HÉRODOTE, Mugreki mosi ya mayele mpi ya istware yina vandaka na luzingu bamvula 2 500 me luta, taka disolo ya bantu ya Ezipte ya bilumbu na yandi. Yandi sonikaka nde: “Na feti ya mvwama mosi, na nima ya kudia, muntu mosi nataka sanduku yina vandaka ti kiteki mosi ya dibaya na kati ya sanduku yango. Bo pakulaka yo mukubu mpi bo salaka yo mbote-mbote bonso mvumbi ya muntu; nda na yo vandaka mapeka zole. Yandi vandaka kusongisa yo na muntu yonso yina vandaka pana, mpi kutuba nde: ‘Dia, nwa mpi vanda na kiese, sambu kilumbu nge ta fwa, nge ta vanda bonso kiteki yai.’”

Kaka bantu ya Ezipte mpamba ve vandaka ti mabanza ya mutindu yina sambu na luzingu mpi lufwa. Bubu yai, bantu mingi ke tubaka bangogo yai: “Beto dia, beto nwa mpi beto sepela.” Kana luzingu ke sukaka na lufwa, sambu na nki ve kusepela na luzingu ntangu nge kele ti makuki ya kusala yo? To sambu na nki beto fwete sala bikesa na kusala mambu ya mbote? Kana lufwa kele nsuka ya mambu yonso, yo me fwana mpenza na kusala yonso yina nge lenda sala ntangu nge kele na luzingu. Ntumwa Polo tubaka mambu mingi sambu na yo. Yandi monisaka nkadilu ya bantu yina ke kwikilaka ve na lufutumuku ntangu yandi tubaka nde: “Kana bafwa ta futumuka ve, ‘beto dia mpi beto nwa, sambu mbasi beto ta fwa.’”​—1 Bakorinto 15:32.

Ya kieleka, Polo yandi mosi vandaka kukwikila ve nde, kana muntu me fwa kivuvu ya lufutumuku kele ve. Yandi vandaka kukwikila nde bafwa lendaka kuzinga diaka mpi bo vandaka ti kivuvu ya kufwa diaka ve. Lukwikilu na yandi simbamaka na diambu mosi ya kuluta mfunu, kieleka yina Polo vandaka kutadila bonso diambu yina bo lendaka ve kusoba ata fioti​—lufutumuku a ya Yezu Kristu. Nkutu, lufutumuku yina vandaka diambu ya mfunu yina kumisaka ngolo lukwikilu ya balongoki ya ntete.

 Kansi, lufutumuku ya Yezu ke tendula nki sambu na beto? Inki mutindu beto me zaba kana yo salamaka mpenza? Bika beto tadila mutindu Polo yindulaka na mambu yina ntangu yandi sonikilaka Bakristu yina vandaka kuzinga na Korinto.

Bakristu ya nkaka ya Korinto, vandaka kubakisa ve mbote-mbote diambu yina, mpi bankaka vandaka kukwikila ve ata fioti nde lufutumuku yango salamaka. Na mukanda ya ntete yina yandi sonikilaka Bakristu ya Korinto, ntumwa Polo tubilaka mambu yina lendaka kusalama kana lufutumuku vandaka ve diambu ya kieleka. Yandi sonikaka nde: “Kana, ya kieleka, lufutumuku ya bafwa kele ve, yo ke tendula nde ata Kristu mpi Nzambi futumunaka yandi ve. Kansi, kana Kristu futumukaka ve, kisalu na beto ya kusamuna kele ya mpamba kibeni, mpi lukwikilu na beto kele ya mpamba. Diaka, bo ke mona beto mpi bambangi ya luvunu ya Nzambi . . . lukwikilu na beno kele na mfunu ve; beno kele kaka na masumu na beno. . . . Bantu yina me lalaka na lufwa na bumosi ti Kristu me fwaka mpi kimakulu.”​—1 Bakorinto 15:13-18.

“Yandi monikaka na bampangi kuluta 500 na mbala mosi . . . Na nima yandi monikaka na Yakobo, mpi na nima na bantumwa yonso; kansi na nsuka na bo yonso, yandi monikaka mpi na mono.”​—1 Bakorinto 15:6-8

Polo yantikaka na kutuba bangogo yina kele mpasi na kutudila ntembe: Kana lufutumuku ya bafwa kele ve, yo ke tendula nde Kristu yina fwaka, futumukaka mpi ve. Kana Yezu futumukaka ve nki zolaka kusalama? Mpidina, kusamuna nsangu ya mbote zolaka kuvanda mpamba, mpi luvunu mosi ya nene mpenza! Nkutu, lufutumuku ya Kristu vandaka diambu yina simbaka lukwikilu ya Bakristu, mpi yo kele na kuwakana ti malongi ya nkaka ya Biblia ya me tala luyalu ya Nzambi, zina na yandi, Kimfumu na yandi, mpi luguluku na beto. Kana lufutumuku salamaka ve, nsangu yina Polo mpi bantumwa ya nkaka samunaka zolaka kuvanda kaka mambu ya mpamba to bangogo ya kukonda mfunu.

Yo zolaka mpi kubasisa mambu ya nkaka. Kana Yezu futumukaka ve, lukwikilu ya Bakristu zolaka kuvanda ya mpamba mpi yo zolaka kusimbama na mambu ya luvunu. Diaka, Polo mpi bantu ya nkaka zolaka kutuba mambu ya luvunu sambu na lufutumuku ya Yezu kaka ve kansi mpi sambu na Yehowa Nzambi yina bo tubaka nde yandi futumunaka Yezu. Katula yo, kutuba nde Kristu “fwaka sambu na masumu na beto” zolaka kuvanda luvunu sambu kana Ngulunsi yandi mosi gulukaka ve na lufwa, yandi lendaka mpi ve kugulusa bankaka. (1 Bakorinto 15:3) Yo zolaka kumonisa nde Bakristu yina fwaka, bonso bambangi-menga, fwaka ti kivuvu ya luvunu nde bo ta futumuka.

Polo sukisaka nde: “Kana beto me tulaka kivuvu na Kristu na luzingu yai kaka, beto kele bantu ya mawa kuluta bantu yonso.” (1 Bakorinto 15:19) Polo mpi Bakristu ya nkaka, fwisaka bantu yina bo vandaka kuzola, bo kutanaka ti mbangika, bo kangaka ntima na bampasi, mpi bo kutanaka ti kigonsa ya lufwa sambu bo vandaka kukwikila na lufutumuku mpi mambote yina yo ta natila bantu. Bikesa yina yonso zolaka kuvanda kisalu ya mpunda kana lufutumuku vandaka diambu ya luvunu!

Polo zabaka nde mambu yina Bakristu vandaka kukwikila vandaka ve ya luvunu. Yandi zabaka nde Yezu futumukaka mpi yandi zabisaka Bakorinto na bunkufi mambu yina ndimisaka yandi, nde: “Kristu fwaka sambu na masumu na beto mutindu bo sonikaka na Masonuku, bo zikaka yandi, Nzambi futumunaka yandi na kilumbu ya tatu mutindu bo sonikaka na Masonuku, yandi monikaka na Sefasi, mpi na nima na bantumwa kumi na zole.” b Polo yikaka nde: “Ebuna na nima, yandi monikaka na bampangi kuluta 500 na mbala mosi, mpi mingi na kati na bo kele kaka ti beto, kansi bankaka me lalaka na lufwa. Na nima yandi monikaka na Yakobo, mpi na nima  na bantumwa yonso; kansi na nsuka na bo yonso, yandi monikaka mpi na mono.”​—1 Bakorinto 15:3-8.

Polo yantikaka na bangogo yai nde, Kristu fwaka sambu na masumu na beto, bo zikaka yandi mpi yandi futumukaka. Inki vandaka kundimisa Polo? Kikuma ya ntete kele kimbangi ya bantu yina monaka diambu yango na meso na bo. Yezu yina futumukaka monanaka na bantu (tanga mpi Polo), na bimvuka ya fioti, mpi ata nkutu na kibuka ya bantu 500. Mpi mingi na kati ya bo yonso tulaka ve ata fioti ntembe ntangu bo waka nde Yezu futumukaka! (Luka 24:1-11) Bantu mingi yina monaka diambu yina na meso na bo vandaka kaka na luzingu na bilumbu ya Polo mpi bantu lendaka kuyula bo sambu na kuzaba kana diambu yango salamaka mpenza. (1 Bakorinto 15:6) Yo lendaka kuvanda pete na kubuya kimbangi ya muntu mosi to ya bantu zole, kansi ve kimbangi ya bantu 500 to kuluta yina monaka diambu yina na meso na bo.

Zaba mpi nde Polo tubaka mbala zole nde lufwa ya Yezu, kuzikama na yandi ti lufutumuku na yandi salamaka “mutindu bo sonikaka na Masonuku.” Mambu yina ndimisaka nde bambikudulu yina kele na Masonuku ya Kiebreo ya ke tubila Mesia lunganaka, mpidina yo ndimisaka nde Yezu kele mpenza Mesia ya lusilu.

Ata bantu mingi taka kimbangi nde bo monaka lufutumuku yina mpi banzikisa ya Masonuku ndimisaka yo, kuvandaka kaka ti bantu yina vandaka kutula ntembe nde Yezu futumukaka ve. Bankaka ke tubaka nde balongoki na yandi yibaka nitu na yandi mpi na nima bo kumaka kutuba nde bo monaka lufutumuku na yandi. Kansi, balongoki vandaka ve ti ngolo to bupusi ya kusoba mabanza ya basoda ya Roma yina telamaka na ntwala ya maziamu sambu na kukengila yo. Bantu ya nkaka ke tubaka nde, na nima ya lufutumuku na yandi Yezu monanaka ve na bantu, yo kele kaka bangindu ya luvunu. Diambu yina kele luvunu sambu Yezu monanaka na bantu mingi na bantangu ya kuswaswana. Diaka, keti bangindu ya luvunu lenda lamba mbisi mpi kupesa balongoki na kudia, mutindu  Yezu yina futumukaka salaka yo na Galilea? (Yoane 21:9-14) To keti muntu ya luvunu lenda zabisa bantu yina ke tala yandi na kusimba yandi?​—Luka 24:36-39.

Kansi, bantu ya nkaka ke tubaka nde lufutumuku kele disolo mosi ya luvunu yina balongoki gangaka. Keti kusala mpidina vandaka mfunu? Kuta kimbangi sambu na lufutumuku pusaka bantu na kuvwenza balongoki, kuniokula bo mpi ata nkutu kufwa bo. Sambu na nki bo lendaka kutula luzingu na bo na kigonsa ya nene kaka sambu na kupesa maboko na diambu mosi ya luvunu? Diaka, balongoki yantikaka ntete kuta kimbangi yango na Yeruzalemi, na meso ya bambeni yina vandaka ya kuyilama sambu na kukanga muntu yonso yina zolaka kubedisa bo.

Lufutumuku vandaka diambu yina pesaka balongoki kikesa ya kuta kimbangi sambu na Mfumu na bo ata bo vandaka kukutana ti mbangika ya ngolo. Bukieleka ya lufutumuku kumaka diambu ya mfunu sambu na lukwikilu ya Bakristu. Bakristu ya ntete tulaka ve luzingu na bo na kigonsa kaka sambu na kuta kimbangi ya longi mosi ya mayele yina bantu fwaka. Bo tulaka luzingu na bo na kigonsa sambu na kusamuna lufutumuku ya Yezu sambu yo ndimisaka nde yandi kele Kristu, Mwana ya Nzambi, muntu ya ngolo mpi ya moyo yina sadisaka bo mpi twadisaka bo. Lufutumuku vandaka kutendula nde bo mpi ta futumuka. Ya kieleka, kana Yezu futumukaka ve, dibundu ya Bukristu zolaka mpi kuvanda ve. Mpi kana yandi futumukaka ve, mbala ya nkaka beto lendaka ve kuzaba yandi.

Kansi, lufutumuku ya Kristu ke tendula nki sambu na beto bubu yai?