NDINI nyingĩ thĩinĩ wa thĩ ta kanitha wa Gatoreki, Orthodox, Buddha, na ingĩ nyingĩ nĩ ciĩkĩrĩire atongoria a cio watho matikahike kana mahikanie. Ngũrani na ũguo, andũ aingĩ marona atĩ mũtugo ũcio nĩguo ũratũma kũgĩe maũndũ marĩa mareyumĩria megiĩ ngomanio cia atongoria a ndini.

Nĩ ũndũ ũcio mũndũ no eyũrie, Hihi Maandĩko nĩ moigĩte atĩ Akristiano arĩa matuĩkaga ndungata matikahike kana mahikanie? Nĩguo tuone macokio ma kĩũria kĩu, reke tuone kĩhumo kĩa ũndũ ũcio, ũrĩa waambĩrĩirie kũhũthĩka, o hamwe na ũrĩa Ngai awonaga.

Ibuku rĩa Encyclopædia Britannica rĩgĩtarĩria igũrũ rĩgiĩ watho ũcio riugĩte atĩ, “nĩ mũndũ gũikara atahikĩte kana akahikania, na ũguo nĩ kuuga atĩ ndarĩ hingo agakomania na mũndũ, na kaingĩ ũndũ ũcio ũhũthĩkaga harĩ arĩa maratungata marĩ atongoria a ndini.” Pope Benedict XVI akĩarĩria Kĩama kĩa Atongoria a Kanitha wa Gatoreki mwaka-inĩ wa 2006, oigire atĩ ũndũ ũcio “nĩ mũtugo waambĩrĩirie hakuhĩ na ihinda rĩrĩa Atũmwo maatũũraga.”

O na kũrĩ ũguo, watho wa kwaga kũhika kana kũhikania ndwarũmagĩrĩrũo nĩ Akristiano a karine ya mbere. Mũtũmwo Paulo ũrĩa watũũraga karine-inĩ ya mbere, nĩ aaheete Akristiano mũkaana wĩgiĩ andũ maarĩ na “ciugo itongoretio nĩ maroho moru” na “magiragia andũ kũingĩra thĩinĩ wa kĩhiko.”—1 Timotheo 4:1-3.

Watho wa kwaga kũhika kana kũhikania waambĩrĩirie karine-inĩ ya kerĩ makanitha-inĩ ma “Gĩkristiano” marĩa makoragwo Amerika. Kũringana na ibuku rĩtagwo Celibacy and Religious Traditions, meekire ũguo nĩguo “marũmĩrĩre watho ũrĩa warutĩtwo kũrĩa guothe Roma yathanaga wa kũgirĩrĩria maũndũ ma ngomanio harĩ arĩa maatungataga makanitha-inĩ.”

Karine-inĩ iria ciarũmĩrĩire, watho ũcio nĩ watwarithirio na mbere nĩ ciama cia kanitha o hamwe na  Abĩa. Meeciragia atĩ ngomanio nĩ ciekagĩra arĩa maatungataga thahu na itiaganĩrĩirũo na mawĩra marĩa maarutaga. O na kũrĩ ũguo, ibuku rĩa Encyclopædia Britannica rĩonanagia atĩ “atungatĩri aingĩ a kanitha o hamwe na mabishobu mamwe nĩ maarĩ na atumia gũkinyĩria mũthia-inĩ wa karine ya 10.”

Watho wa kwaga kũhika kana kũhikania nĩ wekĩrirũo hinya mĩcemanio-inĩ ĩrĩa yekĩirũo Roma mwaka wa 1123 na 1139 nĩ atongoria a Gatoreki, na kuuma hĩndĩ ĩyo ũkoretwo ũkĩrũmĩrĩrũo kanitha-inĩ ũcio. Watho ũcio nĩ waatũmire kanitha ĩheo gĩtĩo na ũkĩgitĩra kĩgĩna na indo iria atongoria arĩa maahikanĩtie maagayagĩra ciana ciao.

Ngai nĩ onanĩtie wega ũrĩa onaga kwaga kũhika kana kũhikania thĩinĩ wa Kiugo gĩake, Bibilia. Nĩ tũthomaga ciugo cia Jesu thĩinĩ wa Bibilia ciĩgiĩ mũndũ gũikara atarĩ thĩinĩ wa kĩhiko, ta ũrĩa we ekire “nĩ ũndũ wa Ũthamaki wa igũrũ.” (Mathayo 19:12) O ta Jesu, mũtũmwo Paulo nĩ aaririe ũhoro wa Akristiano arĩa maatuĩte itua rĩa kwaga kũhika kana kũhikania “nĩ ũndũ wa ũhoro ũrĩa mwega.”—1 Akorintho 7:37, 38; 9:23.

O na kũrĩ ũguo, Jesu na Paulo ti watho maaheaga Akristiano arĩa matuĩkaga ndungata atĩ maagage kũhika kana kũhikania. Jesu oigire atĩ kwaga kũhika kana kũhikania nĩ “kĩheo” gĩtaarĩ na arũmĩrĩri ake othe. Rĩrĩa Paulo aandĩkire ũhoro wa “mũndũ ũtarĩ thĩinĩ wa kĩhiko,” oigire ũũ atekũhithĩrĩra: “Gũtirĩ watho heetwo nĩ Mwathani, no ngũheana mawoni makwa.”—Mathayo 19:11; 1 Akorintho 7:25.

Makĩria ma ũguo, Bibilia yonanagia atĩ Akristiano aingĩ arĩa maatungataga karine-inĩ ya mbere, na nĩ hamwe na mũtũmwo Petero, nĩ maahikanĩtie. (Mathayo 8:14; Mariko 1:29-31; 1 Akorintho 9:5) Hatarĩ nganja, nĩ ũndũ wa ũrĩa andũ meemenyeretie mĩtugo ya ngomanio kũrĩa guothe Roma yaathanaga matukũ-inĩ macio, mũtũmwo Paulo oigire atĩ angĩkorũo mũthuri o wothe watongoragia nĩ aahikanĩtie, aagĩrĩirũo gũkorũo arĩ “mũthuri wa mũtumia ũmwe” na akorũo na “ciana irathĩka hatarĩ itherũ.”—1 Timotheo 3:2, 4.

Ũguo ti kuuga atĩ mũthuri ndaakomanagia na mũtumia wake tondũ Bibilia yugĩte cara rũkũ atĩ “mũthuri nĩ ahingagĩrie mũtumia bata wake” na atĩ arĩa mahikanĩtie ‘matikaimanage’ maũndũ ma ngomanio. (1 Akorintho 7:3-5) Kwoguo, Ngai ndendaga andũ mage kũhika kana kũhikania na ti watho wĩkĩrĩtwo harĩ Akristiano arĩa matuĩkaga ndungata.

Angĩkorũo kwaga kũhika kana kũhikania ti watho-rĩ, nĩ kĩĩ gĩatũmire Jesu na Paulo magaathĩrĩrie arĩa matarĩ kĩhiko-inĩ? Moigire ũguo tondũ mũndũ ũtarĩ kĩhiko-inĩ no akorũo na mĩeke mĩingĩ ya kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega. Arĩa matahikĩte kana makahikania no mahote kwĩheana makĩria tondũ matikoragwo na mĩtangĩko ta ĩrĩa ĩkoragwo na arĩa marĩ kĩhiko-inĩ.—1 Akorintho 7:32-35.

Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũhoro wa David ũrĩa watigire wĩra warĩ na mũcara mwega taũni-inĩ ya Mexico City na agĩthamĩra gĩcagi-inĩ kĩmwe bũrũri-inĩ wa Costa Rica nĩguo akarute andũ Bibilia. Hihi nĩ onaga ta aahotire gwĩka ũguo nĩ ũndũ wa gũkorũo atarĩ kĩhiko-inĩ? Oigire ũũ: “Nĩkĩo ndaahotire. Na o na gũtuĩka ndwarĩ ũndũ mũhũthũ kũmenyera ũndũire na mĩikarĩre ya kũndũ kũngĩ, nĩ ndahotire kũmenyera o na ihenya tondũ ndarĩ o nyiki.”

Mũkristiano ũmwe ũtarĩ mũhiku wĩtagwo Claudia ũrĩa ũthiĩte gũtungata kũndũ kũrĩ na bata wa ahunjia, oigire ũũ: “Nĩ ngenagĩra gũtungatĩra Ngai. Nĩ ũndũ wa kuona ũrĩa anũmbũyagia, wĩtĩkio wakwa harĩ we nĩ ũgĩaga na hinya na ũrata wakwa nake ũkongerereka.”

Kwaga kũhika kana kũhikania gũtiagĩrĩire gũkorũo kũrĩ mũrigo. Claudia aacokire akiuga ũũ: “No ũgĩe na gĩkeno ũngĩtungatĩra Jehova Ngai o ũrĩa wothe ũngĩhota gũtekũmakania kana wĩ kĩhiko-inĩ kana ndũrĩ.”—Thaburi 119:1, 2.