1, 2. Sambu na nki bantu mingi ke mengaka bansiku, kansi nki mutindu beto lenda kuma kuzola bansiku ya Nzambi?

“NSIKU kele dibulu mosi ya kukonda nsuka . . . yo ke minaka bima yonso.” Bangogo yai me katuka na mukanda mosi, yina basikaka na mvu 1712. Munkwa na yo vandaka kutubila ngidika mosi ya bansiku yina ke salaka nde makambu kubaka bamvula mingi na tribinale, na ntwala ya kuzenga yo; yo ke manisaka mbongo ya bantu yina ke kwendaka kufunda. Na bansi mingi, bantu me kumaka kumenga bansiku, sambu bansiku ti batribinale me kumaka mpasi na kubakisa, yo me fulukaka na mambu ya kukonda lunungu, ya kupona-pona mpi yo ke soba-sobaka mingi.

² Ntangu yai, tala mutindu kikalulu yai me swaswana mpenza ti mambu yai ya bo sonikaka bamvula 2 700 me luta: “Mono ke zolaka bansiku na nge mingi!” (Nkunga 119:97) Sambu na nki muyimbi-bankunga yai vandaka na zola ya mingi mpidina? Sambu nsiku yina yandi vandaka kukumisa katukaka na Yehowa Nzambi, kansi na baluyalu ya bantu ve. Kana nge ke longuka bansiku ya Yehowa, nge lenda kudiwa mpi bonso muyimbi-bankunga yai. Yo lenda sadisa nge na kubakisa mabanza ya Mupesi-Bansiku ya nene ya luyalanganu.

3, 4. Nki mutindu Yehowa monisaka nde yandi kele Mupesi-Bansiku?

³ Biblia ke tuba nde: “Kele ti muntu mosi yina kele Mupesi-Bansiku mpi zuzi.” (Yakobo 4:12) Ee, Yehowa kele Mupesi-Bansiku mosi kaka ya kieleka. Ata bima yina kele na zulu ke landaka “bansiku” na yandi ntangu yo ke balukaka. (Yobi 38:33) Bansiku ya Yehowa ke twadisaka bawanzio na yandi mingi ya santu; bo kele ya kudiyidika na ba ndonga mpi bo ke lemfukaka na minsiku ya Yehowa ntangu bo ke sadila yandi.—Baebreo 1:7, 14.

⁴ Yehowa me pesaka mpi bantu bansiku. Konso muntu na kati na beto kele na kansansa, kima mosi ya ke monisaka lunungu ya  Yehowa. Kansansa lenda sadisa beto na kuswaswanisa mambu ya mbote ti ya mbi sambu yo kele nsiku yina ke vandaka na kati ya ntima na beto. (Baroma 2:14) Bibuti na beto ya ntete vandaka na kansansa ya kukuka, yo yina bo vandaka na mfunu ya bansiku fioti mpamba. (Kuyantika 2:15-17) Kansi, bantu ya kukonda kukuka kele na mfunu ya bansiku mingi sambu na kusala luzolo ya Nzambi. Yehowa Nzambi pesaka batata ya mabuta, bonso Noa, Abrahami, mpi Yakobi, bansiku na yandi mpi bo longaka yo na bantu ya mabuta na bo. (Kuyantika 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5) Yehowa kudikumisaka Mupesi-Bansiku na mbala ya ntete, ntangu yandi pesaka kikanda ya Izraele Bansiku na nzila ya Moize. Buku yai ya bansiku ke sadisa beto na kubakisa mbote-mbote lunungu ya Yehowa.

5. Keti Nsiku ya Moize vandaka kilo mpi mpasi na kuzitisa, mpi sambu na nki nge ke tuba mpidina?

⁵ Bantu mingi ke monaka nde Nsiku ya Moize vandaka kilo mpi mpasi mingi. Kansi dibanza yai kele ve ya kieleka. Buku yango kele na bansiku kuluta 600. Yo lenda monana nde yo kele mingi; kansi beto tadila mbandu yai: Na nsuka ya mvu-nkama 20, bo sonikaka bansiku ya États-Unis na balutiti kuluta 150 000. Bo ke yikaka mbala na mbala bansiku 600 ya nkaka na nima ya bamvula zole! Bansiku yai ya bantu kele mingi mpenza kuluta Bansiku ya Moize. Ata mpidina, Nsiku ya Nzambi vandaka kutwadisa luzingu ya bantu ya Izraele na mambu mingi yina bansiku ya bubu yai ke tubilaka ve mpenza. Beto tadila yo na bunkufi.

6, 7. (a) Inki mambu ke swaswanisa Bansiku ya Moize ti bansiku yonso ya nkaka, mpi nki kele nsiku ya kuluta nene na Bansiku ya Moize? (b) Inki mutindu bantu ya Izraele lendaka kumonisa nde bo me ndima luyalu ya Yehowa?

⁶ Nsiku vandaka kukumisa luyalu ya Yehowa. Yo yina, Nsiku ya Moize me luta bansiku yonso ya nkaka. Nsiku ya kuluta nene na bansiku ya Moize yo yai: “Bantu ya Israele, beno wa! Mfumu Nzambi, yandi kaka muntu kele Nzambi na beto. Beno zola Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, konso muntu na ntima na yandi yonso ti na ngolo na yandi yonso.” Inki mutindu bansadi ya Nzambi vandaka kumonisa zola sambu na yandi? Yo lombaka nde bo sadila yandi mpi bo zitisa luyalu na yandi.—Kulonga 6:4, 5; 11:13.

 ⁷ Konso muntu ya Izraele vandaka kumonisa nde yandi me ndima luyalu ya Yehowa ntangu yandi vandaka kulemfukila bantu yina Yehowa tulaka sambu na kutwadisa bo. Bibuti, bamfumu ya makanda, bazuzi, banganga-Nzambi mpi ntotila, bo yonso, vandaka bantu yina Nzambi tulaka sambu na kumonisa yandi. Na meso ya Yehowa, kutelamina bantu yina yandi pesaka kiyeka, vandaka tendula mpi kutelamina yandi mosi. Kansi, Yehowa vandaka kuwila bantu yina yandi pesaka kiyeka makasi, ntangu bo vandaka kusadila bantu na yandi mambu kukonda lunungu to na lulendo yonso. (Kubasika 20:12; 22:27; Kulonga 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17) Bantu yina vandaka na kiyeka ti bayina vandaka na yo ve, bo vandaka bo yonso ti mukumba ya kunwanina luyalu ya Nzambi.

8. Inki mutindu Nsiku monisaka kiteso ya busantu yina Yehowa ke lombaka?

⁸ Nsiku vandaka kumonisa kiteso ya busantu yina Yehowa ke lombaka. Ngogo ya Kiebreo ya bo ke balulaka mbala mingi nde “santu” mpi “busantu” kele mbala kuluta 280 na Nsiku ya Moize. Nsiku sadisaka bantu ya Nzambi na kuswaswanisa mambu ya bunkete ti ya mvindu; yo tubilaka mambu mingi, kiteso ya 70, yina lendaka kukumisa lusambu na bo mvindu. Bansiku yai tubilaka bunkete ya nitu, ya madia, mpi nkutu mutindu ya kulosa mvindu. Bansiku ya mutindu yai sadisaka bo na kuvanda ti mavimpi ya mbote. * Kansi kikuma na yo ya nene vandaka ya kusadisa bo na kusala ve mambu ya mbi bonso bantu ya makanda yina vandaka na nziunga na bo, sambu Yehowa landa na kundima bo. Beto tadila mbandu mosi.

9, 10. Nsiku vandaka kutuba nki na yina me tala kuvukisa nitu mpi kubuta, mpi nki mambote yo natilaka bantu?

⁹ Nsiku vandaka kutuba nde kana muntu me vukisa nitu mpi me buta—ata yandi me kwelaka—yandi fwete kuma mvindu na nsungi mosi buna. (Levi 12:2-4; 15:16-18) Bansiku ya mutindu yai  vandaka ve kuvweza makabu yai ya bunkete ya Nzambi. (Kuyantika 1:28; 2:18-25) Kansi, bansiku yai monisaka busantu ya Yehowa, mpi taninaka bansadi na yandi na kubwa ve na mambu yina zolaka kukumisa bo mvindu. Yo ke mfunu na kuzaba nde makanda yina vandaka na lweka ya Izraele vandaka kukotisa bizumba mpi bankinsi ya kubuta na lusambu na bo. Babakala ti bankento vandaka kusala kindumba na lusambu ya bantu ya Kanana. Mambu yai bebisaka bikalulu ya bantu mpi bantu ya bisika mingi kumaka kusala yo. Kansi, Nsiku salaka nde mambu ya kuvukisa nitu kukota ve ata fioti na lusambu ya Yehowa. * Yo vandaka mpi ti mambu ya nkaka ya mbote.

¹⁰ Bansiku yai sadisaka na kulonga kieleka mosi ya mfunu. * Na nki nzila bibuti ke lutisaka mvindu ya disumu ya Adami na bana na bo? Keti yo kele ve na nzila ya kuvukisa nitu mpi ya kubuta? (Baroma 5:12) Yo yina, Nsiku ya Nzambi vandaka kusadisa bantu na yandi na kuvila ve nde disumu kele. Ya kieleka, beto yonso ke butukaka ti disumu. (Nkunga 51:5) Beto kele na mfunu nde Nzambi ya santu kulolula beto mpi kusumba beto diaka sambu na kukwenda pene-pene na yandi.

11, 12. (a) Nsiku vandaka kutubila nki munsiku ya mfunu na mambu ya kusambisa? (b) Inki bantuma ya Nsiku vandaka kubuyisa kusambisa mambu kukonda lunungu?

¹¹ Nsiku vandaka kumonisa lunungu ya kukuka ya Yehowa. Nsiku ya Moize vandaka kusiamisa munsiku ya bukati-kati na mambu ya kusambisa. Nsiku tubaka nde: “Ndola na yandi ta vanda kana moyo moyo, kana disu disu, kana dinu dinu, kana diboko diboko, kana dikulu dikulu.” (Kulonga 19:21) Yo yina, kana muntu me sala mbi, yo lombaka nde yandi baka ndola ya me fwana ti mbi na yandi. Ngindu yai ya lunungu ya Nzambi vandaka kumonana  na bansiku yonso ya Moize, mpi yo ke sadisaka, tii bubu yai, na kubakisa kimenga ya Yezu Kristu, mutindu beto ta mona yo na Kapu 14.—1 Timoteo 2:5, 6.

¹² Nsiku vandaka mpi kubuyisa kusambisa mambu na mutindu ya kukonda lunungu. Mu mbandu, sambu na kundima mambu ya bo me fundila muntu, yo lombaka kimbangi ya bantu zole to mingi. Kana muntu me ta kimbangi ya luvunu na ntwala ya bazuzi, yandi vandaka kubaka ndola ya ngolo. (Kulonga 19:15, 18, 19) Nsiku buyisaka mpi madesu ya bana (to kupesa avoka). (Kubasika 23:8; Kulonga 27:25) Ata na mambu ya mumbongo, bansadi ya Nzambi vandaka kusadila minsiku ya nene ya lunungu ya Yehowa. (Levi 19:35, 36; Kulonga 23:20, 21) Bansiku yai ya mbote mpi ya lunungu vandaka mpenza balusakumunu sambu na Izraele!

13, 14. Inki mutindu Nsiku lombaka nde bo zenga mambu na lunungu sambu na muyibi mpi muntu yina yandi me yiba?

¹³ Keti Nsiku ya Moize vandaka ngolo mpi ya kukonda mawa? Ata fioti ve! Na lutwadisu ya mpeve santu, Ntotila David sonikaka nde: “Nsiku ya Yehowa kele ya kukuka.” (Nkunga 19:7, NW) Yandi zabaka mbote-mbote nde Nsiku yango vandaka kusiamisa kikalulu ya kuwila bantu mawa mpi ya kukonda kupona-pona. Inki mutindu?

¹⁴ Na bansi ya nkaka bubu yai, yo ke monanaka nde bansiku ke siamisaka mawa ya mingi mpi mambote sambu na bantu yina me sala mbi kansi ve sambu na bantu yina bo me sala mbi. Mu mbandu, bo lenda kanga muyibi na boloko. Kansi na ntangu yina, munkwa ya bima yina bo yibaka ta futa mpaku, mpi bo ta sadila mbongo yina sambu na kuyidika baboloko mpi kudisa bantu yina ya mbi, ata bo me vutudila yandi bima ya bo yibaka to ve. Bantu ya Izraele ya ntama vandaka ve na baboloko bonso ya bubu yai. Nsiku tulaka bandilu na yina me tala kiteso ya ndola yina bo fwete pesa muntu mpi mutindu ya kupesa yo. (Kulonga 25:1-3) Muyibi fwete vutudila muntu bima yina yandi yibaka mpi kufuta amande. Ntalu ikwa? Ntalu vandaka kuswaswana. Yo ke monana nde bazuzi vandaka na makuki ya kutadila mwa mambu mingi, mu mbandu, kuzikisa kana muntu yango me balula ntima.  Yo yina, amande yina Kubasika 22:8 lombaka nde muyibi kufuta vandaka mingi kuluta yina Levi 6:1-7 lombaka.

15. Inki mutindu Nsiku siamisaka mawa mpi lunungu kana muntu me fwa muntu ya nkaka na luzolo ve?

¹⁵ Nsiku siamisaka mawa ntangu yo ndimaka nde, mambi yonso bantu ke salaka, bo ke salaka yo ve na nku. Mu mbandu, kana muntu me fwa muntu ya nkaka na luzolo ve, yandi ta pesa ve moyo na moyo kana yandi me sala mambu yina yandi fwete sala, disongidila kutina na bambanza ya kutinina yina vandaka na Izraele ya mvimba. Kana bazuzi ya me fwana me manisa kutadila dikambu na yandi, yandi fwete bikala na mbanza yina tii ntangu nganga-nzambi ya nene ta fwa. Na nima, yandi lenda kwenda kuzinga konso kisika yina yandi me zola. Na mutindu yina, Nzambi vandaka kumonisila yandi ntima mawa. Nsiku vandaka mpi kumonisa nde luzingu ya muntu kele na mbalu mingi.—Kutanga 15:30, 31; 35:12-25.

16. Inki mutindu Nsiku vandaka kutanina banswa ya nkaka ya bantu?

¹⁶ Nsiku vandaka kutanina banswa ya bantu. Beto tadila mutindu yo vandaka kutanina bantu ya bamfuka. Nsiku vandaka kubuyisa muntu ya me defisa na kukota na nzo ya muntu ya mfuka sambu na kubaka kima yina yandi fwete simbisa. Kansi yandi fwete telama na nganda mpi kubika nde muntu ya mfuka kunatila yandi kima yango yandi mosi. Mpidina, muntu lenda kotila ve muntu ya nkaka na kingolo-ngolo. Kana muntu yina defisaka me kanga lele ya kuladila ya muntu yina defaka, yandi fwete vutula yo na ntwala nde mpimpa kubwa, sambu muntu yina lenda vanda na mfunu ya kufika yo na mpimpa.—Kulonga 24:10-14.

17, 18. Inki mutindu bantu ya Izraele vandaka ya kuswaswana ti makanda ya nkaka na mambu ya bitumba, mpi sambu na nki?

¹⁷ Nsiku vandaka nkutu kupesa bantuma sambu na bitumba. Bansadi ya Nzambi vandaka kunwana ve kaka sambu na mpusa ya kumonisa ngolo to kubotula babwala, kansi sambu Yehowa vandaka kutinda bo na kunwana ‘Bitumba na Yandi.’ (Kutanga 21:14) Mbala mingi bantu ya Izraele vandaka kulomba ntete bantu yina bo ke zo nwanisa na kukwisa kudipesa bo mosi. Kana bo buya, bantu ya Izraele lenda ziunga bwala na bo—kansi na kuwakana ti bantuma ya Nzambi. Basoda ya Izraele vandaka ya kuswaswana ti basoda ya nkaka ya ntangu ya ntama, sambu bo vandaka  ve na nswa ya kuladisa bankento na kingolo-ngolo to kufwa bantu na kisaka-saka. Nkutu yo lombaka nde bo zitisa banti mpi kuzenga ve banti yina ke butaka bambuma na bwala ya bambeni. * Basoda ya babwala ya nkaka vandaka ve na bansiku ya mutindu yai.—Kulonga 20:10-15, 19, 20; 21:10-13.

¹⁸ Keti yo ke pesaka nge makasi ntangu nge ke waka nde na bansi ya nkaka bo ke kumisaka bana ya fioti basoda? Na Izraele ya ntama, kana muntu me lungisa ntete ve bamvula 20, bo lendaka ve kukumisa yandi soda. (Kutanga 1:2, 3) Bo vandaka nkutu kukatula bambuta yina vandaka boma-boma na ndonga ya basoda. Muntu yina me katuka na kukwela, bo vandaka kubikila yandi mvula ya mvimba na ntwala ya kukotisa yandi na kisalu yai ya kigonsa; mpidina yandi lenda buta mpi kumona mwana yina ta bikala ti bima na yandi kana yandi me fwa. Nsiku tendulaka nde, kusala mutindu yai ta sadisa toko yai ya bakala na “kupesa nkento na yandi kiese.”​—Kulonga 20:5, 6, 8; 24:5.

19. Nsiku vandaka mpi kutuba nki sambu na kutanina bankento, bana, mabuta, mifwidi, mpi bana-nsiona?

¹⁹ Nsiku vandaka mpi kutanina bankento, bana, ti mabuta, mpi kutadila bampusa na bo. Yo siamisaka bibuti na kutudilaka bana na bo dikebi mpi kulonga bo mambu ya Nzambi. (Kulonga 6:6, 7) Yo buyisaka bantu ya dibuta mosi na kuvukisa nitu, mpi kana muntu zitisa ve nsiku yai bo fwete fwa yandi. (Levi, kapu 18) Yo vandaka kubuyisa bizumba, sambu mbala mingi yo ke bebisaka mabuta, ke salaka nde bantu ya mabuta kudimona mpamba mpi kukonda lutaninu. Nsiku vandaka kutadila bampusa ya mifwidi ti bana-nsiona, mpi yo buyisaka ngolo mpenza na kuniokula bo.​—Kubasika 20:14; 22:22-24.

20, 21. (a) Sambu na nki Nsiku ya Moize pesaka bantu ya Izraele nswa ya kukwela bankento mingi? (b) Na yina me tala kufwa makwela, sambu na nki Nsiku ya Moize swaswanaka ti yina Yezu pesaka diaka balongoki na yandi na nima?

²⁰ Kansi na diambu yai, bantu ya nkaka lenda kudiyula nde,  ‘sambu na nki Nsiku pesaka bakala nswa ya kukwela bankento mingi?’ (Kulonga 21:15-17) Sambu na kubakisa nsiku yai, yo ke lomba kutadila mutindu mambu vandaka kusalama na ntangu yina. Ntembe kele ve nde bantu yina ke tadilaka Nsiku ya Moize ti bangindu ya bilumbu yai mpi na kuwakana ti luzingu ya bubu yai, ke bakisaka yo ve. (Bingana 18:13) Na Edeni, Yehowa monisaka mutindu makwela fwete salama, disongidila bakala mosi ti nkento mosi. (Kuyantika 2:18, 20-24) Kansi, na ntangu yina Yehowa pesaka bantu ya Izraele Nsiku yai, bantu vandaka dezia ti kikalulu ya kukwela bankento mingi banda ntama kibeni. Yehowa zabaka mbote nde, ‘bantu na yandi ya ntu-ngolo’ ta buyaka mbala na mbala kulemfukila bansiku na yandi ya mfunu, mu mbandu, nsiku ya ke buyisa kusambila banzambi ya biteki. (Kubasika 32:9) Yo yina, na mayele yonso, yandi monaka nde yo vandaka ve ntangu ya mbote ya kuyidika mambu yonso ya me tala makwela. Kansi kuvila ve nde Yehowa muntu tindaka bo ve na kukwela bankento mingi. Yandi sadilaka kaka Nsiku ya Moize sambu na kupesa bantuma ya ke yidika makwela ya mutindu yai na kati ya bantu na yandi mpi kusadisa bo na kusadila yo ve na mutindu ya mbi.

²¹ Mutindu mosi mpi, Nsiku ya Moize vandaka kupesa bakala nswa ya kufwa makwela ti nkento na yandi sambu na bikuma mingi ya nene. (Kulonga 24:1-4) Yezu tubaka nde, Nzambi pesaka Bayuda nswa ya kusala mpidina sambu na “ntu-ngolo” na bo. Kansi nswa yai vandaka ya ntangu fioti mpamba. Yezu monisaka nde balongoki na yandi fwete landa mbandu ya makwela yina Yehowa yantikisaka.—Matayo 19:8.

22. Inki mutindu Nsiku ya Moize vandaka kusiamisa zola, mpi na banani?

²² Keti nge lenda yibuka nsiku mosi ya bilumbu yai, yina ke siamisaka zola? Nsiku ya Moize vandaka kusiamisa zola kuluta bima yonso. Yo yina, na mukanda ya Kulonga mpamba, bo me tubila ngogo “zola” mbala kuluta 20 na mitindu ya kuswaswana. Na bansiku ya Moize, nsiku ya zole ya kuluta nene vandaka nsiku yai: “Zola mpangi na nge bonso nge mosi.” (Levi 19:18; Matayo 22:37-40) Yo lombaka nde bantu ya Nzambi kumonisa zola ya mutindu  yai na bampangi na bo kaka ve, kansi mpi na banzenza yina vandaka na bwala na bo; bo vandaka kuyibuka nde bo vandaka mpi banzenza. Yo lombaka mpi nde bo monisa zola sambu na bansukami mpi bantu ya mpasi, kusadisa bo na kinsuni mpi kuniokula bo ve. Nzambi lombaka bo mpi na kuniokula ve bambisi yina bo vandaka kusadila.—Kubasika 23:6; Levi 19:14, 33, 34; Kulonga 22:4, 10; 24:17, 18.

23. Nsoniki ya Nkunga 119 vandaka na mpusa ya kusala nki, mpi nki lukanu beto lenda baka?

²³ Inki dikanda ya nkaka vandaka ti bansiku ya mbote ya mutindu yai? Yo yina beto ke yituka ve kana muyimbi bankunga sonikaka nde: “Mono ke zolaka bansiku na nge mingi!” Kansi zola yina vandaka ve kaka mawi ya mpamba. Yo pusaka yandi na kusala kikesa sambu na kulemfukila bansiku yina mpi kuzinga na kuwakana ti yo. Yandi yikaka nde: “Mono ke yindulaka [nsiku na nge] kilumbu ya mvimba.” (Nkunga 119:11, 97) Ya kieleka, yandi vandaka kulutisa ntangu mbala na mbala sambu na kulonguka bansiku ya Yehowa. Ntembe kele ve nde, ntangu yandi vandaka kulonguka mingi bansiku yango, yandi kumaka kuzola yo mingi. Yo sadisaka yandi mpi na kuzola mingi Yehowa Nzambi, Mupesi-Bansiku. Ntangu nge ke landa na kulonguka bansiku ya Nzambi, bika nde yo sadisa nge mpi na kukwenda mpenza pene-pene ya Yehowa, Nzambi ya lunungu mpi Mupesi-Bansiku ya nene.