Kitini 5

Kyeleka na Yina Metala Mazi ti Kindoki

1. Kukwikila na mazi ti na kindoki mepanzanaka na nki kiteso?

 MUKANDA mosi (African Traditional Religion) ketuba nde: “Na Afrika, yo kele mfunu ve na kuyula kana bandoki kele to ve.” Mukanda yango keyika nde: “Sambu na bantu ya Afrika yonso, yo kele mfunu mingi na kuzaba nde kindoki kele.” Yo vanda bantu yina melongukaka ve to bayina melongukaka mingi, bo yonso kekwikilaka na mazi ti kindoki. Bamfumu ya mabundu ya Bamizuluma ti ya Kikristu kekwikilaka na yo mpi.

2. Na kulanda mambu ya bantu mingi kekwikilaka, ngolo ya bo kesadilaka mazi kekatukaka na wapi?

² Na Afrika, bantu mingi kekwikilaka nde kevandaka ti ngolo mosi ya kimpa, to ya kimpeve. Nzambi keyalaka ngolo yina. Bigangwa ya kimpeve mpi bankaka lenda sadila yo. Bantu yankaka mpi mezaba mutindu ya kubaka yo mpi ya kusadila yo, sambu na kusala mambu ya mbote (magie blanche) to mambu ya mbi (magie noire).

3. Magie noire kele inki, ye bantu kekwikilaka nde yo lenda sala inki?

³ Magie noire, bo ketindilaka yo bambeni. Bantu kekwikilaka nde bayina kesadilaka yo kele ti ngolo ya kutinda bakapakala-ngonzu, bandeke, bininginingi, mpi bambisi yankaka sambu na kwenda kunwanisa bantu. Bantu mingi kekwikilaka nde magie noire kepusaka bantu na kunwana, kekumisaka bankento mikobo, kelokaka bantu maladi, to nkutu kufwa bo.

4. Inki bantu mingi kekwikilaka na yina metala kindoki, mpi nki mambu bantu yina kuvandaka ntete bandoki kutubaka?

⁴ Magie noire kele ti kuwakana mingi ti kindoki. Bantu ketubaka nde bandoki kebikisaka nitu na bo na mpimpa mpi bo kepumbukaka sambu na kwenda kukutana ti bandoki yankaka to sambu na kwenda kudya bantu. Bantu yina kuvandaka ntete bandoki ketubaka nde mambu yai kele ya kyeleka, kansi na kutuba ya mbote nitu ya ndoki kebikalaka ya kulala na mbeto na yandi. Mu mbandu, zulunalu mosi ya Afrika kevutukila mambu ya bantu yina kuvandaka ntete bandoki (mingi-mingi bana-bankento ya batoko) kutubaka: “Mu fwaka bantu 150, mu sadisaka ba moto na bo aksida.” “Mu fwaka bana ya fyoti tanu, mu nwaka menga na bo yonso.” “Mu fwaka bana babakala tatu sambu bo zengaka kifianse ti munu na kintulumukina.”

5. Magie blanche kele inki, mpi bo kesadilaka yo nki mutindu?

⁵ Bo ketubaka nde magie blanche  ketaninaka bantu na mambu ya mbi. Bantu yina kesadilaka magie blanche kelwataka balupetu to mitaku yina kevandaka ti mazi. Bo kenwaka bankisi sambu na kutanina bo to bo kepakulaka yo na nitu. Na banzo na bo to na ntoto, bo kebumbaka bima yina bo kekwikilaka nde yo kele ti ngolo ya kutanina bo. Bo ketulaka ntima na bifwanisu yina kevandaka ti bisono ya bo kebakaka na Koran to na Biblia.

Luvunu

6. Inki mambu Satana ti bademo na yandi kusalaka na ntangu ya ntama, mpi nki mutindu beto fwete tadila ngolo na bo?

⁶ Yo kele kyeleka nde Satana ti bademo na yandi kele bambeni ya kigonsa ya bantu. Bo kele ti ngolo ya kusoba mabanza ti luzingu ya bantu, mpi na ntangu ya ntama bo vandaka nkutu kukota mpi kuyala bantu ti bambisi. (Matayo 12:​43-45) Ata beto fwete mona ve ngolo na bo bonso kima ya mpamba, beto fwete pesa yo mpi ve kilo mingi.

7. Inki Satana kezolaka nde beto kwikila, inki mutindu mbandu ya bo metubila awa lenda sadisa nge na kutendula yo?

⁷ Satana kele mfumu ya luvunu. Yandi kekusaka bantu na kuyindula nde yandi kele ti ngolo mingi kuluta ngolo na yandi ya kyeleka. Mu mbandu: Na mvita mosi ya mekatuka kusalama na insi mosi ya Afrika, basoda kusadilaka bamashini yina kematisaka ndinga sambu na kupesa bambeni na bo boma. Na ntwala ya kuyantika kunwana, basoda vandaka kutula babande yina vandaka ti makelele ya minduki ya ngolo ya bitumba. Bo vandaka kuzola nde bambeni na bo kuyindula nde basoda yina vandaka kunwanisa bo vandaka ti minduki mingi ya kuluta ngolo. Mutindu mosi, Satana kezolaka nde bantu kukwikila nde ngolo na yandi kele na nsuka ve. Lukanu na yandi kele ya kupesa bantu boma sambu bo sala luzolo na yandi kansi luzolo ya Yehowa ve. Beto tadila ntangu yai mambu ya luvunu tatu yina Satana kezolaka nde bantu kukwikila.

8. Keti nge lenda tanga luvunu mosi ya Satana kepanzaka?

⁸ Luvunu mosi ya Satana kepanzaka yo yai: Ata kima mosi ve ya mbi kesalamaka kukonda kikuma; mpasi yonso yina kekatukaka ve na muntu kesalamaka na ngolo ya kimpa. Mu mbandu, mwana mosi ya fyoti lenda fwa na malaria. Mama na yandi lenda zaba nde bambembele kepesaka bantu malaria. Kansi yandi lenda kwikila mpi nde muntu mosi kusadilaka kindoki na kutinda bambembele sambu yo tatika mwana na yandi.

9. Inki mutindu Biblia kemonisaka nde Satana ve muntu ketindaka bampasi yonso yina kekuminaka beto?

⁹ Ata Satana kele ti ngolo ya kusala bantu mbi, yo kele kyeleka ve na kundima nde yandi kele ti ngolo ya kusala mambu yonso. Biblia ketuba nde: “Bantu yina zaba kubaka ntinu mbote na nsaka bo ke nungaka ve konso ntangu; bantu ya ngolo ke nungaka ve konso ntangu bitumba; bantu ya mayele ke zingaka luzingu ya mbote ve konso ntangu, bo ke kumaka ve konso ntangu bamvwama; bantu yina kuzaba kisalu mbote bo mpi ke bakaka kisalu ya nene ve konso ntangu. [“Mambu ya kukonda kukana kebwilaka,” NW] bantu yonso na ntangu na bo.” (Longi 9:11) Na nsaka ya kubaka ntinu, muntu mosi lenda vanda ntinu mingi kuluta bankaka, kansi yo lenda salama nde yandi nunga ve. “Mambu ya kukonda kukana” lenda sala nde yandi nunga ve. Mbala yankaka yandi lenda tutana mpi yandi kubwa to yandi lenda kuma mbefo to misisa lenda kangama yandi. Mambu yai lenda kumina muntu yonso. Satana to bandoki ve bantu kevandaka ntangu yonso na kisina na yo; yo kesalamaka kaka.

10. Bantu ketubaka nki sambu na bandoki, mpi nki mutindu beto kezaba nde yo kele luvunu?

 ¹⁰ Luvunu ya zole yina Satana kepanzaka yo yai: Bandoki kebikisaka nitu na bo na mpimpa mpi bo kesalaka bavwayaze sambu na kwenda kukutana ti bandoki yankaka to sambu na kudya bantu. Kudiyula nge mosi nde: ‘Kana bandoki lenda sala dyambu yai, inki kima kibeni kebasikaka na nitu na bo?’ Mutindu beto monaka yo, muntu kele moyo, moyo kele ve kima mosi yina lenda basika na kati ya muntu. Dyaka, mpeve kele ngolo ya luzingu yina kepesaka nitu ngolo kansi yo kele ve na ngolo ya kusala ata kima mosi na nganda ya nitu.

11. Sambu na nki beto mezaba nde bandoki lenda bikisa ve nitu na bo, keti nge kekwikila yo?

¹¹ Moyo ti mpeve lenda basika ve ata fyoti na nitu sambu na kusala muntu kima, yo vanda ya mbote to ya mbi. Yo yina, bandoki lenda bikisa ve nitu na bo. Na kutuba ya kyeleka, bo kesalaka kibeni ve bima ya bo ketubaka to ya bo keyindulaka nde bo kesalaka.

12. Inki mutindu Satana kenataka bantu na kundima nde bo salaka mambu yina bo salaka kibeni ve?

¹² Inki mutindu beto lenda tendula mambu ya bantu yina kuvandaka ntete bandoki kutubaka? Satana lenda nata bantu na kundima nde bo salaka mambu yina bo salaka kibeni ve. Na nzila ya bambona-meso, Satana lenda nata bantu na kuyindula nde bo monaka, bo waka, mpi bo salaka mambu yina ya bo salaka kibeni ve. Mutindu yina, Satana ketulaka kivuvu ya kukatula bantu na nzila ya Yehowa mpi kunata bo na kuyindula nde Biblia ketubaka ve kyeleka.

13. (a) Keti magie blanche kele mbote? (b) Masonuku ketubaka nki na yina metala mazi?

¹³ Luvunu ya tatu yo yai: Magie blanche​—⁠mazi yina bo ketubaka nde yo kebebisaka magie noire​—⁠kele mbote. Biblia kesalaka ve luswaswanu na kati ya magie blanche ti magie noire. Yo kebuyisaka bamazi yonso. Tala bansiku yina Yehowa kupesaka dikanda ya Israele na yina metala mazi mpi bantu yina vandaka kusadila yo:

 ● “Beno sadila kindoki ve.”​—⁠Levi 19:⁠26.

 ● “Konso bakala to nkento yina ke kwenda kuyula mambu na bafwa, ata na  banganga-ngombo, bo fweti fwa bo na matadi.”​—⁠Levi 20:⁠27.

 ● “Beno bika bantu na beno ve bo sala mutindu ke salaka banganga-ngombo, to bantu yina ke tubaka mambu ke kwisa na ntwala, to bandoki, to banganga-nkisi.”​—⁠Kulonga 18:​10-14.

14. Sambu na nki Yehowa kupesaka bansiku yina vandaka kubuyisa mazi?

¹⁴ Bansiku yai kumonisaka pwelele nde Nzambi vandaka kuzola ve nde bantu na yandi kusadila mazi. Yehowa kupesaka bantu na yandi bansiku yai sambu yandi vandaka kuzola bo mpi yandi zolaka ve nde bo kuma bampika ya boma mpi ya bansiku ti bankisi ya bambuta. Yandi vandaka kuzola ve nde bademo kumonisa bo mpasi.

15. Inki mutindu Biblia kemonisa nde Yehowa kele ngolo mingi kuluta Satana?

¹⁵ Ata Biblia ketubilaka ve na bunda mambu yina bademo lenda sala ti yina bo lenda sala ve, yo kemonisaka nde Yehowa Nzambi kele ngolo mingi kuluta Satana ti bademo na yandi. Yehowa kusalaka na mpila nde bo kula Satana na zulu. (Kusonga 12:⁠9) Nge tamona mpi nde Satana kulombaka nswa na kumeka Yobi mpi yandi lemfukaka ntangu Nzambi kukebisaka yandi na kufwa ve Yobi.​—⁠Yobi 2:​4-6.

16. Na nani beto fwete sosa lutaninu?

¹⁶ Bingana 18:10 ketuba nde: “Zina ya Mfumu Nzambi kele bonso nzo ya ngolo, kisika ya bantu ya mbote lenda kwenda kubumbana.” Beto fwete sosa lutaninu na Yehowa. Bansadi ya Nzambi kesadilaka ve bikila-kila to bankisi sambu yo tanina bo na bisalu ya mbi ya Satana ti ya bademo, bo ketitaka mpi ve nde bandoki taloka bo. Bansadi ya Nzambi kekwikilaka mambu yina Biblia ketubaka: “Mfumu Nzambi ke talaka bantu yonso ya nsi-ntoto ya mvimba sambu na kusadisa bayina me kudipesaka na yandi mpenza.”​—⁠2 Bansangu 16:⁠9.

17. Inki kivuvu Yakobo 4:7 kepesa beto, kansi beto fwete sala inki?

¹⁷ Nge mpi lenda tula ntima na dyambu yai kana nge kesadilaka Yehowa. Yakobo 4:7 ketuba nde: “Beno lemfuka na Nzambi; beno vanda bambeni ya Satana, ebuna yandi ta tina beno.” Kana nge sadila Nzambi ya kyeleka mpi kana nge lemfukila yandi, nge lenda tula ntima nde Yehowa tatanina nge.

[Bangiufula ya disolo ya kulonguka]

[Lupangu/Kifwanisu ya kele na lutiti 18]

Keti Bandoki Lenda Yala Nzasi?

Na luyantiku ya mvu 1977, bo yokaka bantu 14 ya bo tubaka nde bo kele bandoki penepene na Pietersburg, na Afrika ya Sudi. Na kuwakana ti mambu yina kulutaka, zulunalu mosi ya Afrika ya Sudi (Drum) kutubaka nde: “Na bikanda, babakala ti bankento kezinga na boma. Bo kewa boma nde bo taloka bo to bo tatindila bo nzasi . . .

“Yo kelomba kusala kima mosi . . . Yo yina, DRUM kebasisa ntembe yai sambu na bandoki yonso: Konso muntu yina takuka kufwa Stanley Motjuwadi na nzasi na Marsi 1977 tabaka ba rand 5 000 ya Afrika ya Sudi [na ntangu yina yo vandaka kiteso ya badolare (ya Amerika) 5 750] yina kele na babiro na beto. Kana beno kuka ve na kusala yo, beno songa bantu yonso nde mambu ya beno ketubaka nde beno keyalaka nzasi kele ya buzoba, ya kukonda mfunu.

“Beno bandoki ya luvunu, beno yantika kutokisa banzungu na beno. Beno sala ngolo na kununga ntembe yai.”

Keti bandoki kubwisaka banzasi sambu na kumanisa ntembe yai? Ve, bo kukaka ve. Motjuwadi, nsoniki mosi ya zulunalu yina (DRUM), landaka na kuzinga mpi yandi kwendaka na ntwala, nsukansuka yandi kumaka nkutu mfumu ya zulunalu yina.

[Bangiufula]

Lupangu: Inki mutindu nsoniki mosi na Afrika ya Sudi kutulaka bandoki na ntembe, ebuna yo sukaka nki mutindu?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 16]

Bandoki lenda bika ve nitu na bo

[Kifwanisu ya kele na lutiti 167]

Ntangu yankaka mambu ya mpasi kesalamaka kaka kukonda kikuma