1-2. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe eerutire atĩa igũrũ rĩgiĩ kũheana ũtaaro?

 MĨAKA mĩingĩ mĩhĩtũku, athuri erĩ a kĩũngano nĩ maaceereire mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe waikarĩte kwa ihinda ategũka mĩcemanio. Mũthuri ũmwe nĩ aathomeire mwarĩ wa Ithe witũ ũcio maandĩko maigana ũna marĩa monanagia bata wa gũthiĩ mĩcemanio. Mũthuri ũcio eeciragia atĩ maũndũ nĩ mathiĩ o wega, no hĩndĩ ĩrĩa maaumaga mathiĩ, mwarĩ wa Ithe witũ ũcio akĩmeera ũũ: “Inyuĩ ariũ a Ithe witũ mũtirataũkĩrũo nĩ maũndũ marĩa ngoretwo ngĩgerera.” Ariũ a Ithe witũ acio maaheanire ũtaaro matambĩte kũmenya moritũ marĩa mwarĩ wa Ithe witũ ũcio aageragĩra. Na kwoguo ndoonaga ta ũtaaro ũcio maamũheete ũkũmũteithia.

² Mũthuri ũcio wathomeire mwarĩ wa Ithe witũ ũcio maandĩko aaugire ũũ: “Hĩndĩ ĩyo, ndonire mwarĩ wa Ithe witũ ũcio ta ataarĩ na gĩtĩo. No ndecũrania nĩ ndonire atĩ ndathiire haarĩrĩirie maandĩko marĩa ngũmũthomera, handũ ha kũhaarĩrĩria ciũria iria ingĩamũũririe, ciũria ta ‘Hihi nĩ maũndũ marĩkũ ũkoretwo ũkĩgerera ũtũũro-inĩ?’ ‘Tũngĩgũteithia atĩa?’” Mũthuri ũcio wa kĩũngano nĩ eerutire ũndũ wa bata mũno hĩndĩ ĩyo. Ũmũthĩ akoragwo arĩ mũthuri wa kĩũngano mũcayanĩri.

3. Nĩa mangĩheana ũtaaro thĩinĩ wa kĩũngano?

 ³ Athuri a kĩũngano nĩ maheetwo wĩra wa kũheana ũtaaro rĩrĩa kwabatarania. No kũrĩ hĩndĩ andũ arĩa angĩ kĩũngano-inĩ mangĩbatara kũheana ũtaaro. Kwa ngerekano, mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ no ahe mũrata wake ũtaaro kuuma Bibilia-inĩ. (Thab. 141:5; Thim. 25:12) Kana mwarĩ wa Ithe witũ mũkũrũ no ‘ataare atumia arĩa ethĩ’ maũndũ-inĩ marĩa magwetetwo thĩinĩ wa Tito 2:3-5. Ningĩ aciari nĩ mabataraga gũtaara na kũrũnga ciana ciao maita maingĩ. Nĩ ũndũ ũcio, o na gũtuĩka gĩcunjĩ gĩkĩ kĩerekeirio kũrĩ athuri a kĩũngano, ithuothe no tũgunĩke na njĩra  ya gũthuthuria ũrĩa tũngĩheana ũtaaro ũngĩguna andũ arĩa angĩ na ũmekĩre ngoro na ‘ũtũme ngoro ciao ĩkene.’—Thim. 27:9.

4. Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

⁴ Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ, tũkwarĩrĩria ciũria inya ciĩgiĩ kũheana ũtaaro: (1) Gĩtũmi kĩega gĩa kũheana ũtaaro nĩ kĩrĩkũ? (2) Hihi ũtaaro ũcio nĩ ũrabatarania? (3) Nũũ wagĩrĩirũo kũheana ũtaaro ũcio? (4) Ũngĩhota atĩa kũheana ũtaaro ũrĩ na ũguni?

5. Nĩkĩ no ũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ harĩ mũndũ kwamũkĩra ũtaaro angĩkorũo mũthuri wa kĩũngano aheana ũtaaro ũcio nĩ ũndũ wa wendo? (1 Akorintho 13:4, 7)

⁵ Athuri a kĩũngano nĩ mendete aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Rĩmwe na rĩmwe monanagia wendo ũcio na njĩra ya kũrũnga mũndũ ũrathiĩ na njĩra ĩrĩa ĩtagĩrĩire. (Gal. 6:1) No mbere ya kwaria na mũndũ ũcio, athuri a kĩũngano no mabatare gwĩciria maũndũ mamwe mũtũmwo Paulo aagwetire megiĩ wendo. Aaugire ũũ: “Wendo nĩ ũrĩ wetereri na ũtugi. . . Wĩtiiragia maũndũ mothe, wĩtĩkagia maũndũ mothe, wĩrĩgagĩrĩra maũndũ mothe, ũkiragĩrĩria maũndũ mothe.” (Thoma 1 Akorintho 13:4, 7.) Gwĩcũrania igũrũ rĩgiĩ mĩhari ĩyo ya Bibilia no gũteithie mũthuri wa kĩũngano gũthuthuria kĩrĩa kĩratũma aheane ũtaaro na ahote kũheana ũtaaro ũcio na njĩra ya wendo. No kũhoteke mũndũ etĩkĩre ũtaaro angĩmenya atĩ mũthuri wa kĩũngano aramũhe ũtaaro tondũ nĩ aramũrũmbũiya.—Rom. 12:10.

6. Mũtũmwo Paulo aaigire kĩonereria kĩrĩkũ kĩega?

⁶ Mũtũmwo Paulo nĩ aaigĩire athuri a kĩũngano kĩonereria kĩega. Kwa ngerekano, Paulo nĩ aaheire ariũ a Ithe witũ a Thesalonike ũtaaro rĩrĩa kwabataranagia. O na kũrĩ ũguo, marũa-inĩ marĩa Paulo aamandĩkĩire, aambire kũmagaathĩrĩria nĩ ũndũ wa wĩra wao wa wĩhokeku, wĩra wao mũritũ wa wendo, na ũkirĩrĩria wao. Ningĩ nĩ eeciragia ũhoro wa ũtũũro wao, na akĩmeera atĩ nĩ aamenyaga atĩ ũtũũro wao ti mũhũthũ na atĩ nĩ maakiragĩrĩria makĩnyarirũo. (1 Thes. 1:3; 2 Thes. 1:4) O na eerire ariũ a Ithe witũ acio atĩ maarĩ kĩonereria kĩega harĩ Akristiano arĩa angĩ. (1 Thes. 1:8, 9) No mũhaka makorũo nĩ maakenire mũno nĩ kũgaathĩrĩrio nĩ Paulo. Ũndũ ũcio ũronania atĩ hatarĩ nganja Paulo nĩ eendete ariũ a Ithe witũ acio mũno. Nĩkĩo aahotire kũheana ũtaaro ũrahutia ngoro marũa-inĩ make merĩ marĩa aandĩkĩire Athesalonike.—1 Thes. 4:1, 3-5, 11; 2 Thes. 3:11, 12.

7. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma mũndũ age kwamũkĩra ũtaaro na njĩra njega?

⁷ Kũngĩthiĩ atĩa tũngĩaga kũheana ũtaaro na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire? Mũthuri ũmwe wa kĩũngano ũrĩ na ũmenyeru aaugire ũũ: “Andũ amwe nĩ magaga kwamũkĩra ũtaaro na njĩra njega, ti tondũ ũtaaro ũcio nĩ mũũru, no nĩ tondũ ndũnaheanwo na njĩra ya wendo.” Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ciugo icio? Mũndũ no etĩkĩre ũtaaro na njĩra hũthũ ũngĩheanwo nĩ ũndũ wa wendo, no ti tondũ wa marakara.

8. Nĩ ciũria irĩkũ mũthuri wa kĩũngano agĩrĩire kwĩyũria atanatua itua rĩa kũhe mũndũ mũna ũtaaro?

⁸ Athuri matiagĩrĩirũo kũhiũha kũheana ũtaaro. Mũthuri wa kĩũngano atanaheana ũtaaro agĩrĩirũo kwĩyũria ũũ: ‘Hihi nĩ ndĩrabatara kũheana ũtaaro ũyũ? Hihi ndĩ na ma atĩ ũndũ ũrĩa mũndũ ũyũ areka ndwagĩrĩire? Hihi harĩ watho wa Bibilia oinĩte? Kana hihi no harĩa areka maũndũ na njĩra ngũrani na yakwa?’ Athuri a kĩũngano nĩ methemaga ‘kũhiũha kwaria.’ (Thim. 29:20) Angĩkorũo mũthuri wa kĩũngano ndarĩ na ma atĩ nĩ arabatara kũhe mũndũ mũna ũtaaro, no orie mũthuri ũngĩ kana nĩ arona ta mũrũ kana mwarĩ wa  Ithe witũ ũcio areka ũndũ ũtaratwarana na Maandĩko ũndũ arabatara gũtaarũo.—2 Tim. 3:16, 17.

9. Tũreruta atĩa kuuma kũrĩ Paulo igũrũ rĩgiĩ kũheana ũtaaro wĩgiĩ mwĩhumbĩre? (1 Timotheo 2:9, 10)

⁹ Ta wĩcirie ngerekano ĩmwe. Ta nĩ tũtue atĩ mũthuri wa kĩũngano nĩ araigua agĩthumbũka nĩ ũndũ wa mwĩhumbĩre wa mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ mũna. Mũthuri ũcio no eyũrie, ‘Hihi harĩ na gĩtũmi kĩega kĩa Maandĩko gĩa gũtũma heane ũtaaro?’ Na tondũ ndangĩenda kũheana mawoni make we mwene, no orie mũthuri ũngĩ wa kĩũngano kana mũhunjia ũngĩ mũgimaru kĩĩroho mawoni make. Marĩ hamwe no mathuthurie ũtaaro wa Paulo wĩgiĩ mwĩhumbĩre. (Thoma 1 Timotheo 2:9, 10.) Paulo nĩ aagwetire motaaro maronania atĩ Mũkristiano agĩrĩirũo kwĩhumba nguo njega, itakĩrĩtie njano, na iragoocithia Jehova. No Paulo ndaandĩkire nĩ nguo irĩkũ mũndũ agĩrĩirũo kwĩhumba na nĩ irĩkũ atagĩrĩirũo kwĩhumba. Nĩ aamenyaga atĩ Akristiano marĩ na kĩhooto gĩa gũthuura nĩ nguo irĩkũ mekwĩhumba makĩrũmĩrĩra ũtaaro wa Bibilia. Kwoguo mũthuri wa kĩũngano agĩĩcũrania kana nĩ arabatara kũheana ũtaaro, nĩ agĩrĩirũo gwĩciria kana mwĩhumbĩre wa mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ ũcio nĩ ũkĩrĩtie njano.

10. Nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo kũririkanaga wĩgiĩ matua ma andũ arĩa angĩ?

¹⁰ Nĩ wega kũririkanaga atĩ Akristiano erĩ agimaru kĩĩroho no matue matua ngũrani na merĩ makorũo marĩ metĩkĩrĩku. Tũtiagĩrĩirũo kũhũthĩra ithimi citũ ciĩgiĩ ũndũ ũrĩa mwega kana ũrĩa mũũru kwĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ ũrĩa magĩrĩirũo nĩ gwĩka.—Rom. 14:10.

11-12. Angĩkorũo ũtaaro nĩ ũrabatarania-rĩ, nĩ ciũria irĩkũ mũthuri wa kĩũngano agĩrĩirũo kwĩyũria, na nĩkĩ?

¹¹ Kũngĩoneka wega atĩ mũndũ nĩ arabatara kũheo ũtaaro, no twĩyũrie, Nũũ wagĩrĩire kũheana ũtaaro ũcio? Mũthuri wa kĩũngano angĩona atĩ harĩ mwarĩ wa Ithe witũ ũhikĩte kana mwana ũrabatara kũheo ũtaaro, nĩ wega aranĩrie na kĩongo kĩa famĩlĩ tondũ kĩongo kĩa famĩlĩ no one arĩ wega kũheana ũtaaro ũcio arĩ we. b Kana hihi oige no ende gũkorũo ho mũthuri ũcio akĩheana ũtaaro. Ningĩ ta ũrĩa hagwetetwo  kĩbungo-inĩ gĩa 3, kũrĩ hĩndĩ angĩkorũo arĩ wega mwarĩ wa Ithe witũ mũkũrũ ahe mwarĩ wa Ithe witũ mwĩthĩ ũtaaro.

¹² Nĩ harĩ ũndũ ũngĩ athuri a kĩũngano magĩrĩire gwĩciria ũhoro waguo. Mũthuri wa kĩũngano no eyũrie ũũ, ‘Hihi nĩ niĩ njagĩrĩirũo kũheana ũtaaro ũyũ, kana mũndũ ũcio no amũkĩre ũtaaro na njĩra njega angĩheo nĩ mũndũ ũngĩ?’ Kwa ngerekano, mũndũ wĩiguaga rĩmwe na rĩmwe atarĩ kĩene, no akorũo ehaarĩirie  kwamũkĩra ũtaaro angĩheo nĩ mũthuri wa kĩũngano wanagerera ũndũ ta ũcio. Mũthuri ũcio wanagerera ũndũ ta ũcio no ahote gũtaũkĩrũo wega nĩ ũrĩa mũndũ ũcio araigua na ahote kũheana ũtaaro ũgũkinyĩra ngoro. O na kũrĩ ũguo, athuri othe thĩinĩ wa kĩũngano marĩ na ũigĩrĩrĩki wa gwĩkĩra ngoro aarĩ na ariũ a Ithe witũ meke mogarũrũku marĩa marabatarania kũringana na Maandĩko. Kwoguo angĩkorũo ũtaaro nĩ ũrabatarania, ũndũ ũrĩa wa bata mũno nĩ kũheana ũtaaro ũcio.

13-14. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata harĩ mũthuri wa kĩũngano gũthikagĩrĩria?

¹³ Koragwo wĩhaarĩirie gũthikĩrĩria. Rĩrĩa mũthuri wa kĩũngano arehaarĩria kũheana ũtaaro, nĩ agĩrĩire kwĩyũria: ‘Nĩ maũndũ marĩkũ njũĩ megiĩ mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ ũcio? Nĩ maũndũ marĩkũ aragerera ũtũũro-inĩ? Hihi harĩ maũndũ maritũ angĩkorũo akĩhiũrania namo itoĩ? Nĩ kĩĩ angĩkorũo akĩbatara mũno ihinda-inĩ rĩrĩ?’

¹⁴ Arĩa maraheana ũtaaro nĩ magĩrĩire kũhũthĩra ũtaaro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Jakubu 1:19. Jakubu aandĩkire ũũ: “O mũndũ no mũhaka ahiũhage gũthikĩrĩria, ndakahiũhage kwaria, na ndakahiũhage kũrakara.” Mũthuri wa kĩũngano no ecirie atĩ nĩ oĩ maũndũ mothe, no hihi ũguo nĩguo kũrĩ? Thimo 18:13 yugaga ũũ: “Rĩrĩa mũndũ acokia ũndũ atambĩte kũigua ũhoro wothe, ũcio nĩ ũrimũ na ũndũ wa gũconorithia.” Nĩ ũndũ wa bata makĩria kũũria mũndũ ũcio we mwene atũtaarĩrie ũrĩa maũndũ mahaana. Ũguo nĩ kuuga nĩ wega kwamba gũthikĩrĩria mbere ya kwaria. Hihi nĩ ũraririkana ũndũ ũrĩa mũthuri wa kĩũngano ũrĩa ũkũgwetetwo kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ eerutire? Nĩ aamenyire atĩ handũ ha kwambĩrĩria ndeereti na maũndũ marĩa aahaarĩrĩirie, nĩ aagĩrĩirũo kwamba kũũria mwarĩ wa Ithe witũ ũcio ciũria ta: “Nĩ maũndũ marĩkũ ũkoretwo ũkĩhiũrania namo ũtũũro-inĩ waku?” “Hihi harĩ ũndũ ũngĩenda ngũteithie?” Athuri mangĩamba kũhũthĩra mahinda kũmenya maũndũ marĩa mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ aragerera, no mahote kũmũteithia na kũmwĩkĩra ngoro.

15. Athuri a kĩũngano mangĩhũthĩra atĩa ũtaaro wa Thimo 27:23?

¹⁵ Menyana na aarĩ na ariũ a Ithe witũ kĩũngano-inĩ. O ta ũrĩa hekũgwetetwo kĩambĩrĩria-inĩ, kũheana ũtaaro ũrĩ na ũguni nĩ makĩria ma gũthomera mũndũ maandĩko maigana ũna kana kũmwĩra ũrĩa agĩrĩirũo gwĩka. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ marabatara kũigua atĩ nĩ tũmarũmbũyagia, nĩ tũtaũkagĩrũo nĩo, na atĩ nĩ tũrenda kũmateithia. (Thoma Thimo 27:23.) Athuri nĩ magĩrĩirũo kwĩrutanĩria gũkũria ũrata wa hakuhĩ hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ.

16. Nĩ kĩĩ kĩngĩteithia athuri a kĩũngano kũheana ũtaaro ũrĩ na ũguni?

¹⁶ Athuri a kĩũngano matingĩenda gũtũma aarĩ na ariũ a Ithe witũ mecirie atĩ maragia  nao o rĩrĩa tu marenda kũmahe ũtaaro. Handũ ha ũguo, nĩ maikaraga makĩaranagĩria na aarĩ na ariũ a Ithe witũ na makamonia atĩ nĩ maramarũmbũiya rĩrĩa maragerera moritũ. Mũthuri ũmwe wa kĩũngano ũrĩ ũmenyeru aaugire ũũ: “Ũngĩka ũguo, nĩ ũrĩkoragwo na ũrata mwega hamwe nao. Thutha ũcio rĩrĩa wabatara kũmahe ũtaaro, nĩ ũrĩkoragwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ kũũheana.” Ningĩ gwĩka ũguo no gũtũme ũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ harĩ ũrĩa ũraheo ũtaaro kũwĩtĩkĩra.

17. Mũthuri wa kĩũngano arabatara kuonania wetereri na ũtugi makĩria hĩndĩ ta ĩrĩkũ?

¹⁷ Koragwo na wetereri na ũtugi. Wetereri na ũtugi nĩ ibataranagia, makĩria rĩrĩa mũndũ amba kũrega ũtaaro wa Bibilia. Mũthuri wa kĩũngano ndagĩrĩire kũrakara mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ angĩaga gwĩtĩkĩra ũtaaro kana kũũhũthĩra. Bibilia yugaga ũũ igũrũ rĩgiĩ Jesu: ‘Ndakoina ithanjĩ igonyoku, na ndakaahoria rũtambĩ rũratoga.’ (Mat. 12:20) Kwoguo rĩrĩa mũthuri wa kĩũngano arahoya arĩ wiki, no orie Jehova arathime mũndũ ũrĩa ũrabatara kũheo ũtaaro na amũteithie gũtaũkĩrũo kĩrĩa kĩratũma aheo ũtaaro ũcio na aũhũthĩre. Mũndũ ũrĩa waheo ũtaaro no abatare ihinda rĩa kwamba gwĩcũrania ũtaaro ũrĩa aheo. Mũthuri wa kĩũngano angĩheana ũtaaro arĩ na wetereri na ũtugi, no ũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ harĩ ũrĩa waheo ũtaaro kũwamũkĩra ategũtindanĩra na njĩra ĩrĩa ũtaaro waheanwo nayo. Nĩ wega kũririkana atĩ ũtaaro wagĩrĩire kuuma Kiugo-inĩ kĩa Ngai.

18. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo kũririkanaga rĩrĩa tũraheana ũtaaro? (b) Kũringana na mbica ĩrĩa ĩratwarana na gathandũkũ, nĩ maũndũ marĩkũ aciari acio mararĩrĩria?

¹⁸ Wĩrute kuumana na mahĩtia maku. Tondũ tũtirĩ akinyanĩru, no tũremwo kũhũthĩra maũndũ marĩa tweruta gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ na njĩra nginyanĩru. (Jak. 3:2) Nĩ ma nĩ tũrĩhĩtagia, no nĩ twagĩrĩirũo kwĩruta kuumana na mahĩtia macio. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ mangĩona atĩ nĩ tũmendete, no ũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ harĩ o gũtuohera tũngiuga kana twĩke ũndũ ũngĩmarakaria.—Ningĩ rora gathandũkũ, “ Ũhoro Kũrĩ Aciari.”

19. Tũngĩhota atĩa gũtũma ngoro cia aarĩ na ariũ a Ithe witũ ikene?

¹⁹ O ta ũrĩa tuona, ti ũndũ mũhũthũ kũheana ũtaaro ũgũkinyĩra ngoro. Tũtirĩ akinyanĩru, na o na andũ arĩa tũrahe ũtaaro ti akinyanĩru. Ririkanaga maũndũ marĩa tweruta gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ. Tigagĩrĩra atĩ ũraheana ũtaaro nĩ ũndũ wa wendo. Ningĩ tigagĩrĩra atĩ ũtaaro ũcio nĩ ũrabatarania, na atĩ wee nĩwe mũndũ ũrĩa wagĩrĩire kũũheana. Ũtanamba kũhe mũndũ ũtaaro, mũũrie ciũria na ũmũthikĩrĩrie na kinyi nĩguo ũhote gũtaũkĩrũo nĩ maũndũ marĩa aragerera. Geria kwĩĩkĩra iratũ-inĩ ciake. Koragwo ũrĩ mũtugi, na ũkũrie ũrata wa hakuhĩ hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Ririkanaga atĩ muoroto witũ to kũheana ũtaaro ũrĩ na ũguni tu, no ningĩ nĩ ũtaaro ‘ũrĩtũmaga ngoro ĩkene.’—Thim. 27:9.