DISOLO YINA KELE NA LUTITI YA ZULU | MVITA YINA SOBAKA NSI-NTOTO

Muntu Yina Kele Mpenza na Kisina ya Bitumba mpi ya Bampasi

TALA NA

Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba manaka na Novembri 11, na mvu 1918. Kilumbu yina, bantu ya mumbongo salaka ve bisalu mpi bantu vandaka kukina na babala-bala. Kansi, kiese yina sukininaka ve. Mpasi ya nkaka—kuluta nkutu minduki ya bitumba—basikaka na nima ya mvita.

Na Yuni 1918, basoda mingi ya France belaka maladi yai ya mbi ya me zabanaka na zina ya grippe espagnole. Na nima, yo fwaka bantu mingi kibeni. Mu mbandu, na bangonda fioti mpamba, yo fwaka basoda mingi ya Amerika na France kuluta lufwa yina bambeni fwaka bo. Ntangu mvita manaka, basoda nataka maladi yai na bansi na bo mpi maladi yango yalumukaka nswalu na ntoto ya mvimba.

Na nima ya bitumba, bamvula yina landaka nataka nzala mpi mpasi ya mbongo. Bantu mingi ya Eropa niokwamaka na nzala ntangu mvita manaka na mvu 1918. Na 1923, mbongo ya bantu ya Allemagne vandaka diaka ve na valere. Bamvula sambanu na nima, kimvwama ya ntoto ya mvimba bwaka. Mpi diaka, na mvu 1939 mvita ya zole ya ntoto ya mvimba yantikaka—na mutindu mosi buna yo vandaka kaka bonso mvita ya ntete ya ntoto ya mvimba ke fula. Inki vandaka na kisina ya mambu yai ya mpasi?

KIDIMBU YA BILUMBU YA NSUKA

Mbikudulu ya Biblia ke sadisaka beto na kubakisa nki vandaka na kisina ya mambu ya nkaka yina lutaka, mpi mingi-mingi Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba. Yezu Kristu tubaka na ntwala ntangu yina “insi mosi ta nwanisa insi ya nkaka,” nzala mpi maladi ya mbi ta yalumuka na ntoto ya mvimba. (Matayo 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Yandi zabisaka balongoki na yandi nde bampasi yai ta vanda kidimbu ya bilumbu ya nsuka. Mukanda ya Kusonga ke tendula mambu mingi yina ke wakanisa bampasi ya ntoto ti mvita yina salamaka na zulu.—Tala lupangu “Bitumba na Ntoto mpi na Zulu.”

Mukanda yango ke tubila bantu iya yina ke tambwisa bampunda, mpi bantangu ya nkaka bo ke bingaka bo bantambwisi-mpunda iya ya Apokalipisi. Bantu tatu yina ke tambwisa bampunda ke monisa bampasi yina Yezu tubaka na ntwala, disongidila mvita, nzala mpi maladi ya mbi. (Tala lupangu “Keti ya Kieleka Bantu Iya Yina Kele na Zulu ya Bampunda Ke Tambula?”) Yo ke pwelele nde mvita ya ntete ya ntoto ya mvimba nataka mpasi yina ke landa na kukuma kaka mingi. Na mutindu mosi buna, Biblia ke monisa nde, Satana vandaka na kisina ya mambu yina yonso. (1 Yoane 5:19) Keti kiyeka na yandi ta sukaka ve?

Mukanda ya Kusonga ke ndimisa beto nde Satana kele kaka “ti ntangu fioti.” (Kusonga 12:12) Yo yina, yandi kele ti makasi ya mingi mpi ke basisa bampasi mingi awa na ntoto. Bampasi ya beto ke mona kele kidimbu ya ke monisa nde luyalu ya Satana me kuma na nsuka.

KUFWA BISALU YA DIABULU

Ya kieleka, Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba sobaka mambu mingi na luzingu ya bantu. Yo nataka bitumba, mubulu ya kukolama na baluyalu, mpi yo me salaka nde bantu kutudila diaka ve bantwadisi ntima. Yo kele mpi kidimbu ya ke monisa pwelele nde bo kulaka Satana na zulu. (Kusonga 12:9) Mfumu ya nsi-ntoto yai ya ke monanaka ve ke salaka mambu bonso mfumu mosi ya nku yina ke zaba nde bilumbu na yandi me bikala fioti. Kana ntangu na yandi me kuma na nsuka, bampasi yina Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba me basisaka ta mana mpenza.

Mbikudulu ya Biblia ke sadisa nge na kukwikila nde ntama mingi ve Yezu Kristu, Ntotila na beto na zulu, ta ‘fwa bisalu ya Diabulu.’ (1 Yoane 3:8) Bamilio ya bantu ke sambaka dezia nde Kimfumu ya Nzambi kukwisa. Ebuna nge? Nsuka-nsuka, na nsadisa ya Kimfumu yango bantu ya kwikama ta mona luzolo ya Nzambi ke salama na ntoto kansi ya Satana ve. (Matayo 6:9, 10) Na nsi ya Kimfumu ya Nzambi, mvita ya ntoto ya mvimba to bitumba ta vanda diaka ve ata fioti! (Nkunga 46:10) Longuka mambu ya me tala Kimfumu yango sambu nge zinga ntangu yina ngemba ta fuluka mpenza na ntoto!—Yezaya 9:5, 6.

Bitumba na Ntoto mpi na Zulu

Kiteso ya bamvu-nkama 19 na ntwala nde Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba kuyantika, Satana zolaka kupesa Yezu “bimfumu yonso ya nsi-ntoto.” (Matayo 4:8, 9) Kansi, Yezu telaminaka mpukumuna yina, mpi na nima yandi bingaka Diabulu “mfumu ya nsi-ntoto.” (Yoane 14:30) Ntumwa Yoane sonikaka nde “nsi-ntoto ya mvimba kele na nsi ya kiyeka ya muntu ya mbi.”—1 Yoane 5:19.

Kana Satana Diabulu kele ti kiyeka mingi na nsi-ntoto, keti yo me fwana ve na kutuba nde yandi vandaka mpi na kisina ya mvita ya ntete ya ntoto ya mvimba mpi ya malanda na yo? Ya kieleka, mukanda ya Kusonga ke wakanisa Satana ti bampasi yina bantu ke kutana ti yo na ntoto banda na mvu 1914. Tala mambu yina mukanda ya Kusonga kapu 12 ke tuba na bunkufi:

Verse 7 Bitumba basikaka na zulu, Mishele (Yezu Kristu) nwanaka ti dragoni (Satana).
Verse 9 Bo losaka Diabulu, “yina ke kusaka ntoto ya mvimba,” awa na ntoto.
Verse 12 “Mawa na ntoto mpi na nzadi-mungwa, sambu Diabulu me kulumuka kuna na beno, yandi kele ti makasi mingi, sambu yandi me zaba nde yandi kele ti ntangu fioti.”

Kronolozi ya Biblia mpi mambu yina ke salama na nsi-ntoto ke monisa nde bitumba yai ya basikaka na zulu salamaka na nima ya kutulama ya Kimfumu ya Nzambi na zulu na 1914. * Kaka na mvula yina, bitumba basikaka na ntoto mpi na zulu.

^ par. 20 Tala kapu ya 8 ya mukanda Inki Biblia Kelongaka Mpenza? yina Bambangi ya Yehowa me basisaka.

Keti ya Kieleka Bantu Iya Yina Kele na Zulu ya Bampunda Ke Tambula?

Muntu yina ke tambwisa mpunda ya mpembe, kele ntotila na zulu. Yezu Kristu, Ntotila ke tambwisa mpunda sambu na lunungu. (Nkunga 45:5) Kisalu na yandi ya ntete vandaka ya kukula Satana ti bademo na yandi na zulu.—Kusonga 6:2; 12:9.

Muntu yina ke tambwisa mpunda ya mbwaki vandaka ti kiyeka, “ya kukatula ngemba na ntoto.” (Kusonga 6:4) Yantika na mvu 1914, bitumba ke landaka kaka na kuniokula bantu. Ntangu Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba sukaka, bamvula 21 mpamba na nima, mvita ya zole ya ntoto ya mvimba yantikaka mpi fwaka bantu mingi kuluta. Mukanda mosi ke monisa nde bantu kiteso ya bamilio 60 fwaka na Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba. Banda na mvu 1945, bitumba me yalumukaka na bisika mingi. Bantu ya nkaka ya istware ke tubaka nde bantu kuluta milio nkama mosi fwaka na bitumba na nsungi ya mvu-nkama ya 20.

Muntu yina ke tambwisa mpunda ya ndombe kele ti kitesilu na maboko na yandi ya ke monisa nzala. (Kusonga 6:5, 6) Na mvita ya ntete ya ntoto ya mvimba, nzala fwaka bantu 750 000 na Allemagne sambu bambeni na bo kangaka banzila yina madia vandaka kukota. Nzala fwaka mpi bantu ya Russie kuluta bamilio zole na mvu 1921 mpi mpasi ya mutindu yai kumaka bisika ya nkaka. Banzikisa ke monisa nde kiteso ya bantu bamilio 70 fwaka na mvu-nkama ya 20 sambu na nzala. Konso mvula, bana kuluta bamilio tatu yina kele ti bamvula na nsi ya tanu ke fwaka sambu na kukonda madia.

Muntu yina ke tambwisa mpunda ya kunzuluka ke nata lufwa na nzila ya maladi ya ke fwaka. (Kusonga 6:8) Grippe espagnole vandaka maladi ya ntete ya ngolo na mvu-nkama ya 20. Ata bantu me sobaka bantalu, mukanda mosi ke tuba nde maladi yai fwaka bantu kiteso ya bamilio 50. Mukanda ya nkaka (the book Man and Microbes) ke tuba nde: “Maladi yai vandaka kisumbula mosi ya kuluta mbi na disolo ya luzingu ya bantu. Nkutu peste bubonique fwaka ve bantu mingi na mbala mosi mutindu yina.” Mabobo, malaria mpi tiberkiloze kele mpi maladi ya nkaka yina fwaka bantu mingi kibeni na mvu-nkama ya 20.

NZOZULU YA NKENGI