1. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ tũgĩaga ũũgĩ, na tũgunĩkaga atĩa?

JEHOVA nĩwe kĩhumo kĩa ũũgĩ na nĩ aheaga arĩa angĩ ũũgĩ ũcio. Jakubu 1:5 yugaga ũũ: “Mũndũ o na ũrĩkũ wanyu angĩkorũo atarĩ na ũũgĩ, nĩ athiĩ na mbere kũhoya Ngai na nĩ ekũheo, nĩ gũkorũo Ngai aheaga andũ othe arĩ na ũtana ategũkũũmana.” Njĩra ĩmwe tũgĩaga na ũũgĩ kuuma kũrĩ Ngai nĩ gwĩtĩkĩra kũrũngwo nĩwe. Ũũgĩ ũcio no ũtũgitĩre tũtigathũkio kĩĩmwĩrĩ na kĩĩroho. (Thim. 2:10-12) Nĩ ũndũ ũcio, ‘twĩigaga wendo-inĩ wa Ngai, nĩ getha tũkaaheo muoyo wa tene na tene.’—Jud. 21.

2. Twagĩrĩirũo kuonanagia ngatho atĩa nĩ ũndũ wa kũrũngwo nĩ Ngai?

² O na kũrĩ ũguo, mwerekera witũ wa wĩhia, ũrĩa tũreretwo, na maũndũ mangĩ nĩ matũmaga twage gwĩtĩkĩra rĩrĩa twarũngwo kana twage kuona kũrũngwo na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire. Rĩrĩa tuona ũguni wa kũrũngwo nĩ Ngai ũtũũro-inĩ witũ, nĩrĩo tũmenyaga atĩ nĩ atwendete. Rĩandĩko rĩa Thimo 3:11, 12 riugaga ũũ: “Mũrũ wakwa, menya gũgatirika ihũra rĩa Jehova, . . . nĩ gũkorũo Jehova arũithagia ũrĩa endete.” Nĩ ũndũ ũcio, reke tũririkane atĩ Jehova atwendagĩra maũndũ marĩa mega. (Thoma Ahibirania 12:5-11.) Tondũ Ngai nĩ atũĩ wega, hĩndĩ ciothe atũrũngaga ũrĩa kwagĩrĩire na ndakĩragia njano. Rekei rĩu tuone maũndũ mana megiĩ kũrũngwo, (1) kwĩrũnga, (2) kũrũngwo nĩ aciari, (3) kũrũngwo  thĩinĩ wa kĩũngano, na (4) ũndũ ũngĩ mũũru makĩria gũkĩra ruo rũrĩa ruumanaga na kũrũngwo.

3. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ mwana angĩĩruta kwĩrũngaga? Heana ngerekano.

³ Kwĩrũnga nĩ hamwe na kwĩgirĩrĩria nĩguo twagagĩrie mĩtugo na mwĩcirĩrie witũ. Tũticiaragwo tũrĩ na mwerekera wa kwenda kwĩrũnga. No mũhaka twĩrute gwĩka ũguo. Kwa ngerekano, rĩrĩa mwana areruta gũtwarithia mũithikiri riita rĩa mbere, mũciari nĩ amũnyitagĩrĩra nĩguo ndakagwe. No ambĩrĩria kũhota gũtwarithia, mũciari nĩ amũrekagĩrĩria hanini agacoka akamũnyitĩrĩra. Amũrekagĩrĩria tu rĩrĩa ona no ahote gwĩtwara. O ũndũ ũmwe na ũcio, rĩrĩa aciari mamenyeria ciana ciao mategũtigithĩria ‘magĩcirũngaga na magĩcitaaraga na njĩra cia Jehova, makoragwo magĩciteithia nĩguo ihotage kwĩrũnga na ikoragwo na ũũgĩ.’—Ef. 6:4.

4, 5. (a) Nĩkĩ kwĩrũnga nĩ ũndũ wa bata rĩrĩa tũrehumba “ũmũndũ mwerũ”? (b) Nĩkĩ tũtiagĩrĩire gũkua ngoro o na ‘tũngĩgũa maita mũgwanja’?

⁴ Ũtaaro ũcio no ũhũthĩke harĩ andũ arĩa marambĩrĩria kwĩruta ũhoro wa Jehova marĩ agima. Ũhoro wa ma nĩ atĩ, no makorũo mahotete kwĩrũnga na gĩkĩro kĩna. O na kũrĩ ũguo, mũrutwo mwerũ wa Bibilia ndakoragwo agimarĩte kĩĩroho. No aambĩrĩria kwĩhumba “ũmũndũ mwerũ” na kwĩgerekania na Kristo, nĩ atuĩkaga mũndũ mũgima kĩĩroho. (Ef. 4:23, 24) Kwĩrũnga nĩ ũndũ wa bata mũno rĩrĩa mũndũ arakũra kĩĩroho. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ twĩrutaga “kũrega maũndũ marĩa matakenagia Ngai, na kũrega merirĩria ma thĩ, na gũtũũra tũrĩ na meciria mega na ũthingu na wĩyamũrĩri Ngai mũtabarĩre-inĩ ũyũ wa maũndũ.”—Tit. 2:12.

⁵ O na kũrĩ ũguo, ithuothe tũrĩ ehia. (Koh. 7:20) Kwoguo, mũndũ angĩgwa ti kuonania atĩ ndangĩhota gũũkĩra kana atĩ nĩ aremetwo biũ nĩ kwĩrũnga. Thimo 24:16 yugaga ũũ: “Mũndũ mũthingu agũaga magũa mũgwanja, o agĩcokaga gũũkĩra.” No nĩ kĩĩ kĩngĩmũteithia nĩguo atoorie? Ti hinya wake mwene, ĩndĩ nĩ roho wa Ngai. (Thoma Afilipi 4:13.) Maciaro ma roho nĩ hamwe na kwĩgirĩrĩria, na ngumo ĩyo nĩ ĩkuhanĩrĩirie mũno na kwĩrũnga.

6. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ tũngĩtuĩka arutwo ega a Kiugo kĩa Ngai? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁶ Ningĩ nĩguo mũndũ ahote kwĩrũnga nĩ arabatara kũhoyaga, kwĩrutaga Bibilia, na gwĩcũrania. Ĩ angĩkorũo nĩ ũrona arĩ ũritũ kwĩruta Kiugo kĩa Ngai? No gũkorũo hihi nĩ wonaga ta ũtendete gũthoma. O na kũrĩ ũguo, ririkana atĩ Jehova nĩ arĩgũteithagia wamũhoya. Nĩ arĩgũteithagia ‘gũkũria wendo mũnene’ harĩ Kiugo gĩake. (1 Pet. 2:2) O mbere, hoyaga Jehova agũteithie ũgĩe na mũtugo mwega wa kwĩrutaga Kiugo gĩake. Ũcoke wĩke kũringana na mahoya maku. Hihi no wĩrutage Bibilia ihinda inini. Thutha wa ihinda, nĩ ũrĩhotaga kwĩruta na njĩra hũthũ na ũgakenera. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ ũrĩkoragwo na mahinda mahoreru ma gwĩcũrania Kiugo kĩa Jehova.—1 Tim. 4:15.

7. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ kwĩrũnga kũngĩtũteithia tũkinyĩre muoroto wa kĩĩroho?

⁷ Kwĩrũnga nĩ gũtũmaga tũkinyĩre mĩoroto ya kĩĩroho. Ta wĩcirie ngerekano ya mũthuri ũmwe ũrĩa wonaga ta kĩyo gĩake gĩathiaga gĩthirĩte. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ eigĩire muoroto wa gũtuĩka painia wa hĩndĩ ciothe na agĩthoma icunjĩ ciaragĩrĩria ũndũ ũcio thĩinĩ wa ngathĩti citũ. Gwĩka ũguo nĩ kwamwĩkĩrire hinya kĩĩroho. Ningĩ nĩ aabangire gũkoragwo arĩ painia wa gũteithĩrĩria rĩrĩa angĩahotire. Moimĩrĩro marĩ marĩkũ? O na kũrĩ na mĩhĩnga, ndaarekire ũndũ o na ũmwe ũmũgirĩrĩrie atuĩke painia.

8-10. Nĩ kĩĩ kĩngĩteithia aciari Akristiano mahote kũrera ciana ciao ũndũ ikũhota gũtungatĩra Jehova? Heana ngerekano.

⁸ Aciari Akristiano nĩ makoragwo na mweke mwega wa kũrera ciana ciao ‘magĩcirũngaga na magĩcitaaraga na njĩra cia Jehova.’ (Ef. 6:4) Wĩra ũcio ti mũhũthũ makĩria thĩinĩ wa thĩ ĩrĩa tũratũũra. (2 Tim. 3:1-5) Ũhoro wa ma nĩ atĩ, ciana iticiaragwo ciũĩ wega na ũũru. Nĩ iciaragwo irĩ na thamiri, no ĩbataraga kũmenyerio kana kũrũngwo. (Rom. 2:14, 15) Ibuku rĩmwe rĩaragia ũhoro wa Bibilia riugaga atĩ kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũragwo “kũrũnga” no kiuge “kũrera mwana.”

⁹ Ciana iria irũngagwo na wendo kaingĩ nĩ ciguaga irĩ na ũgitĩri. Nĩ imenyaga atĩ wĩyathi nĩ ũrĩ mĩhaka na atĩ matua na ciĩko ciacio no ikorũo na moimĩrĩro mega kana moru. Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, na githĩ ndũkĩrĩ ũndũ wa bata aciari Akristiano methe ũtongoria wa Jehova. Ndũkariganĩrũo atĩ njĩra cia kũrera ciana nĩ itiganĩte kuuma ũndũire ũmwe nginya ũrĩa ũngĩ na kuuma rũciaro rũmwe nginya rũrĩa rũngĩ. Rĩrĩa aciari mathikĩrĩria Ngai, matirigagwo nĩ ũrĩa mangĩrera ciana na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire na matiĩhokaga ũmenyo wao kana mwĩcirĩrie wa andũ.

¹⁰ Reke tuone kĩonereria kĩa Nuhu. Rĩrĩa Jehova aamwĩrire ake thabina Nuhu ndangĩehokire ũũgĩ wake. Ndaakĩte thabina mbere ĩyo. Kwoguo no mũhaka angĩehokire Jehova na “noguo ekire,” na ũguo nĩ kuuga o ta ũrĩa Jehova aamwĩrĩte. (Kĩam. 6:22) Moimĩrĩro maarĩ marĩkũ? Thabina nĩ yamũhonokirie hamwe na famĩlĩ yake. Hatarĩ nganja harĩ na bata wa kũmĩaka. Ningĩ Nuhu nĩ aagacĩrire arĩ kĩongo kĩa famĩlĩ tondũ nĩ eehokete ũũgĩ wa Ngai. Kwoguo nĩ aarutire ciana ciake wega, na agĩcigĩra kĩonereria kĩega, ũndũ ũrĩa ũtaarĩ mũhũthũ mbere ya Mũiyũro.—Kĩam. 6:5.

11. Nĩkĩ kĩonereria kĩa aciari nĩ kĩa bata harĩ kũrera ciana?

¹¹ Ũrĩ ta mũciari-rĩ, nĩ na njĩra ĩrĩkũ ũngĩka ta ũrĩa Nuhu “ekire” maitho-inĩ ma Ngai? Thikĩrĩria Jehova. Reke agũtaare ũrĩa wagĩrĩirũo kũrera ciana ciaku kũgerera Kiugo gĩake na ũtongoria ũrĩa atũheaga thĩinĩ wa ithondeka rĩake. Thutha wa ihinda, nĩ ũhũthũ ciana ciaku igaagũcokeria ngatho nĩ ũndũ wa gũcirera na njĩra njega. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe oigire ũũ: “Nĩ ngenaga mũno nĩ ũrĩa aciari akwa maanderire. Nĩ meekaga ũrĩa wothe mangĩahotire nĩguo manginyĩre ngoro. Tiga arĩ o ndingĩkinyĩte harĩa ndĩ kĩĩroho.” O na aciari mekĩrĩte kĩyo kĩingĩ harĩ kũrera ciana ciao, imwe nĩ itigaga Jehova. O na kũrĩ ũguo, aciari arĩa mageragia gwĩka ũrĩa wothe mangĩhota nĩguo marute ciana ciao ũhoro ũrĩa wa ma nĩ makoragwo na thamiri njega. Ningĩ no makorũo na mwĩhoko atĩ ciana ciao iria itigĩte ũhoro wa ma, nĩ igacokerera Jehova mũthenya ũmwe.

12, 13. (a) Mwana angĩeherio thĩinĩ wa kĩũngano-rĩ, mũciari Mũkristiano angĩonania atĩa atĩ nĩ athĩkagĩra Ngai? (b) Famĩlĩ ĩmwe yagunĩkire atĩa nĩ ũndũ wa aciari gwathĩkĩra Jehova?

 ¹² Igerio rĩmwe inene rĩa gwathĩkĩra Ngai aciari amwe macemanagia narĩo nĩ kwaranĩria na mwana wao weheretio kĩũngano-inĩ. Ta wĩcirie ngerekano ya mũciari ũmwe ũrĩa mwana wake oimire mũciĩ thutha wa kweherio kĩũngano-inĩ. Mũciari ũcio oigire ũũ: “Nĩ ndageragia gwetha kana no nyone maũndũ thĩinĩ wa mabuku maitũ marĩa mangĩanjĩtĩkĩririe tũhũthĩre mahinda hamwe na mũirĩtu wakwa na mwana wake.” Aacokire akiuga ũũ: “No mũthuri wakwa nĩ aandeithirie kuona atĩ mwana witũ ndaarĩ moko-inĩ maitũ na tũtiagĩrĩirũo nĩ kũingĩrĩra maũndũ make.”

¹³ Thutha wa mĩaka ĩigana ũna, mũirĩtu wao nĩ aacokirio kĩũngano-inĩ. Mũciari ũcio oigire: “Rĩu nĩ ahũragĩra kana akanyandĩkĩra ndũmĩrĩri hakuhĩ o mũthenya. Nĩ atũheete gĩtĩo tondũ nĩ oĩ nĩ twathĩkĩire Ngai. Tũkoragwo na ũrata mũnene mũno.” Angĩkorũo ũrĩ na mwana weheretio kĩũngano-inĩ, hihi nĩ ‘ũrĩhokaga Jehova na ngoro yaku yothe, ũtigage gwĩtiirania na mbuguĩro yaku mwene’? (Thim. 3:5, 6) Ririkana atĩ kũrũngwo nĩ Jehova kuonanagia wendo na ũũgĩ wake mũingĩ. Ndũkariganĩrũo atĩ aaheanire Mũriũ wake kũrĩ andũ othe o hamwe na mwana waku. Ngai ndendaga mũndũ o na ũmwe agatuĩka wa kwanangwo. (Thoma 2 Petero 3:9.) Kwoguo gĩa na wĩtĩkio harĩ ũrĩa Jehova atũrũngaga na agatũtongoria. Ĩka ũguo o na rĩrĩa we wĩ mũciari waigua ruo rwa gwĩka ũrĩa Jehova oiga. Kwoguo nĩ wega gwĩka ũrĩa Jehova aroiga ũtegũkararia.

14. Tũgunĩkaga atĩa kuumana na ũtaaro ũrĩa Jehova atũheaga kũgerera harĩ “mũramati ũrĩa mwĩhokeku”?

¹⁴ Jehova nĩ oigĩte atĩ nĩ arĩrũmbũyagia, akagitĩra, na akarutana thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano. Ekaga ũguo na njĩra itiganĩte. Kwa ngerekano, nĩ aheete Mũriũ wake wĩra wa kũrũmbũiya ciũngano, nake Jesu agĩthuura “mũramati ũrĩa mwĩhokeku” ũrĩa ũhaaragĩrĩria irio cia kĩĩroho ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire. (Luk. 12:42) Irio icio cia kĩĩroho nĩ iheanagwo na njĩra nyingĩ na nĩ ikoragwo na motaaro ma bata kana njĩra cia kũrũngana. No wĩyũrie ũũ: ‘Nĩ maita maigana mĩario kana gĩcunjĩ kĩna kuuma ngathĩti-inĩ citũ gĩatũmire njĩke ũgarũrũku harĩ mwĩcirĩrie kana mĩtugo yakwa?’ Nĩ wagĩrĩirũo gũkena angĩkorũo nĩ wĩkĩte ũguo. Ũretĩkĩria Jehova akũrũnge nĩguo ũgunĩke.—Thim. 2:1-5.

15, 16. (a) Tũngĩgunĩka atĩa kuumana na ‘arũme arĩa nĩ iheo’ thĩinĩ wa kĩũngano? (b) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ tũngĩtũma wĩra wa athuri ũkorũo ũrĩ mwega makĩria?

¹⁵ Ningĩ Kristo nĩ aaheire kĩũngano “arũme marĩ iheo,” na nĩo athuri arĩa marĩithagia rũũru rwa Ngai. (Ef. 4:8, 11-13) Tũngĩgunĩka atĩa kuumana na iheo icio? Njĩra ĩmwe nĩ kwĩgerekania na wĩtĩkio wa athuri na kĩonereria kĩao kĩega. Njĩra ĩngĩ nĩ gwathĩkĩra ũtaaro ũrĩa maheanaga wa Kĩĩmandĩko. (Thoma Ahibirania 13:7, 17.) Ririkana athuri nĩ matwendete na meendaga tũkũre kĩĩroho. Kwa ngerekano mangĩona nĩ twambĩrĩria gũtĩĩra mĩcemanio, kana kĩyo gitũ kĩrathiĩ kĩnyihĩte, nĩ matũteithagia o na ihenya. Nĩ megũtũthikĩrĩria na magerie gũtwaka na gũtwĩkĩra ngoro makĩhũthĩra motaaro marĩa magĩrĩire ma Kĩĩmaandĩko. Hihi nĩ wonaga ũteithio ũcio arĩ njĩra ya Jehova ya gũkuonia wendo?

¹⁶ Ririkana atĩ athuri no mone ũtarĩ ũndũ mũhũthũ gũtũkinyĩra nĩguo matũhe ũtaaro ũrĩa tũrabatara. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũrĩa warĩ ũndũ mũritũ harĩ mũnabii Nathani kwaria na Mũthamaki Daudi ũrĩa wageretie kũhitha mehia maritũ. (2 Sam. 12:1-14) O ũndũ ũmwe na ũcio, mũtũmwo Paulo nĩ aabataraga gũkorũo arĩ na ũmĩrĩru nĩguo  ahote kũrũnga Petero, ũrĩa warĩ ũmwe wa arutwo 12 a Jesu, rĩrĩa eeyamũranirie na ariũ a Ithe witũ arĩa mataarĩ Ayahudi. (Gal. 2:11-14) Kwoguo nĩ na njĩra ĩrĩkũ ũngĩhũthahũthia mũrigo wa athuri a kĩũngano? Korũo ũrĩ mwĩnyihia, mũndũ ũngĩkinyĩrĩka, na ũcokagie ngatho. Onaga ũteithio wao ũrĩ njĩra ya Ngai ya gũkuonia wendo. Ũndũ ũcio towe ũkũguna ĩndĩ nĩ ũkuongerera gĩkeno kĩao makĩruta wĩra ũrĩa mehokeirũo.

17. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe aagunĩkire atĩa kuumana na ũteithio ũrĩa aaheirũo nĩ athuri a kĩũngano?

¹⁷ Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe nĩ onire arĩ ũritũ kwenda Jehova nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa aagereire hau kabere. Oigire ũũ: “Rĩrĩa maũndũ mamwe ma hau gatene o hamwe na maũndũ mangĩ maatũmaga njigue nogete meciria, nĩ ndaamenyaga atĩ nĩ ndaabataraga kwaria na athuri. Matiangũmaga kana makanduta mahĩtia ĩndĩ maanjĩkagĩra ngoro na ngĩgĩa na hinya. O mũcemanio wathira, gũtekũmakania wĩra ũrĩa maakoragwo naguo, gũtiagaga mũthuri ũmwe wanjũragia ũrĩa ndĩrathiĩ na mbere. Nĩ ũndũ wa ũtũũro wakwa wa hau kabere, ndionaga ta Ngai angĩnyenda. O na kũrĩ ũguo, Jehova nĩ ahũthagĩra athuri a kĩũngano kaingĩ kũnyonia atĩ nĩ anyendete. Nĩ ndĩmũhoyaga nĩguo ndikaneke ũndũ ũgũtũma andiganĩrie.”

18, 19. Nĩ ũndũ ũrĩkũ mũũru gũkĩra ruo rũrĩa mũndũ angĩgĩa naruo nĩ ũndũ wa kũrũngwo? Heana ngerekano.

¹⁸ O na gũtuĩka kũrũngwo no gũkorũo kũrĩ na ruo, nĩ kũrĩ ũndũ ũngĩ ũrĩ ruo makĩria. Ũndũ ũcio nĩ moimĩrĩro moru ma kwaga gwĩtĩkĩra kũrũngwo. (Ahib. 12:11) Ta wĩcirie ngerekano igĩrĩ, ya Kaini na ya Mũthamaki Zedekia. Rĩrĩa Kaini aakũririe mwerekera mũũru wa kwenda kũũraga Habili, Ngai aamwĩrire ũũ: “Warakara nĩkĩ? Na ningĩ watuka gĩthiithi nĩkĩ? Githĩ ũngĩĩka wega, ndũngĩĩtĩkĩrũo o nawe? No ningĩ kũngĩtuĩka atĩ ndũgwĩka wega-rĩ, wĩhia ũgũkuoheria o mũromo-inĩ; nakuo kwĩrirĩria kwaguo nĩgũkũrorete, no rĩrĩ, wee no nginya ũũhootage.” (Kĩam. 4:6, 7) Kaini ndaathikĩrĩirie na nĩ aatooririo nĩ mehia. Na githĩ ndeereheire ruo na mĩtangĩko mĩingĩ! (Kĩam. 4:11, 12) Ruo rũrĩa angĩaiguire nĩ ũndũ wa kũrũngwo nĩ Jehova rũtingĩarĩ rũnene rũkĩringĩthanio na rũrĩa eereheire.

¹⁹ Mũthamaki ũtaarĩ na hinya na mũũru wetagwo Zedekia aathanire hĩndĩ ĩrĩa Jerusalemu kwarĩ na waganu mũingĩ mũno. Maita maingĩ mũnabii Jeremia nĩ aageririe kũmwĩra atigane na mĩthiĩre yake mĩũru no akĩrega kũrũngwo. Moimĩrĩro maarĩ moru. (Jer. 52:8-11) Jehova nĩ endaga mũno gũtũteithia tũtikae kũigua ruo ta rũu hatarĩ gĩtũmi.—Thoma Isaia 48:17, 18.

20. Nĩ maũndũ marĩkũ magaakora arĩa metĩkagĩra kũrũngwo nĩ Ngai na arĩa matetĩkagĩra kũrũngwo?

²⁰ Thĩinĩ wa thĩ, kaingĩ andũ aingĩ matiendete kũrũngwo kana kwĩrũnga. No mwerekera ta ũcio ũtarĩ wa ũũgĩ nĩ ũgaakorũo na moimĩrĩro ta ma andũ arĩa aganu. (Thim. 1:24-31) Kwoguo rekei ‘tũiguage ũtaarani, nĩguo tũũhĩge.’ Nĩ twĩke ta ũrĩa rĩandĩko rĩa Thimo 4:13 riugaga, “mũtumia ũyũ ũgwĩtwo ũtaaro-rĩ, mwĩnyitagĩrĩre o na hinya; ndũkanamũrekie: mũgitagĩre, amu nĩwe mũgũtũũria muoyo.”