ANDŨ aingĩ nĩ moĩ rũgano rwa Jesu, ũrĩa aacuuririo mũtĩ-inĩ gatagatĩ ka aici erĩ. (Mat. 27:35-38) O na kũrĩ ũguo, andũ amwe metĩkĩtie atĩ Bibilia ndĩngĩkorũo ĩkĩaria ũrĩa kũrĩ ĩkiuga atĩ mwĩrĩ wa Jesu nĩ wahaarĩirio na ũgĩkomio mbĩrĩra-inĩ.—Mar. 15:42-46.

Andũ amwe arĩa methagĩrĩra mabuku ma Injiri mahĩtia nĩ mekagĩrĩra nganja kana mũndũ ũragĩtwo na njĩra ĩyo nĩ angĩathikirũo na njĩra njega ta gũtwarũo mbĩrĩra-inĩ. Metĩkĩtie atĩ mũndũ ũragĩtwo na njĩra ta ĩyo ndangĩathikirũo. Mwandĩki wa mohoro wĩtagwo Ariel Sabar akĩandĩkĩra ngathĩti ĩtagwo Smithsonian aandĩkire ũũ agĩtaarĩria gĩtũmi kĩa mwĩcirĩrie ũcio: “Kwambwo kwarĩ ihera rĩrĩa rĩaheagwo andũ arĩa oru biũ, na athomi amwe maugaga atĩ warĩ ũndũ ũtangĩeciririo atĩ Aroma nĩ mangĩaheire andũ ta acio gĩtĩo na njĩra ya gwĩtĩkĩria mathikwo wega.” Aroma meendaga gũtigĩrĩra atĩ andũ acio oru nĩ maconorithio biũ, na kwoguo maatigaga mĩĩrĩ yao ĩcuurĩtio mũtĩ-inĩ nĩguo ĩrĩo nĩ nyamũ cia gĩthaka. Thutha ũcio, kĩrĩa gĩatigara gĩgaikio mbĩrĩra-inĩ ya mũingĩ.

No matigari ma mĩĩrĩ ya Ayahudi amwe mooragĩtwo na njĩra ya gũcuurio marĩa mathikũrĩtio nĩ monanĩtie ũndũ ngũrani. Mwaka-inĩ wa 1968, matigari ma mahĩndĩ ma mũndũ ũmwe woragĩtwo na njĩra ĩyo karine-inĩ ya mbere nĩ moonekire. Moonekire mbĩrĩra-inĩ ĩmwe ya famĩlĩ hakuhĩ Jerusalemu. Matigari macio meekĩrĩtwo gathandũkũ-inĩ, na nĩ haarĩ na ihĩndĩ rĩa ndiira. Rĩahũũrĩirũo rũbaũ-inĩ na mũcumarĩ wa inji inya na nuthu. Sabar aaugire atĩ “ihĩndĩ rĩu rĩrĩa rĩarĩ rĩa mũndũ wetagwo Yehochanan nĩ rĩarutire ũira atĩ ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Injiri wĩgiĩ Jesu gũthikwo thĩinĩ wa mbĩrĩra no ũkorũo ũrĩ wa ma.” Ũndũ ũrĩa mũnene nĩ atĩ, “ndiira ĩyo ya Yehochanan nĩ yaheanire ngerekano ya mũndũ waambĩtwo mahinda-inĩ ma Jesu, na Aroma magĩtĩkĩria athikwo mbĩrĩra-inĩ.”

Andũ nĩ makoragwo na mawoni ngũrani megiĩ ũrĩa Jesu aacuuririo mũtĩ-inĩ kũringana na ũrĩa ihĩndĩ rĩu rĩa ndiira rĩonanagia. No ũhoro ũcio wa Yehochanan nĩ wonanagia wega atĩ andũ amwe arĩa mooragagwo na njĩra ya gũcuurio mũtĩ-inĩ, nĩ maathikagwo handũ ha gũikio mbĩrĩra-inĩ ya mũingĩ. Kwoguo no twĩhoke ũrĩa Bibilia yugaga igũrũ rĩgiĩ mwĩrĩ wa Jesu gũthikwo mbĩrĩra-inĩ na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire. Ũira ũcio woonekire nĩ ũnyitaga mbaru ũrĩa Bibilia yugaga igũrũ rĩgiĩ mwĩrĩ wa Jesu.

Ũndũ wa bata makĩria nĩ atĩ Jehova nĩ aarathĩte atĩ Jesu angĩathikirũo mbĩrĩra-inĩ ya mũndũ mũtongu, na gũtirĩ mũndũ ũngĩahotire kũgirĩrĩria Kiugo kĩa Ngai kũhinga.—Isa. 53:9; 55:11.