1. Andũ aingĩ makoragwo na mawoni marĩkũ matiganĩte megiĩ wĩra?

HIHI andũ aingĩ kũrĩa ũikaraga makoragwo na mawoni marĩkũ megiĩ wĩra? Thĩinĩ wa mabũrũri maingĩ, andũ mararuta wĩra mahinda maingĩ gũkĩra hĩndĩ ĩngĩ o yothe. Andũ arĩa marutaga wĩra mahinda maingĩ gũkĩria njano kaingĩ matikoragwo na ihinda rĩa kũhurũka, kũhũthĩra mahinda hamwe na famĩlĩ ciao, kana kũhingia mabataro mao ma kĩĩroho. (Koh. 2:23) Kũrĩ andũ angĩ nao matendaga kũruta wĩra o na hanini na matiagaga ciĩgwatio cia kwaga kũruta wĩra.​—Thim. 26:13, 14.

2-3. Nĩ kĩonereria kĩrĩkũ Jehova na Jesu maatũigĩire kĩgiĩ wĩra?

² Ngũrani na mawoni macio ma thĩ matarĩ na ũigananĩru megiĩ wĩra-rĩ, mawoni ma Jehova na Jesu megiĩ wĩra nĩ marĩkũ? Nĩ tũĩ atĩ Jehova nĩ endete kũruta wĩra. Jesu nĩ oonanirie ũndũ ũcio wega rĩrĩa ooigire: “Awa atũire arutaga wĩra o nginya rĩu, o na niĩ ndũire ndutaga wĩra.” (Joh. 5:17) Ta geria gwĩciria wĩra ũrĩa wothe Ngai aarutire rĩrĩa oombaga araika aingĩ na rĩrĩa oombaga igũrũ na thĩ. Ningĩ nĩ tuonaga indo nyingĩ thaka iria Ngai oombire gũkũ thĩ. Mwandĩki wa thaburi ndaahĩtirie rĩrĩa ooigire ũũ: “Mawĩra maku wee Jehova kaĩ nĩ maingĩ-ĩ! Mothe ũmarutĩte na njĩra ya ũũgĩ. Thĩ ĩiyũire indo iria wee ũmbĩte.”​—Thab. 104:24.

³ Jesu nĩ eegerekanirie na Ithe. Nĩ aateithĩrĩirie hĩndĩ ĩrĩa Ngai “aahaarĩirie igũrũ.” Aarĩ “mũruti wĩra njorua” agĩteithania na Jehova. (Thim. 8:27-31) Mĩaka mĩingĩ thutha ũcio rĩrĩa Jesu aarĩ gũkũ thĩ, nĩ aarutire wĩra na kĩyo. Wĩra ũcio aarutaga watariĩ ta irio harĩ we, na maũndũ marĩa mothe eekire arĩ gũkũ thĩ moonanirie atĩ aatũmĩtwo nĩ Ngai.​—Joh. 4:34; 5:36; 14:10.

4. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũreruta kuuma harĩ Jehova na Jesu wĩgiĩ kũhurũka?

⁴ Gũkorũo atĩ Jehova na Jesu nĩ matũigĩire kĩonereria gĩa kũruta wĩra na kĩyo-rĩ, nĩ kuuga atĩ tũtiagĩrĩirũo kũhurũka? Aca.  Jehova ndanogaga, kwoguo ndabataraga kũhurũka. O na kũrĩ ũguo, Bibilia yugaga atĩ thutha wa Jehova kũũmba igũrũ na thĩ, nĩ ‘aahurũkire na agĩĩcanjamũra.’ (Tham. 31:17) Ũguo nĩ kuuga atĩ Jehova nĩ aatithirie na akĩigua aiganĩra nĩ ũndũ wa indo iria oombĩte. Ningĩ, o na gũtuĩka Jesu nĩ aarutaga wĩra na kĩyo rĩrĩa aarĩ gũkũ thĩ nĩ aacaragia mahinda ma kũhurũka na kũrĩanĩra na arata ake.​—Mat. 14:13; Luk. 7:34.

5. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũritũhagĩra andũ aingĩ?

⁵ Bibilia ĩkagĩra ngoro andũ a Ngai makenagĩre kũruta wĩra. Ndungata ciake ciagĩrĩirũo gũkorũo na kĩyo handũ ha gũkorũo irĩ igũũta. (Thim. 15:19) No gũkorũo ũrutaga wĩra wa kwandĩkwo nĩguo wethere famĩlĩ yaku. Na arutwo othe a Kristo nĩ maheetwo wĩra wa kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega. O na kũrĩ ũguo, no ũrabatara gwetha mahinda maiganu ma kũhurũka. Hihi rĩmwe na rĩmwe nĩ wonaga arĩ ũndũ mũritũ kũbanga mahinda nĩ ũndũ wa wĩra, ũtungata, na kũhurũka? Tũngĩhota atĩa gũthima ihinda rĩrĩa twagĩrĩirũo kũruta wĩra na rĩrĩa twagĩrĩirũo kũhurũka?

6. Mariko 6:30-34 yonanagia atĩa atĩ Jesu nĩ aarĩ na ũigananĩru ũhoro-inĩ wĩgiĩ wĩra na kũhurũka?

⁶ Ũigananĩru nĩ wa bata ũhoro-inĩ wĩgiĩ wĩra. Mũthamaki Suleimani aatongoririo nĩ roho kwandĩka ũũ: “Maũndũ mothe nĩ marĩ ihinda rĩamo.” Nĩ aagwetire ũhoro wĩgiĩ kũhanda, gwaka, kũrĩra, gũtheka, gũthũngũtha, na maũndũ mangĩ. (Koh. 3:1-8) Hatarĩ nganja, kũruta wĩra na kũhurũka nĩ maũndũ merĩ ma bata ũtũũro-inĩ. Jesu aarĩ na ũigananĩru ũhoro-inĩ wĩgiĩ wĩra na kũhurũka. Kũrĩ hĩndĩ atũmwo maacokire thutha wa gũtinda makĩruta wĩra wa kũhunjia. Maatindĩte wĩra-inĩ ũcio nginya “makaga ihinda rĩa kũhurũka o na rĩa kũrĩa irio.” Jesu akĩmeera: “Ũkai tũthiĩ tũrĩ ithuiki handũ hatarĩ andũ angĩ mũkahurũke hanini.” (Thoma Mariko 6:30-34.) O na gũtuĩka ti hĩndĩ ciothe Jesu na arutwo ake moonaga ihinda rĩa kũhurũka ta ũrĩa mangĩendire, Jesu nĩ aamenyaga atĩ nĩ maabataraga kũhurũka.

7. Tũkũgunĩka atĩa tweruta ũhoro wĩgiĩ watho wa Thabatũ?

⁷ Rĩmwe na rĩmwe nĩ tũbataraga kũhurũka kana kũgarũrĩra ũndũ ũrĩa tũkoretwo tũgĩka. Nĩ twĩrutaga ũndũ ũcio kuumana na mũbango ũrĩa Ngai aaheete andũ ake a tene wa kwamũraga mũthenya wa Thabatũ o kiumia. O na gũtuĩka tũtirĩ rungu rwa Watho wa Musa, no tũgunĩke tũngĩĩruta ũrĩa watho ũcio woigĩte igũrũ rĩgiĩ mũthenya wa Thabatũ. Maũndũ marĩa tũkwĩruta no matũteithie kũgĩa na mawoni marĩa magĩrĩire megiĩ wĩra na kũhurũka.

8. Kũringana na Thama 31:12-15, mũthenya wa Thabatũ warĩ wa kĩĩ?

⁸ Kiugo kĩa Ngai kiugaga atĩ thutha wa kũũmba kwa ihinda rĩa thikũ ithathatũ, Ngai nĩ aarĩkirie wĩra wa kũũmba indo gũkũ thĩ. (Kĩam. 2:2) O na kũrĩ ũguo, Jehova nĩ endete kũruta wĩra, na no “atũire arutaga wĩra” na njĩra ingĩ. (Joh. 5:17) Jehova aarutire wĩra thikũ ithathatũ, akĩhurũka mũthenya wa mũgwanja na eerire Aisiraeli o nao mahurũkage mũthenya wa mũgwanja. Ngai ooigire atĩ Thabatũ yarĩ rũũri gatagatĩ gake na Aisiraeli. Mũthenya ũcio andũ maabatiĩ “kũhurũka biũ,” tondũ warĩ “kĩndũ gĩtheru harĩ Jehova.” (Thoma Thama 31:12-15.) Watho wa kwaga kũruta wĩra wahutagia andũ othe, o hamwe na ciana, ngombo, o na nginya nyamũ. (Tham. 20:10) Nĩ wahotithagia andũ gwĩkĩrĩra makĩria maũndũ ma kĩĩroho.

9. Andũ amwe maarĩ na mawoni marĩkũ mahĩtanu megiĩ Thabatũ matukũ-inĩ ma Jesu?

⁹ Mũthenya wa Thabatũ warĩ wa bata harĩ  andũ a Ngai, o na kũrĩ ũguo atongoria aingĩ a ndini matukũ-inĩ ma Jesu nĩ maathondekire mawatho makĩrĩtie njano megiĩ Thabatũ. Mooigaga atĩ watho ndwetĩkĩrĩtie mũndũ gũtua ngano arĩe kana o na kũhonia mũndũ mũrũaru mũthenya wa Thabatũ. (Mar. 2:23-27; 3:2-5) No ũguo tiguo Ngai eendaga, na Jesu nĩ aateithagia andũ arĩa maamũthikagĩrĩria kũmenya ũguo.

10. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta wĩgiĩ mawoni ma Jesu megiĩ Thabatũ kũringana na Mathayo 12:9-12?

¹⁰ Jesu na arũmĩrĩri ake arĩa maarĩ Ayahudi maathĩkagĩra watho wa Thabatũ tondũ maarĩ rungu rwa Watho wa Musa. * No Jesu nĩ oonanirie kũgerera ciugo na ciĩko atĩ, ũigananĩru nĩ wabataranagia ũhoro-inĩ wĩgiĩ kũrũmĩrĩra watho wa Thabatũ na atĩ ndwarĩ ũndũ mũũru gwĩka ciĩko cia tha na ũtugi mũthenya ũcio. Ooigire ũũ: “Nĩ kwagĩrĩire gwĩka ũndũ mwega mũthenya wa Thabatũ.” (Thoma Mathayo 12:9-12.) Jesu ndoonaga gwĩka ciĩko cia tha na ũtugi mũthenya wa Thabatũ arĩ kuuna watho. Ciĩko ciake nĩ cioonanirie atĩ nĩ aataũkagĩrũo kĩrĩa gĩatũmĩte Ngai ere andũ mahurũkage mũthenya wa Thabatũ. Tondũ andũ a Ngai nĩ maahurũkaga makaaga kũruta wĩra mũthenya ũcio, nĩ maahotaga kũiga meciria maũndũ-inĩ ma kĩĩroho. Famĩlĩ ĩrĩa Jesu aarereirũo no kũhoteke yahũthagĩra mũthenya wa Thabatũ gwĩka maũndũ ma kĩĩroho. Ũndũ ũcio nĩ wonanagio nĩ ciugo ici tũthomaga ciĩgiĩ Jesu rĩrĩa aarĩ taũni-inĩ ya kwao ya Nazarethi: “O ta ũrĩa [Jesu] aamenyerete  gwĩka mũthenya wa Thabatũ, akĩingĩra thunagogi-inĩ, na akĩrũgama nĩguo athome.”​—Luk. 4:15-19.

11. Nũũ warĩ kĩonereria kĩega harĩ Jesu ũhoro-inĩ wĩgiĩ kũruta wĩra?

¹¹ No mũhaka akorũo Jusufu aarĩ na mawoni ta ma Ngai megiĩ wĩra tondũ nĩ aarutire Jesu gũtuĩka bundi wa mbaũ. (Mat. 13:55, 56) Ningĩ no kũhoteke Jesu nĩ eeroragĩra Jusufu akĩruta wĩra na kĩyo o mũthenya nĩguo ethere famĩlĩ yake ĩrĩa yarĩ nene mabataro. Thutha-inĩ Jesu eerire arutwo ake ũũ: “Mũruti wĩra nĩ agĩrĩire mũcara wake.” (Luk. 10:7) Hatarĩ nganja, Jesu nĩ aamenyaga bata wa kũruta wĩra na kĩyo.

12. Nĩ maandĩko marĩkũ monanagia ũrĩa Bibilia yugaga ũhoro wĩgiĩ kũruta wĩra na kĩyo?

¹² Mũtũmwo Paulo o nake nĩ aamenyaga bata wa kũruta wĩra na kĩyo. Wĩra mũnene ũrĩa eekĩrĩire nĩ kũruta ũira wĩgiĩ rĩĩtwa rĩa Jesu na ndũmĩrĩri yake. O na kũrĩ ũguo, Paulo nĩ aarutaga wĩra nĩguo one mabataro. Athesalonike nĩ maamenyaga ũrĩa aarutaga “wĩra mũritũ na wa mĩnoga ũtukũ na mũthenya” nĩgetha ndagakorũo arĩ “mũrigo mũritũ” harĩ mũndũ o wothe. (2 Thes. 3:8; Atũm. 20:34, 35) No kũhoteke Paulo aaragia ũhoro wĩgiĩ wĩra ũrĩa aarutaga wa gũthondeka hema. Rĩrĩa aarĩ Korintho, aaikaraga hamwe na Akila na Pirisila na “akĩrutithania wĩra nao, nĩ gũkorũo maarũtaga wĩra wa gũthondeka hema.” Gũkorũo atĩ Paulo aarutaga wĩra “ũtukũ na mũthenya” ti kuuga atĩ ndaahurũkaga. Kũrĩ hĩndĩ ataarutaga wĩra wa gũthondeka hema, ta mũthenya wa Thabatũ. Mũthenya ũcio nĩ wamũheaga mweke wa kũhunjĩria Ayahudi, tondũ o nao matiarutaga wĩra mũthenya wa Thabatũ.​—Atũm. 13:14-16, 42-44; 16:13; 18:1-4.

13. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuumana na kĩonereria gĩa Paulo?

¹³ Mũtũmwo Paulo nĩ aaigire kĩonereria kĩega. O na gũtuĩka nĩ aabataraga kũruta wĩra wa kĩĩmwĩrĩ, nĩ aatigagĩrĩra atĩ nĩ aranyitanĩra hingo ciothe harĩ kũruta “wĩra mũtheru wa ũhoro ũrĩa mwega wa Ngai.” (Rom. 15:16; 2 Kor. 11:23) Nĩ eekĩrire andũ arĩa angĩ ngoro mekage ũguo. Akila na Pirisila maarĩ “arutithania wĩra hamwe [nake] thĩinĩ wa Kristo Jesu.” (Rom. 12:11; 16:3) Paulo eekĩrire Akorintho ngoro makoragwo na “maũndũ maingĩ ma gwĩka wĩra-inĩ wa Mwathani.” (1 Kor. 15:58; 2 Kor. 9:8) Jehova o na nĩ aatongoririe mũtũmwo Paulo kwandĩka ũũ: “Mũndũ angĩkorũo ndarenda kũruta wĩra, o na kũrĩa ndakarĩe.”​—2 Thes. 3:10.

14. Jesu eendaga kuuga atĩa rĩrĩa aaririe ciugo iria irĩ thĩinĩ wa Johana 14:12?

¹⁴ Wĩra ũrĩa wa bata mũno matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria nĩ wa kũhunjia na gũtua andũ arutwo. Ma nĩ atĩ, Jesu nĩ aarathĩte atĩ arutwo ake mangĩkaruta mawĩra manene o na gũkĩra make. (Thoma Johana 14:12.) Jesu ndeendaga kuuga atĩ nĩ mangĩkaringa ciama ta iria aaringaga. Handũ ha ũguo, arũmĩrĩri ake mangĩkahunjia na marutane gĩcigo-inĩ kĩnene, mahunjĩrie andũ aingĩ, na mahunjie ihinda inene kũmũkĩra.

15. Twagĩrĩirũo kwĩyũria ciũria irĩkũ, na nĩkĩ?

¹⁵ Angĩkorũo wĩ mwandĩke wĩra, ta wĩyũrie ciũria ici: ‘Hihi andũ nĩ monaga ndĩ mũruti wĩra wĩ kĩyo? Hihi nĩ ndĩkagia wĩra ũrĩa heetwo ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire na ngaũruta na ngoro yakwa yothe?’ Angĩkorũo macokio maku nĩ ĩĩ, hatarĩ nganja ũrĩa ũkwandĩkĩte no akwĩhoke. Ningĩ nĩ ũrĩtũmaga andũ arĩa makwĩroragĩra magucĩrĩrio nĩ ndũmĩrĩri ya Ũthamaki. Ũhoro-inĩ wĩgiĩ wĩra wa kũhunjia na kũrutana, wĩyũrie ciũria ici: ‘Hihi nĩ njũĩkaine atĩ nĩ ndutaga wĩra na kĩyo ũtungata-inĩ? Hihi nĩ ndĩhaaragĩria wega rĩrĩa ndĩrathiĩ kũhunjĩria andũ riita rĩa mbere? Hihi nĩ njokaga o na ihenya kwaria na andũ arĩa makenio nĩ ũhoro? Na hihi nĩ  nyitanagĩra kaingĩ mĩthemba-inĩ ĩtiganĩte ya ũtungata?’ Angĩkorũo macokio maku nĩ ĩĩ, nĩ ũrĩkenagĩra ũtungata waku.

16. Mwerekera wa Jesu na atũmwo wĩgiĩ kũhurũka warĩ ngũrani atĩa na wa andũ aingĩ mahinda-inĩ maya?

¹⁶ Jesu nĩ aamenyaga atĩ rĩmwe na rĩmwe we hamwe na atũmwo ake nĩ maabataraga kũhurũka. O na kũrĩ ũguo, andũ aingĩ matukũ-inĩ macio na andũ aingĩ mahinda-inĩ maya no maringithanio na mũndũ ũmwe warĩ mũtongu ũgwetetwo ngerekano-inĩ ya Jesu. Mũndũ ũcio eeĩrire ũũ: “Hurũka, ũrĩe na ũnyue na wĩgangare.” (Luk. 12:19; 2 Tim. 3:4) Eeciragia atĩ ũndũ ũrĩa wa bata ũtũũro-inĩ nĩ kũhurũka na gwĩkenia. Ngũrani nake, Jesu na atũmwo matioonaga gwĩkenia arĩ guo ũndũ ũrĩa wa bata mũno ũtũũro-inĩ wao.

17. Tũhũthagĩra mahinda maitũ atĩa rĩrĩa tũtarĩ wĩra-inĩ kana rĩrĩa tũrĩ thabarĩ-inĩ?

¹⁷ Mahinda-inĩ maya, nĩ twĩrutanagĩria kwĩgerekania na Jesu na njĩra ya kũhũthĩra mahinda marĩa tũtarĩ wĩra-inĩ to kũhurũka tu, no ningĩ gwĩka wega na njĩra ya kũhunjĩria andũ arĩa angĩ na gũthiĩ mĩcemanio. Harĩ ithuĩ wĩra wa gũtua andũ arutwo na gũthiĩ mĩcemanio nĩ maũndũ ma bata mũno ũũ atĩ twĩkaga ũrĩa wothe tũkũhota nĩguo twĩke maũndũ macio. (Ahib. 10:24, 25) O na rĩrĩa tũthiĩte thabarĩ, no tũthiaga na mbere gwĩka maũndũ ma kĩĩroho ta gũthiĩ mĩcemanio o kũrĩa guothe tũngĩkorũo tũrĩ, na nĩ twethaga mĩeke ya kũhunjĩria andũ arĩa twacemania nao.​—2 Tim. 4:2.

18. Mũthamaki witũ Kristo Jesu endaga twĩke atĩa?

¹⁸ Nĩ tũkenaga mũno tondũ Mũthamaki witũ Kristo Jesu nĩ arĩ ũigananĩru, na nĩ atũteithagia kũgĩa na mawoni marĩa magĩrĩire megiĩ wĩra na kũhurũka. (Ahib. 4:15) Nĩ endaga tũhurũke. Ningĩ nĩ endaga tũrute wĩra na kĩyo nĩguo tuone mabataro na tũrute wĩra wa gũcanjamũra wa gũtua andũ arutwo. Thĩinĩ wa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, nĩ tũkaarĩrĩria itemi rĩrĩa Jesu akoragwo narĩo harĩ gũtũkũũra kuumana na ũkombo mũna mũũru.