1, 2. Sambu na nki Biblia kele dikabu mosi ya ke pesaka kiese?

INKI mutindu nge ta wa kana nduku mosi me pesa nge dikabu? Nge ta kangula yo nswalu, mpi nge ta vanda na kiese mutindu nduku na nge me yibuka nge. Nge ta pesa yandi matondo sambu na dikabu yango.

² Biblia kele dikabu mosi ya me katuka na Nzambi. Yo ke zabisaka beto mambu yina beto lenda longuka ve na mikanda ya nkaka. Mu mbandu, yo ke zabisaka beto nde Nzambi gangaka zulu, ntoto, mpi bakala ti nkento ya ntete. Yo ke pesaka beto minsiku yina lenda sadisa beto kana beto kutana ti mambu ya mpasi. Na Biblia, beto ke longukaka mutindu Nzambi ta lungisa lukanu na yandi ya kukumisa ntoto kisika mosi ya kitoko. Biblia kele kibeni dikabu mosi ya ke pesaka kiese!

3. Mutindu nge ke longuka Biblia, inki mambu nge ta bakisa?

³ Mutindu nge ke longuka Biblia, nge ta bakisa nde Nzambi ke zolaka nde nge kuma nduku na yandi. Kana nge ke longuka mambu mingi ya me tala yandi, kinduku na nge ti yandi ta kuma ngolo.

4. Inki ke yitukisa nge na yina me tala Biblia?

⁴ Bo me balulaka Biblia na bandinga kiteso ya 2 600, mpi bo me niemaka bamilio ya Babiblia. Bamilio ya bantu na nsi-ntoto lenda tanga Biblia na ndinga na bo. Konso mposo, bo ke kabulaka Babiblia kuluta milio mosi! Ya kieleka, ata mukanda mosi ve me fwanana ti Biblia.

5. Sambu na nki beto lenda tuba nde, Biblia “kele ya kupemama na Nzambi”?

 ⁵ Biblia “kele ya kupemama na Nzambi.” (Tanga 2 Timoteo 3:16.) Kansi, bantu ya nkaka lenda kudiyula nde: ‘Sambu bantu sonikaka Biblia, inki mutindu yo lenda katuka na Nzambi?’ Biblia yo mosi ke pesa mvutu nde: “Bantu tubaka mambu yina me katuka na Nzambi mutindu mpeve santu vandaka kutwadisa bo.” (2 Piere 1:21) Yo kele mutindu mosi ti mfumu yina ke zabisa sekretere na yandi na kusonika mukanda. Nani kele munkwa ya mukanda yina? Mfumu, kansi sekretere na yandi ve. Mutindu mosi, munkwa ya Biblia kele Nzambi, kansi ve bantu yina yandi sadilaka sambu na kusonika yo. Nzambi twadisaka bo sambu na kusonika bangindu na yandi. Ya kieleka, Biblia kele kibeni “ndinga ya Nzambi.”—1 Batesalonika 2:13; tala Noti 2.

6, 7. Sambu na nki beto lenda tuba nde mambu yina kele na Biblia kele ya kuwakana?

⁶ Bo sonikaka Biblia na nsungi ya bamvula kuluta 1 600. Bantu yina sonikaka yo zingaka na bansungi ya kuswaswana. Bantu ya nkaka vandaka bantu ya kulonguka kansi bankaka vandaka ve bantu ya kulonguka. Mu mbandu, nsoniki mosi vandaka munganga. Bankaka vandaka bansadi-bilanga, balobi-bambisi, bangungudi, bambikudi, bazuzi, mpi bantotila. Ata bantu yina sonikaka yo vandaka ti luzingu ya mutindu mosi ve, Biblia ya mvimba kele ya kuwakana, yo ke tubaka ve mambu ya kuswaswana. *

⁷ Bakapu ya luyantiku ya Biblia ke tendula mutindu bampasi yantikaka na ntoto, mpi bakapu ya nsuka ke monisa mutindu Nzambi ta manisa yo ntangu yandi ta kumisa ntoto paladisu. Biblia ke tubilaka mambu yina salamaka na luzingu ya bantu bamvula mingi me luta mpi yo ke monisaka nde lukanu ya Nzambi ke lunganaka kaka.

8. Pesa bambandu ya ke monisa nde Biblia kele masonga na mambu ya siansi.

⁸ Bo sonikaka ve Biblia sambu na kulonga mambu ya siansi to sambu yo vanda mukanda yina bo ke longukaka na nzo-nkanda, kansi mambu yina yo ke tubaka sambu na siansi ke vandaka ntangu yonso ya masonga. Mambu yai ke monisa nde yo kele kibeni mukanda yina me katuka na Nzambi. Mu mbandu, mukanda ya Levi kele ti bansiku yina Nzambi pesaka bantu ya Izraele sambu na mambu yina bo fwete sala sambu bantu ya nkaka kubaka ve maladi mosi buna. Bo sonikaka mambu yai bamvula mingi na ntwala nde bantu kubakisa mutindu mikrobe ke  pesaka maladi. Diaka, Biblia ke longaka pwelele nde ata kima mosi ve ke simbaka ntoto. (Yobi 26:7) Bantu mingi vandaka kuyindula nde ntoto kele kipala-pala, kansi Biblia tubaka dezia nde yo kele dimbuma.—Yezaya 40:22.

9. Mutindu bansoniki ya Biblia vandaka masonga ke sadisa beto na kubakisa nki?

⁹ Ntangu Biblia ke tubilaka mambu ya me lutaka, yo ke vandaka ntangu yonso ya masonga. Kansi, mikanda mingi ya ke tubilaka mambu ya me lutaka ke vandaka kibeni ve masonga sambu bantu yina sonikaka yo vandaka ve masonga. Mu mbandu, bo vandaka kusonika ve ntangu yonso mbala ikwa babwala na bo vandaka kubela na bitumba. Kansi, bansoniki ya Biblia vandaka masonga ata ntangu Izraele vandaka kubela na bitumba. Bo sonikaka mpi bifu na bo mosi. Mu mbandu na mukanda ya Kutanga, Moize ke zabisa beto nde yandi salaka kifu mosi ya nene mpi Nzambi pesaka yandi ndola. (Kutanga 20:2-12) Mutindu bansoniki ya Biblia vandaka masonga ke monisa nde Biblia me katukaka na Nzambi. Yo ke tendula nde beto lenda tudila yo ntima.

10. Sambu na nki bandongisila ya Biblia kele mfunu sambu na beto bubu yai?

¹⁰ Biblia “kele ya kupemama na Nzambi mpi yo kele mfunu sambu na kulonga, sambu na kunganina, sambu na kusungika mambu.” (2 Timoteo 3:16) Ya kieleka, bandongisila ya Biblia kele mfunu sambu na beto bubu yai. Yehowa me zaba mutindu yandi me salaka beto, yo yina yandi ke bakisaka mambu yina beto ke yindulaka mpi mutindu beto ke kudiwaka. Yandi me zaba beto mbote kuluta beto mosi, mpi yandi ke zolaka nde beto vanda na kiese. Yandi ke zabaka mambu yina kele mbote sambu na beto mpi mambu yina kele mbi sambu na beto.

11, 12. (a) Inki bandongisila ya mbote Yezu pesaka na Matayo kapu ya tanu tii na nsambwadi? (b) Inki mambu ya nkaka Biblia ke longaka beto?

 ¹¹ Matayo kapu ya tanu tii na nsambwadi kele ti bandongisila ya mbote kibeni yina Yezu pesaka na yina me tala mutindu ya kuvanda na kiese, mutindu ya kuzinga ti bantu ya nkaka, mutindu ya kusamba mpi mutindu ya kutadila mbongo. Ata yandi pesaka bandongisila yai bamvula 2 000 me luta, yo me manaka ve ngala mpi yo kele kaka mfunu bubu yai.

¹² Na Biblia, Yehowa ke longaka beto mpi minsiku yina ke sadisaka beto na kuvanda ti luzingu ya dibuta ya mbote, na kuvanda bantu yina ke salaka kisalu mbote mpi na kuzinga na ngemba ti bantu ya nkaka. Minsiku ya Biblia ke sadisaka beto ntangu yonso, yo vanda beto kele banani, beto ke zingaka na wapi, mpi ke kutanaka ti nki mambu.—Tanga Yezaya 48:17; tala Noti 3.

13. Inki mambu Yezaya tubaka na yina me tala mbanza Babilone?

¹³ Bambikudulu mingi ya Biblia me lunganaka. Mu mbandu, Yezaya tubaka na ntwala nde bo ta fwa Babilone. (Yezaya 13:19) Yandi tendulaka kibeni mutindu bo ta fwa mbanza yango. Mbanza yango vandaka ti bakielo ya nene mpi nzadi yina vandaka kutanina yo. Kansi, Yezaya tubaka na ntwala nde bo ta yumisa nzadi yina mpi bo ta bika bakielo ya kukangula. Basoda ta kota na mbanza kukonda kunwana bitumba. Nkutu Yezaya tubaka na ntwala nde zina ya muntu yina ta botula Babilone kele Sirusi.—Tanga Yezaya 44:27–45:2; tala Noti 4.

14, 15. Inki mutindu mbikudulu ya Yezaya lunganaka?

¹⁴ Bamvula 200 na nima ya kusonika mbikudulu yai, kimvuka mosi ya basoda kwisaka kunwanisa Babilone. Nani vandaka mfumu na bo? Kaka mutindu mbikudulu yina tubaka yo, Sirusi ntotila ya Persia muntu vandaka mfumu  na bo. Kansi, keti basoda ya Sirusi ta kuka kukota na Babilone mutindu mbikudi Yezaya tubilaka yo na ntwala?

¹⁵ Na mpimpa yina bo kwisaka sambu na kunwanisa mbanza yai, bantu ya Babilone vandaka kusala nkinsi. Bo vandaka kudiwa na lutaninu sambu bibaka ya nda mpi nzadi vandaka kutanina bo. Na nganda ya mbanza, Sirusi na basoda na yandi vandaka kutimuna nzila ya masa sambu na kuyumisa nzadi yina. Masa kulumukaka kibeni,  yo yina basoda ya Persia sabukaka na makulu. Kansi, inki mutindu basoda yina zolaka kukota na Babilone sambu bibaka vandaka ya nda? Kaka mutindu mbikudulu tubaka yo, bantu ya Babilone bikaka bakielo ya kukangula yo yina basoda botulaka mbanza kukonda kunwana bitumba.

16. (a) Inki Yezaya tubaka na ntwala sambu na mambu yina ta kumina Babilone? (b) Inki mutindu beto me zaba nde mbikudulu ya Yezaya lunganaka?

¹⁶ Yezaya tubaka na ntwala nde ata muntu mosi ve ta zinga diaka na Babilone. Yandi sonikaka nde: “Bantu ta zingaka diaka ve na kati na yandi, yandi ta vanda mpi ve kisika yina bantu ta kwisaka kuzinga na bandonga yonso ya bantu.” (Yezaya 13:20) Keti mbikudulu yai lunganaka? Kisika yina mbanza Babilone vandaka, na bakilometre 80 na sudi ya Bagdad na insi Irak, me bikalaka mayumbu mpamba. Ata muntu mosi ve ke zingaka kuna bubu yai. Yehowa kombaka Babilone “ti kikombo ya lufwa.”—Yezaya 14:22, 23. *

17. Sambu na nki beto fwete tula ntima na balusilu yonso ya Nzambi?

¹⁷ Mutindu bambikudulu mingi ya Biblia me lunganaka  ke monisa nde beto fwete tula ntima na mambu yina Biblia ke tubaka sambu na bilumbu ke kwisa. Beto ke ndima nde Yehowa ta lungisa lusilu na yandi ya kukumisa ntoto paladisu. (Tanga Kutanga 23:19.) Ya kieleka, beto kele ti kivuvu ya “luzingu ya mvula na mvula yina Nzambi, yina lenda kusa ve, silaka tuka ntama.”—Tito 1:2. *

18. Inki Polo tubaka sambu na “ndinga ya Nzambi”?

¹⁸ Beto me longuka nde ata mukanda mosi ve me fwanana ti Biblia. Yo kele ya kuwakana, mpi ntangu yo ke tubilaka mambu ya siansi to mambu ya me lutaka, yo ke tubaka ntangu yonso mambu ya masonga. Diaka, yo ke pesaka beto bandongisila ya mbote mpi yo kele ti bambikudulu mingi ya me lunganaka. Kansi, Biblia ke tubilaka diaka mambu mingi ya nkaka. Ntumwa Polo sonikaka nde: “Ndinga ya Nzambi kele ya moyo mpi ngolo.” Yo ke tendula nki?—Tanga Baebreo 4:12.

19, 20. (a) Inki mutindu Biblia lenda sadisa nge na kudizaba? (b) Inki mutindu nge lenda monisa ntonda sambu na dikabu ya Biblia?

¹⁹ Biblia lenda soba luzingu na nge. Yo lenda sadisa nge na kudizaba mbote-mbote. Yo lenda sadisa nge na kubakisa kibeni bangindu mpi mawi na nge. Mu mbandu, beto lenda tuba nde beto ke zolaka Nzambi. Kansi, sambu na kumonisa nde beto ke zolaka yandi kibeni, beto fwete sadila mambu yina Biblia ke tubaka.

²⁰ Biblia kele kibeni mukanda ya me katuka na Nzambi. Yandi ke zola nde nge tanga yo, nge longuka yo mpi nge zola yo. Monisa ntonda sambu na dikabu yai, mpi landa na kulonguka yo. Ebuna, nge ta bakisa lukanu ya Nzambi sambu na bantu. Na kapu ya ke landa, beto ta longuka mambu mingi na yina me tala lukanu yai.