lukutakanu yina kusalamaka na Yeruzalemi na mvu 49 T.B. kuswaswanaka ti yina bamfumu ya mabundu kusalaka na nima?

Banani nwaninaka Ndinga ya Nzambi na nima ya lufwa ya bantumwa?

Inki mutindu Bakristu ya kwikama vandaka kulonguka Biblia na mvu-nkama ya 19, mpi sambu na nki yo vandaka mutindu ya mbote?

1. Na kutadila mambu yina nge mekutanaka ti yo, tubila dyambu mosi ya mfunu yina Bambangi ya Yehowa kezitisaka ya kesalaka nde bo swaswana ti mabundu yankaka.

YINDULA mbala ya ntete yina nge solulaka ti Bambangi ya Yehowa. Inki mambu nge keyibuka? Bantu mingi tatuba nde: ‘Beto yitukaka mutindu Bambangi kusadilaka Biblia sambu na kupesa mvutu na bangyufula na beto yonso.’ Beto vandaka mpenza na kyese ntangu beto sengumunaka lukanu ya Nzambi sambu na ntoto, mambu yina kesalamaka kana beto mefwa, mpi mambu yina makwisa mebumbilaka bantu ya beto kezolaka yina mefwaka!

2. Inki kele bikuma yankaka yina kepusa nge na kumonisa ntonda sambu na Biblia?

² Kansi, ntangu beto longukaka mbote-mbote Biblia, beto bakisaka nde yo kepesaka bamvutu na bangyufula mingi ya metala luzingu, lufwa mpi makwisa. Beto bakisaka nde Biblia kele mukanda mosi ya mfunu mingi na nsi-ntoto. Bandongisila na yo kele ya kukonda nsuka, mpi bantu yina kezitisaka yo kevandaka ti luzingu ya mbote mpi ya kyese. (Tanga Nkunga 1:1-3.) Bakristu ya kyeleka mendimaka dezia Biblia bonso “nsangu ya muntu ve kansi bonso nsangu ya Nzambi.” (1 Tes. 2:13) Kutadila na bunkufi mambu ya melutaka, tasadisa beto na kubakisa luswaswanu na kati ya bantu yina kezitisaka mpenza Ndinga ya Nzambi ti bayina kezitisaka yo ve.

MVUTU YA NGYUFULA MOSI YA MPASI MEZABANA

3. Inki ngyufula kukabulaka dibundu ya Bukristu ya mvu-nkama ya ntete mpi inki kigonsa yo zolaka kunata?

³ Bamvula 13 kulutaka tuka Nzambi pakulaka Korneye na mpeve santu, Muntu ya ntete ya Makanda ya kukonda kuyotisa, ngyufula mosi kubasikaka yina kukabulaka dibundu ya Bukristu. Ntalu ya Bantu ya Makanda yina ndimaka kukuma Bakristu kumaka mingi. Ngyufula yina kubasikaka vandaka ya kuzaba: Keti bo fwete yotisa Bantu ya Makanda na ntwala ya kubaka mbotika mutindu yo vandaka kikalulu ya Bayuda? Yo vandaka ngyufula mosi ya mpasi kibeni sambu na Bayuda. Bayuda yina vandaka kuzitisa nsiku lendaka ve ata fyoti kukota na nzo ya Muntu ya Makanda, mpi kusala kinduku ya ngolo ti yandi. Bo nyokulaka ngolo Bakristu yina kuvandaka Bayuda sambu bo yambulaka dibundu na bo ya ntete. Kana yo lombaka nde bo kotisa Bantu ya Makanda na kati na bo, dyambu yina zolaka kaka kukotisa mavwanga na kati ya Bayuda ti Bakristu mpi yo zolaka kubasisa kukonda kuwakana na nima.—Gal. 2:11-14.

4. Banani bo bingaka sambu na kuyidika mambu ya metala luyotisu, mpi na dyambu yai, nki bangyufula lendaka kukwisila bantu yina vandaka pana na mabanza?

⁴ Na mvu 49 T.B., bantumwa mpi bambuta bantu na Yeruzalemi, bayina bo yotisaka mpi kukumaka Bayuda “kutanaka kisika mosi sambu na kutala mbote-mbote mambu yina.” (Bis. 15:6) Dyambu yina salamaka na nima kuvandaka ve dyambu mosi ya mbi ya metala bantembe ya teolozi kansi masolo ya metala binkulu. Bandambu zole vandaka kumonisa mabanza na bo sambu na ngyufula yina. Keti konso ndambu kudindamanaka na mambu yina kesepedisa bo to kumonisaka nde bo meluta ndambu yankaka? Keti bambuta bantu kuvingilaka nde mambu ya metala dibundu kukuma mbote na Izraele na ntwala ya kubaka lukanu? To keti bandambu yina zole zolaka kundima konso dibanza yina ata yo vandaka ve ya mbote kaka sambu na kubaka lukanu na kimvuka?

5. Na nki mitindu lukutakanu yina salamaka na Yeruzalemi na mvu 49 T.B. kuswaswanaka ti yina bamfumu ya mabundu kusalaka na bamvu-nkama mingi na nima?

⁵ Kukonda kuwakana mpi kupusa bantu yankaka na kundima dibanza mosi na kingolongolo kaka sambu na kubaka lukanu ya nsuka kesalamaka mingi na bantwadisi ya mabundu bubu yai. Kansi dyambu ya mutindu yina kusalamaka ve na lukutakanu yina salamaka na Yeruzalemi. Dyaka, dyambu ya mbote kele nde bo yonso bakaka lukanu mosi. Inki mutindu yo salamaka? Ata bantu yonso vandaka ti mabanza ya kuswaswana, bo yonso zitisaka Ndinga ya Nzambi, mpi Masonuku ya santu vandaka ti ngolo ya kumanisa dyambu yina.—Tanga Nkunga 119:97-101.

6, 7. Inki mutindu bo sadilaka Masonuku sambu na kumanisa dyambu ya metala luyotisu?

⁶ Amosi 9:11, 12 kusadisaka bo na kumanisa dyambu yina. Mukanda ya Bisalu 15:16, 17, kevutukila yo na bangogo yai: “Mono ta kwisa diaka, ebuna mono ta tunga diaka nzo ya Davidi yina bwaka. Mono ta tedimisa diaka bima yonso yina me fwaka na nzo yina, mono mpi ta bongisa yo. Mpidina bantu yonso yina kele Bayuda ve, yina ya mono me solaka na kuvanda bantu na mono, bo mpi ta sosa mono. Mono muntu ke tuba . . . mpidina.”

⁷ Kansi, bantu yankaka lenda tuba nde ‘verse yai kemonisa ve nde bo yotisaka Bantu ya Makanda yina kumaka Bakristu.’ Yo kele kyeleka, sambu Bakristu yina vandaka Bayuda kubakisaka yo. Bayuda kutadilaka ve Bantu ya Makanda yina bo yotisaka bonso “bantu ya makanda” kansi bonso bampangi. (Kub. 12:48, 49) Mu mbandu, mbalula ya Bagster (la Septante) kebalula mukanda ya Estere 8:17 nde: “Bo yotisaka Bantu mingi ya Makanda, mpi bo kumaka Bayuda.” Ntangu Masonuku tubaka na ntwala nde bantu ya nzo ya Izraele yina kubikalaka (Bayuda ti Bantu ya Makanda yina kukumaka Bayuda ya bo yotisaka) kumosi ti “bantu yonso ya makanda” (bayina bo yotisaka ve) bo yonso kumaka muntu mosi sambu na kunata zina ya Nzambi, mpi mvutu yina bo bakaka na Masonuku kuvandaka pwelele. Yo lombaka ve nde bo yotisa Bantu ya Makanda yina zolaka kukuma Bakristu.

8. Sambu na nki Bayuda yina kumaka Bakristu vandaka ti mfunu ya kikesa sambu na kubaka lukanu yina?

⁸ Ndinga ya Nzambi mpi mpeve na yandi kutwadisaka Bakristu yina ya kyeleka na kubaka lukanu na kimvuka. (Bis. 15:25) Ata lukanu yina zolaka kubasisila Bayuda yina kumaka Bakristu mbangika, bayina kuvandaka ya kwikama landaka lutwadisu yina kusimbamaka na Masonuku na kikesa yonso.—Bis. 16:4, 5.

LUSWASWANU MOSI YA NENE

9. Inki kele kikuma ya nene yina kusalaka nde malongi ya luvunu kukota na lusambu ya kyeleka, mpi inki dilongi ya luvunu kuyalumukaka?

⁹ Ntumwa Polo kutubaka nde na nima ya lufwa ya bantumwa, malongi ya luvunu tabebisa lusambu ya kyeleka. (Tanga 2 Tesalonika 2:3, 7.) Bantu yankaka na kati ya bayina vandaka ti mikumba na dibundu kuwaka dyaka ve “malongi ya kieleka.” (2 Tim. 4:3) Polo kukebisaka bankuluntu ya bilumbu na yandi nde: “Na kati na beno bantu ya nkaka ta kwisa kutuba mambu ya luvunu, bo mpi ta longa bakristo sambu bo kulanda bo.” (Bis. 20:30) Mukanda mosi (New Encyclopædia Britannica) ketubila kikuma ya nene yina kusalaka nde malongi ya luvunu kukota na dibundu: “Bakristu yina vandaka longuka filozofi ya Grese yantikaka kuwa mpusa ya kutubila lukwikilu na bo na kusadilaka bangogo na yo, sambu na kusepedisa ngangu na bo mosi mpi sambu na kubalula ntima ya mimpani yina melongukaka.” Kinkulu ya nene yina kusalaka nde dilongi ya luvunu ya mimpani kukota na lusambu ya kyeleka vandaka ya kuzaba kana Yezu Kristu kele nani. Biblia kebingaka yandi Mwana ya Nzambi; kansi bantu yina vandaka kuzola filozofi ya Kigreki kulongaka nde yandi kele Nzambi.

10. Inki mutindu ntembe yina metala kuzaba kana Kristu kele nani lendaka kumana?

¹⁰ Na nima, bamfumu ya mabundu tubilaka ngyufula yina na balukutakanu na bo. Bo lendaka kumanisa ntembe kukonda mpasi kana bantu kupesaka mbalu mingi na Masonuku kansi bantu mingi kusalaka yo ve. Ya kyeleka, bantu mingi kubakaka dezia balukanu na bo na ntwala ya kukwisa na lukutakanu yina, mpi bo dindamanaka ngolo na bangindu na bo. Balukanu yina bo bakaka na balukutakanu yina vandaka kuwakana ve ti Masonuku.

11. Balukanu ya bamfumu ya mabundu kusimbamaka na inki mpi sambu na nki bo salaka mutindu yina?

¹¹ Sambu na nki bamfumu ya mabundu kusadilaka ve Masonuku? Charles Freeman muntu ya mayele pesaka mvutu nde bantu yina kekwikilaka nde Yezu kele Nzambi “kukwikilaka ve malongi mingi ya Yezu yina kemonisa nde yandi vandaka ve kiteso mosi ti Nzambi Tata.” Yo yina, binkulu mpi bangindu ya bamfumu ya mabundu ya nima kukumaka mfunu kuluta ba evanzile. Tuka kilumbu yina, bamfumu ya mabundu mingi kupesaka mbalu na malongi ya bantu yina bo vandaka kubinga Batata ya dibundu kuluta na Ndinga ya Nzambi! Kana nge mesolulaka dezia dilongi ya metala Butatu Busantu ti muntu yina kelongukaka na kukuma nganga-Nzambi, ziku nge mesengumunaka mabanza na yandi.

12. Inki kiyeka ya mbi ntotila Constantin vandaka na yo?

¹² Bantotila ya Roma vandaka ti bupusi ya ngolo na balukutakanu yina. Richard E. Rubenstein, yina kele profesere kusonikaka mambu yai ya kusalamaka na Lukutakanu yina: “Constantin kusadilaka baepisikopo mambu na mutindu ya mbote mpi yandi vwamisaka bo. Mvula mosi kulungaka ve, ntotila yai ya mpa kuvutukaka mpi kutungaka dyaka banzo-nzambi na bo, yandi vutudilaka bo bisalu mpi lukumu yina yandi botulaka bo . . . Yandi pesaka bamfumu ya Kikristu mikumba yina bo vandaka kupesa mimpani.” Yo yina, “yandi vandaka ti kiyeka ya mingi—ziku ya kupesa bantuma—na balukanu yina bo bakaka na lukutakanu ya Nicée.” Charles Freeman ndimaka nde: “Na nima ya lukutakanu yina, Constantin kumaka ti kiyeka mingi na Nzo-Nzambi mpi na malongi na yo.”—Tanga Yakobo 4:4.

13. Inki mambu kupusaka bamfumu ya mabundu ya bamvu-nkama mingi na nima na kutula ve dikebi na malongi ya Biblia?

¹³ Ntangu bamfumu ya mabundu kuzabaka ve Yezu Kristu mbote-mbote, bantu ya kukonda mfunu kuzabaka yandi mbote-mbote. Sambu bo vandaka ve ti dibanza ya kunwanina kimvwama to kiyeka na dibundu, yo yina bo vandaka ti makuki ya kubakisa mpi kundima mambu yina bo tangaka na Masonuku. Kansi bamfumu ya mabundu kuzolaka mbongo mpi kiyeka yina ntotila vandaka kupesa bo, yo yina bo tulaka ve dikebi na Masonuku. Grégoire ya mbanza Nysse, muntu yina kulongukaka teolozi, kutubaka mambu yai sambu na kuvwenza bantu ya kukonda mfunu: “Bateki-bilele, bateki-madya, mpi bantu yina vandaka kushanze mbongo, bo yonso kele bantu ya kelongukaka teolozi. Kana nge kezola kuzaba mbalu ya mbongo, bantu yankaka yina kelongukaka teolozi vandaka kutendula nde Mwana meswaswana ti Tata. Kana nge yula ntalu ya dimpa, bo tapesa nge mvutu nde Tata kele nene kuluta Mwana. Kana nge kelomba masa ya kuyobila, bo tazabisa nge nde kele ti muntu kugangaka Mwana.” Ee, na kuswaswana ti bantu yina vandaka ti kiyeka na dibundu, bantu mingi ya kukonda mfunu vandaka ti makuki ya kutendula bakyeleka na nsadisa ya Ndinga ya Nzambi. Yo zolaka kuvanda mbote kibeni kana Grégoire ti bamfumu ya mabundu kuwilaka bantu yina ya kukonda mfunu!

BIKISA “BAMBUMA YA BLE” TI “MATITI YA MBI” KUMENA KISIKA MOSI

14. Sambu na nki beto lenda tuba nde tuka na mvu-nkama ya ntete bapakulami yankaka ya kyeleka vandaka na ntoto?

¹⁴ Na kingana mosi, Yezu kumonisaka nde tuka mvu-nkama ya ntete, Bakristu bapakulami ya kyeleka vandaka na ntoto. Yandi fwanisaka bo ti “bambuma ya ble” ya keyela kisika mosi ti “matiti ya mbi.” (Mat. 13:30) Ya kyeleka, beto lenda tuba ve nde muntu mosi buna to kimvuka mosi buna vandaka na kati ya kimvuka ya bapakulami, kansi beto lenda ndima nde bantu yankaka kunwaninaka na kikesa yonso Ndinga ya Nzambi mpi kumonisaka na pwelele yonso malongi ya dibundu yina kele ve na Masonuku. Bika beto tadila mwa bambandu.

15, 16. Tanga bazina ya bantu yina kumonisaka luzitu sambu na Ndinga ya Nzambi.

¹⁵ Mfumu ya baepisikopo Agobard ya mbanza Lyon na insi France (779-840 T.B.), kutelaminaka bifwanisu yina bo vandaka kusambila, lusambu ya basantu, mpi misa ti mambu yina dibundu vandaka kusala, yina vandaka ve na Masonuku. Episikopo Claudius yina kuzingaka nsungi mosi ti Agobard, kubuyaka binkulu ya dibundu, bisambu ya basantu mpi kuzitisa bima yina basantu mebikisaka. Na mvu-nkama ya 11, bo basisaka nganga-Nzambi Berengarius ya insi France na dibundu ya Katolika sambu yandi buyaka malongi ya Katolika ya ketubaka nde vinu ti mampa kekitukaka nitu mpi menga ya Yezu. Dyaka yandi monisaka nde Biblia meluta binkulu ya dibundu.

¹⁶ Pierre de Bruys ti Henry de Lausanne yina kuzingaka na mvu-nkama ya 12, vandaka bantu zole yankaka yina kuzolaka kyeleka ya Biblia. Pierre kuyambulaka kisalu ya kinganga-nzambi, sambu yandi vandaka kundima ve malongi ya Katolika ya kubotika bana ya fyoti, dilongi yina ketubaka nde vinu ti mampa kekitukaka nitu mpi menga ya Yezu, kusambila bafwa, mpi kusambila kulunsi. Na mvu 1140, bo fwaka Piere sambu na balukwikilu na yandi. Henry yina vandaka nganga-Nzambi na ndonga ya ba moine, kutelaminaka mambu ya mbi yina vandaka kusalama na dibundu mpi bitini yankaka ya misa yina kele ve na Masonuku. Na mvu 1148 bo kangaka yandi mpi yandi lutisaka luzingu ya mvimba na boloko.

17. Inki mambu ya mfunu Waldo mpi balongoki na yandi kusalaka?

¹⁷ Ntangu fyoti na nima ya kuyoka Pierre de Bruys tiya sambu yandi tungululaka mambu ya dibundu, muntu yankaka butukaka mpi yandi vandaka ti bupusi ya ngolo sambu na kuyalumuna kyeleka ya Biblia. Zina na yandi vandaka Valdès, to Waldo. Na kuswaswana ti Pierre de Bruys mpi Henry de Lausanne, yandi vandaka ve nganga-Nzambi, kansi yandi pesaka mbalu mingi na Ndinga ya Nzambi na mpila nde yandi pesaka kimvwama na yandi mpi kusalaka nde bo balula bitini ya Biblia na ndinga yina bantu ya sudi ya esti ya France vandaka kutuba. Bantu yankaka vandaka mpenza na mpusa ya kuwa nsangu ya Biblia na ndinga na bo, yo yina bo kudipesaka mpi bo pesaka bima na bo ya kinsuni sambu na kuzabisa bantu yankaka kyeleka ya Biblia. Bamfumu ya mabundu kusepelaka ve na dyambu yina. Na mvu 1184, babakala mpi bankento yai ya kikesa, yina bo bingaka na nima les vaudois, pape ti episikopo kukulaka bo na dibundu mpi basisaka bo na banzo na bo. Dyambu yai kusalaka nde nsangu ya Biblia kuyalumuka na bandambu yankaka. Na nima, balongoki ya Waldo, Pierre de Bruys mpi Henry de Lausanne mpi bantu yankaka yina kubuyaka mambu ya dibundu kumonanaka na bisika mingi ya Eropa. John Wycliffe (c. 1330-1384), William Tyndale (c. 1494-1536), Henry Grew (1781-1862), mpi George Storrs (1796-1879) vandaka bantu yankaka yina kunwaninaka kyeleka ya Biblia na bamvu-nkama yina kulandaka.

“BO LENDA TULA NSANGU YA NZAMBI NA BOLOKO VE”

18. Tendula mutindu balongoki ya kyeleka ya Biblia vandaka kulonguka Biblia na mvu-nkama ya 19 mpi kikuma yina mutindu ya kulonguka yina vandaka mbote.

¹⁸ Bambeni ya Biblia kukaka ve kukanga nzila sambu nde kyeleka ya Biblia kuyalumuka. Biblia ketuba na 2 Timoteo 2:9 nde: “Bo lenda tula nsangu ya Nzambi na boloko ve.” Na mvu 1870 kimvuka mosi ya balongoki ya kyeleka ya Biblia yantikaka kusosa kyeleka. Inki mutindu bo vandaka kulonguka? Muntu mosi lendaka kuyula ngyufula. Na nima bo vandaka kutubila yo. Bo vandaka kusosa baverse ya ketubila dyambu yina, mpi na nima, kana bo mona nde baverse yango kewakana ti dyambu yina bo vandaka kusosa, bo vandaka na kyese, nsuka-nsuka bo vandaka kuwakana na mambu yango mpi bo sonikaka yo. Keti yo kesyamisa beto ve na kuzaba nde bonso bantumwa mpi bambuta bantu ya mvu-nkama ya ntete, bantu yina ya kwikama, “bankaka na beto ya kimpeve” ya mvu-nkama ya 19, vandaka ti lukanu ya kumonisa nde balukwikilu na bo kusimbamaka na Ndinga ya Nzambi?

19. Inki kele mukapu ya mvu 2012, mpi sambu na nki yo mefwana?

¹⁹ Balukwikilu na beto mesimbamaka na Biblia. Yo yina, Nto-Kimvuka ya Bambangi ya Yehowa mepona bangogo yai ya Yezu ya kendimisa sambu na mukapu ya mvu 2012: “Mambu yina ya nge ke tubaka kele mambu ya kieleka.” (Yoa. 17:17) Sambu konso muntu yina kezola nde Nzambi kundima yandi fwete zinga na kyeleka, bika beto sala kikesa ya kulanda lutwadisu ya Ndinga ya Nzambi.

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Bangogo sambu na kubenda dikebi ya kele na lutiti 12]

Mukapu ya mvu 2012: “Mambu yina ya nge ke tubaka kele mambu ya kieleka.”—Yoa. 17:17