Na Biblia, ngogo ya bo me balula nde “moyo” me katuka na ngogo ya Kiebreo neʹphesh mpi ya Kigreki psy·kheʹ. Na kisina, ngogo yai ya Kiebreo ke tendula “kigangwa yina ke pema” mpi yina ya Kigreki ke tendula “kigangwa ya ke zinga.” a Yo yina, moyo kele kigangwa ya mvimba kansi ve kima mosi ya ke landaka kuzinga na nima ya lufwa ya nitu. Beto tala mutindu Biblia ke sadisaka beto na kubakisa nde moyo kele muntu ya mvimba:

•   Ntangu Yehowa Nzambi salaka muntu ya ntete Adami, Biblia ke tuba nde “muntu yantikaka kupema.” (Kuyantika 2:7, Bible en Kituba) Nzambi pesaka ve Adami moyo kansi yandi kumaka moyo to muntu ya ke zinga.

•   Biblia ke tubaka nde moyo lenda sala kisalu, kuwa nzala, kudia, kulemfuka na bansiku mpi kusimba nitu mosi ya kufwa. (Levi 5:2; 7:20; 23:30; Kulonga 12:20; Baroma 13:1) Yo ke lombaka muntu ya mvimba sambu na kusala mambu yai.

Keti moyo ke fwaka ve?

 Ve, yo ke fwaka. Baverse mingi ya Biblia ke tubaka nde moyo ke fwaka. Beto tadila mwa bambandu yai:

•   “Moyo yina me sala disumu kele moyo yina ta fwa.”—Ezekiele 18:4, 20, Biblia—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa.

•   Na Izraele ya ntama, nki ndola bo vandaka kupesa sambu na masumu ya nene? Bo vandaka “kukatula” “moyo” yina me sala masumu yango. (Kubasika 12:15, 19; Levi 7:20, 21, 27; 19:8, Bible du roi Jacques) Bo vandaka ‘kufwa’ muntu yango.—Kubasika 31:14, Bible en Kituba.

•   Baverse ya nkaka ke sadilaka bangogo “moyo ya kufwa” sambu na kutubila nitu ya mvumbi. (Levi 21:11, noti na nsi ya lutiti; Kutanga 6:6, noti na nsi ya lutiti) Ata Babiblia mingi ke sadilaka bangogo “nitu ya kufwa” to “muntu ya kufwa” na baverse yai, na Kiebreo ya kisina, bo ke sadilaka ngogo neʹphesh to “moyo.”

“Moyo” lenda tendula mpi “luzingu”

 Biblia ke sadilaka mpi “moyo” sambu na kutubila “luzingu.” Mu mbandu, Yobi 33:22 ke sadilaka ngogo ya Kiebreo neʹphesh ya bo me balula nde “moyo” sambu na kutubila luzingu. Mutindu mosi, Biblia ke tubaka nde moyo to luzingu ya muntu lenda kuma na kigonsa to nkutu kufwa.—Kubasika 4:19; Bazuzi 9:17; Bafilipi 2:30.

 Ntendula yai ya ngogo “moyo” ke sadisa beto na kubakisa baverse yina ke tubaka nde “moyo na yandi vandaka kubasika” to “kukuma na nsuka.”(Kuyantika 35:18; Biblia—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa) Mutindu yai ya kubalula ke monisa nde luzingu ya muntu vandaka kusuka. Babiblia ya nkaka ke balulaka mambu yai ya kele na Kuyantika 35:18 mutindu yai: “[Yandi] vandaka penepene na kufwa.”—Bible en Kituba.

Dilongi yai ya ke tubaka nde moyo ke fwaka ve me katukaka na wapi?

 Mabundu ya Bakristu yina ke kwikilaka nde moyo ke fwaka ve me bakaka ve dilongi yai na Biblia, kansi yo me bakaka yo na malongi ya ntama ya Bagreki. Mukanda mosi (Encyclopædia Britannica) ke tuba nde: “Ntangu Biblia ke tubilaka moyo, yo ke sadilaka yo bonso mpema. Yo ke monisaka ve nde moyo me swaswana ti nitu. Malongi ya mabundu ya Bakristu yina ke longaka nde moyo mpi nitu kele ve kima mosi, me katukaka na Bagreki ya ntama.”

 Nzambi ke ndimaka ve nde bo vukisa malongi na yandi ti malongi ya bantu, mu mbandu dilongi yai ya ke tubaka nde moyo ke fwaka ve. Yo yina, Biblia ke kebisaka beto nde: “Beno keba nde muntu mosi ve kukumisa beno bampika na nzila ya mayele ya nsi-ntoto mpi ya bangindu ya luvunu ti ya mpamba-mpamba na kuwakana ti bansiku ya bantu.”—Bakolosai 2:8.