1. Wendo wonanagio atĩa gatagatĩ ka andũ a Ngai?

ANDŨ a Ngai makoragwo marĩ famĩlĩ ya kĩĩroho ĩrĩa ĩmenyekaga nĩ ũndũ wa wendo ũrĩa makoragwo naguo. (1 Joh. 4:16, 21) Wendo ũcio kaingĩ nduonanagio na maũndũ manene, ĩndĩ wonanagio na tũmaũndũ tũnini tũingĩ, ta ciugo cia gwĩciria mũndũ ũrĩa ũngĩ na ciĩko cia ũtugi. Rĩrĩa twekĩra andũ arĩa angĩ maũndũ na njĩra ya tha na tuonania nĩ tũrameciria, ‘twĩgerekanagia na Ngai tũrĩ ciana ciake endete.’—Ef. 5:1.

2. Jesu onanirie wendo ta wa Ngai atĩa?

² Jesu eegerekanagia na Ithe na njĩra nginyanĩru. Oigire ũũ: “Ũkai harĩ niĩ, inyuothe arĩa mũnogete na mũtitikithĩtio mĩrigo, na nĩ ngũmũhurũkia . . . , nĩ ũndũ niĩ ndĩ mũhooreri na mwĩnyihia ngoro-inĩ.” (Mat. 11:28, 29) Rĩrĩa twegerekania na Kristo na njĩra ya “[gũcayagĩra] mũndũ ũrĩa ũtarĩ hinya,” nĩ twĩtĩkĩrĩkaga nĩ Ithe witũ wa igũrũ na tũkagĩa na gĩkeno kĩnene. (Thab. 41:1) Rekei tuone ũrĩa tũngĩonania nĩ tũreciria arĩa angĩ famĩlĩ-inĩ, kĩũngano-inĩ, na ũtungata-inĩ.

3. Mũthuri angĩonania atĩa nĩ areciria mũtumia wake arĩ na ũtaũku? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

³ Athuri magĩrĩirũo kuoya ikinya rĩa mbere harĩ gwĩciria arĩa angĩ thĩinĩ wa famĩlĩ. (Ef. 5:25; 6:4) Kwa ngerekano, mekĩragwo ngoro maikaranagie na atumia ao “na ũtaũku.” (1 Pet. 3:7) Mũndũ ũreciria arĩa angĩ no mũhaka akorũo na ũtaũku. Kwa ngerekano, mũthuri ũrĩ na ũtaũku nĩ amenyaga atĩ o na gũtuĩka akoragwo arĩ ngũrani na mũtumia wake maũndũ-inĩ maingĩ, ũguo ti kuuga nĩ wa bata gũkĩra mũtumia ũcio wake. (Kĩam. 2:18) Kwoguo, nĩ amuonagia atĩ nĩ areciria ũrĩa araigua na akamwĩkĩra maũndũ na njĩra ya gĩtĩo. Mũtumia ũmwe bũrũri-inĩ wa Canada oigire ũũ akĩaria ũhoro wa mũthuri wake: “Ndahũthagia ũrĩa ndĩraigua kana akanjĩra, ‘Ndwagĩrĩirũo nĩ kũigua ũguo.’ Ningĩ nĩ athikagĩrĩria atekũndinia. Rĩrĩa arandeithia kũgarũrĩra muonere wakwa ũndũ-inĩ mũna, ekaga ũguo na njĩra ya wendo.”

4. Mũthuri angĩonania atĩa nĩ areciria mũtumia wake kũringana na ũrĩa ekagĩra atumia arĩa angĩ?

⁴ Mũthuri ũrĩ na ũtaũku ningĩ nĩ eciragia mũtumia wake na njĩra ya kwaga gũthakĩra atumia arĩa angĩ, kana kuonania ta arakenio nĩo na njĩra ĩtagĩrĩire. O na rĩrĩa arahũthĩra social media kana Intaneti, no eciragia mũtumia wake. (Ayub. 31:1) Hatarĩ nganja, akoragwo arĩ mwĩhokeku harĩ mũtumia wake nĩ ũndũ wa kũmwenda, kwenda Jehova, na gũthũũra maũndũ marĩa moru.—Thoma Thaburi 19:14; 97:10.

5. Mũtumia angĩonia mũthuri wake atĩa atĩ nĩ aramwĩciria?

⁵ Rĩrĩa mũthuri egerekania na Jesu Kristo arĩ we kĩongo gĩake, nĩ ateithagĩrĩria mũtumia wake gũkũria “gĩtĩo kĩnene” kũmwerekera. (Ef. 5:22-25, 33) Mũtumia akorũo na gĩtĩo harĩ mũthuri wake, ũndũ ũcio nĩ ũkũmũteithia gwĩciragia mũthuri wake, hihi ta rĩrĩa abatara kũhũthĩra mathaa maingĩ mawĩra-inĩ ma gĩtheokrasi kana rĩrĩa arĩ na mathĩna mamũritũhĩire. Mũthuri ũmwe kuuma Britain oigire ũũ: “Rĩmwe mũtumia wakwa nĩ onaga harĩ ũndũ ũrathumbũra kũringana na ũrĩa ona ndacenjia. Acokaga akahũthĩra ũtaaro wa Thimo 20:5, o na angĩkorũo ekũbatara gweterera nginya ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire, nĩguo ahote ‘gũtaha’ maũndũ marĩa marĩ ngoro-inĩ yakwa angĩkorũo nĩ ũndũ ndĩna wĩyathi wa kũmwĩra.”

6. Ithuothe tũngĩteithia ciana atĩa gwĩciragia arĩa angĩ? Na ciana irĩgunĩkaga atĩa?

⁶ Rĩrĩa aciari monania atĩ nĩ marecirania, maigagĩra ciana ciao kĩonereria kĩega. O na ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, aciari nĩo makoragwo na itemi rĩa mbere harĩ kũruta ciana ciao ũhoro wĩgiĩ gwĩciria andũ arĩa angĩ. Kwa ngerekano, no macirute kwaga gũteng’eraga Nyũmba-inĩ ya Ũthamaki. Ningĩ mangĩkorũo marĩ handũ andũ macemanĩtie, no mere ciana ciao ireke andũ arĩa akũrũ mambe mabange raini ya irio. O na kũrĩ ũguo, andũ othe thĩinĩ wa kĩũngano no mateithĩrĩrie aciari. Kwa ngerekano, rĩrĩa mwana atwĩkĩra ũndũ mwega hihi ta gũtũhingũrĩra mũrango, twagĩrĩirũo kũmũgathĩrĩria. Gwĩka ũguo no kũhutie mwana ũcio ngoro mũno, na kũmũteithie kuona atĩ “kũheana nĩ kũrĩ gĩkeno kĩnene gũkĩra kwamũkĩra.”—Atũm. 20:35.

7. Jesu onanirie atĩa atĩ nĩ eeciragia mũndũ ũrĩa ũtaiguaga? Na nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta kuumana na kĩonereria kĩa Jesu?

⁷ Hĩndĩ ĩmwe Jesu arĩ gĩcigo-inĩ kĩa Dekapoli, andũ nĩ “[maamũreheire] mũndũ ũtaarĩ na ũhoti wa kũigua na wa kwaria wega.” (Mar. 7:31-35) Handũ ha kũmũhoneria mbere ya andũ, Jesu “aamweheririe” kĩrĩndĩ-inĩ na agĩthiĩ akĩmũhonia. Eekire ũguo nĩkĩ? No gũkorũo mũndũ ũcio nĩ aaiguaga ataiganĩire arĩ mbere ya andũ nĩ ũndũ wa wathe ũcio aarĩ naguo. Kwahoteka nĩ ũndũ wa Jesu kũmenya  ũguo nĩkĩo aamũhoneirie handũ hatarĩ na andũ. Ma nĩ atĩ ithuĩ tũtingĩhota kũhonia andũ na njĩra ya kĩama. Ĩndĩ no tũhote na nĩ twagĩrĩirũo gwĩciria mabataro ma aarĩ na ariũ a Ithe witũ na ũrĩa maraigua. Mũtũmwo Paulo aandĩkire ũũ: “Nĩ twĩciranagie mũndũ na ũrĩa ũngĩ nĩguo twĩkĩranage hinya harĩ kwendana na mawĩra mega.” (Ahib. 10:24) Jesu nĩ aataũkagĩrũo nĩ ũrĩa mũndũ ũcio ũtaarĩ na ũhoti wa kũigua aaiguaga na akĩmũrũmbũiya na njĩra yonanirie atĩ nĩ aamwĩciragia. Kĩu nĩ kĩonereria kĩega mũno harĩ ithuĩ!

8, 9. Nĩ na njĩra irĩkũ tũngĩonania nĩ tũreciria arĩa akũrũ na matarĩ na hinya? (Heana ngerekano.)

⁸ Wĩcirie arĩa akũrũ na arĩa matarĩ na hinya. Ũndũ ũrĩa mũnene ũtũmaga kĩũngano gĩa Gĩkristiano kĩmenyeke, ti gwĩka maũndũ na njĩra njega, no nĩ wendo. (Joh. 13:34, 35) Wendo ũcio ũtũmaga twĩrutanĩrie ũrĩa wothe tũngĩhota gũteithia arĩa akũrũ na arĩa marĩ na wathe mahote gũthiĩ mĩcemanio na kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega. Tũtiagaga kũmateithia o na angĩkorũo maũndũ marĩa mangĩhota kũhingia no manini. (Mat. 13:23) Michael, ũrĩa ũhũthagĩra gakari ga gũtindĩkwo, nĩ akenaga mũno nĩ ũteithio ũrĩa aheagwo nĩ famĩlĩ yake na aarĩ na ariũ a Ithe witũ gĩkundi-inĩ kĩao gĩa kũhunjia. Oigire ũũ: “Nĩ ũndũ wa ũrĩa mandeithagia, nĩ hotaga gũthiĩ mĩcemanio kaingĩ na kũhunjia itegũtĩrĩria. Na makĩria nĩ ngenagĩra kũhunjia kũndũ kwa mũingĩ.”

⁹ Betheli nyingĩ nĩ ikoragwo na aarĩ na ariũ a Ithe witũ akũrũ na matarĩ na hinya. Nĩ ũndũ wa wendo, arori thĩinĩ wa Betheli nĩ monanagia nĩ mareciria Akristiano acio ehokeku na njĩra ya kũbanga mahunjagie kũgerera marũa na thimũ. Bill, ũrĩa ũrĩ na mĩaka 86, nĩ andĩkagĩra andũ arĩa maikaraga icigo iria irĩ kũraihu marũa. Oigire ũũ: “Nĩ tũkenagĩra mweke wa kwandĩka marũa.” Nancy, ũrĩa ũrĩ na hakuhĩ mĩaka 90, oigire: “Ndionaga kwandĩka marũa arĩ o kũiyũria mbahaca maratathi. Ũyũ nĩ ũtungata. Andũ nĩ marabatara kũmenya ũhoro wa ma!” Ethel, ũrĩa waciarirũo 1921, oigire: “Ndũũraga na ruo. Rĩmwe ũkoragwo ũrĩ ũndũ mũritũ mũno kwĩhumba.” O na kũrĩ ũguo, nĩ akenagĩra kũhunjia na thimũ na nĩ akoragwo na andũ ega mũno acokagĩra. Nake Barbara, ũrĩa ũrĩ na mĩaka 85, aatarĩirie ũũ: “Nĩ nditũhagĩrũo mũno gũthiĩ ũtungata itegũtĩrĩria nĩ ũndũ wa gũkorũo itarĩ na ũgima mwega wa mwĩrĩ. No kũhunjia na thimũ nĩ kũndeithagia kwaria na andũ arĩa angĩ. Thengiũ Jehova!” Aarĩ na ariũ a Ithe witũ amwe akũrũ kuuma Betheli ĩmwe maahũthĩrire mathaa 1,228 ũtungata-inĩ, makĩandĩka marũa 6,265, makĩhũra thimũ makĩria ma 2,000, na makĩheana mabuku 6,315, kwa ihinda rĩnyihĩire mwaka ũmwe! Hatarĩ nganja, kĩyo kĩu nĩ gĩakenirie Jehova mũno!—Thim. 27:11.

10. Tũngĩteithia aarĩ na ariũ a Ithe witũ atĩa magunĩke biũ nĩ mĩcemanio?

¹⁰ Onania nĩ ũreciria arĩa angĩ mĩcemanio-inĩ ya Gĩkristiano. Twendaga aarĩ na ariũ a Ithe witũ magunĩke biũ nĩ mĩcemanio. Kũmeciria no kũmateithie magunĩke. Na njĩra ĩrĩkũ? Njĩra ĩmwe nĩ kwaga gũcererũo nĩguo twĩtheme gũthumbũra arĩa angĩ. Nĩ ma rĩmwe no kuumĩre maũndũ tũterĩgĩrĩire matũme tũcererũo. No angĩkorũo tũkoragwo na mũtugo wa gũcererũo, nĩ twagĩrĩirũo kũrora ũrĩa tũngĩka nĩguo tuonanie nĩ tũreciria arĩa angĩ. Ningĩ nĩ wega kũririkanaga atĩ Jehova na Mũrũwe nĩo makoragwo matũnyitĩte ũgeni. (Mat. 18:20) Hatarĩ nganja, nĩ tũbataraga kũmatĩa mũno na njĩra ya gũkinya tene.

11. Arĩa makoragwo na tũcunjĩ mĩcemanio-inĩ magĩrĩirũo kũhũthĩra ũtaaro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa 1 Akorintho 14:40 nĩkĩ?

¹¹ Gwĩciria aarĩ na ariũ a Ithe witũ ningĩ no kũhutĩtie ũtaaro ũyũ: “Maũndũ mothe nĩ mekĩkage na mũtaratara o na mũbango mwega.” (1 Kor. 14:40) Ariũ a Ithe witũ arĩa marĩ na tũcunjĩ mĩcemanio-inĩ mathĩkagĩra ũtaaro ũcio na njĩra ya kwaga kũhĩtũkia mahinda  marĩa magaĩirũo. Meka ũguo, monanagia nĩ mareciria mwaria ũrĩa ũkũrũmĩrĩra o hamwe na kĩũngano gĩothe. No gũkorũo aarĩ na ariũ a Ithe witũ amwe mainũkaga kũndũ kũraihu. Angĩ no gũkorũo mahũthagĩra ngari cia mũingĩ. Na angĩ nao no gũkorũo athuri kana atumia ao ti Aira a Jehova na mametagĩrĩra magĩthethũkaga.

12. Nĩkĩ nĩ twagĩrĩirũo ‘gwĩciragia athuri mũno tũrĩ na wendo’? (Rora gathandũkũ “ Wĩciragie Arĩa Matongoragia.”)

¹² Arĩithi a kĩĩroho nĩ marutaga wĩra na kĩyo kĩũngano-inĩ na magatongoria wĩra-inĩ wa kũhunjia, na kwoguo nĩ magĩrĩire gwĩcirio na njĩra ya mwanya. (Thoma 1 Athesalonike 5:12, 13.) Hatarĩ nganja, nĩ ũkenagĩra kĩyo kĩrĩa athuri a kĩũngano mekagĩra nĩ ũndũ waku. Onanagia ũndũ ũcio kũgerera kũmathĩkĩra na kũmanyita mbaru kuuma ngoro, tondũ “meimaga toro makĩmũrũmbũyia nĩ ũndũ nĩ makoorio ũhoro wanyu.”—Ahib. 13:7, 17.

13. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ũrĩa Jesu eekagĩra andũ?

¹³ Isaia aarathire ũũ akĩaria ũhoro wa Jesu: “Kamũrangi kagondoku [ndagakoina], o na kana rũtambĩ rũa ũguta rũgĩtoga [arũhorie].” (Isa. 42:3) Wendo ũrĩa Jesu aakoragwo naguo kwerekera andũ nĩguo watũmaga amaiguĩre tha. Nĩ aataũkagĩrũo nĩ ũrĩa andũ arĩa maatariĩ ta kamũrangi kagondoku kana rũtambĩ rũratoga maaiguaga. Ũndũ ũcio watũmaga eecirie andũ, akorũo na tha, na ũkirĩrĩria. O na ciana nĩ ciamwendete. (Mar. 10:14) Ma nĩ atĩ, tũtikoragwo na ũtaũku ta wa Jesu na ũhoti ta wake wa kũrutana. Ĩndĩ no tũhote na nĩ twagĩrĩirũo gwĩciria andũ arĩa marĩ gĩcigo-inĩ gitũ gĩa kũhunjia. Gwĩka ũguo nĩ hamwe na ũrĩa tũmaragĩria, rĩrĩa twaragia nao, na nĩ ihinda rĩigana atĩa twaragia nao.

14. Twagĩrĩirũo gwĩciria na ũritũ nĩkĩ ũrĩa tũraria na andũ?

 ¹⁴ Twagĩrĩirũo kwarĩria andũ na njĩra ĩrĩkũ? Ũmũthĩ andũ milioni nyingĩ ‘matihangĩtio na magatiganĩrio’ nĩ atongoria matarĩ tha na makoragwo na ungumania a ndini, biacara, na ũteti. (Mat. 9:36) Ũndũ ũcio ũtũmaga andũ aingĩ mage kwĩhoka arĩa angĩ na mage kĩĩrĩgĩrĩro. Kwoguo harĩ bata mũno gũthuura ciugo ironania ũcayanĩri na tha na gũciaria na njĩra ĩtekũiguithia arĩa angĩ ũũru. Aingĩ matigucagĩrĩrio nĩ ndũmĩrĩri itũ tondũ tu wa gũkorũo twĩna ũmenyo wa Bibilia kana kũmataarĩria maũndũ na njĩra njega, no nĩ tondũ nginya nĩ tũkenagio nĩo kuuma ngoro na tũkonania nĩ tũrameciria.

15. Nĩ na njĩra irĩkũ tũngĩonania nĩ tũreciria andũ arĩa tũrahunjĩria?

¹⁵ Nĩ gũkoragwo na njĩra nyingĩ cia kuonia andũ arĩa tũrahunjĩria atĩ nĩ tũrameciria. Kwa ngerekano, ciũria nĩ njega mũno harĩ kũrutana. Twagĩrĩirũo kũria ciũria na njĩra ya gĩtĩo na ĩronania wendo. Painia ũmwe wahunjagia gĩcigo kĩarĩ na andũ aingĩ maarĩ na thoni na mateendete kwaria mũno nĩ eerutire kwaga kũũragia ciũria ingĩconorithia mũndũ. Ciũria icio nĩ hamwe na iria mũndũ atangĩhota gũcokia kana iria angĩcokia ũrĩa gũtagĩrĩire. Kwa ngerekano, nĩ eethemaga ciũria ta, ‘Hihi nĩ ũĩ rĩĩtwa rĩa Ngai?’ kana, ‘Hihi nĩ ũĩ Ũthamaki wa Ngai nĩ kĩĩ?’ Handũ ha ũguo oigaga ũndũ ta, “Nĩ ndĩrutĩte kuuma Bibilia-inĩ atĩ Ngai nĩ akoragwo na rĩĩtwa. No wende nguonie ũrĩa etagwo?” Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, tũtingĩiga mawatho tondũ andũ nĩ ngũrani na makoragwo na ũndũire ũtiganĩte. O na kũrĩ ũguo, hĩndĩ ciothe twagĩrĩirũo gwĩciragia andũ arĩa angĩ na kũmahe gĩtĩo, na ũndũ ũcio nĩ hamwe na kũmenya andũ a gwitũ wega.

16, 17. Tũngĩonania atĩa atĩ nĩ tũreciria andũ rĩrĩa tũratua (a) thaa iria tũgũthiĩ kwaria nao? (b) tũkwaria nao ihinda rĩigana atĩa?

¹⁶ Nĩrĩ twagĩrĩirũo gũthiĩ kwaria na andũ? Rĩrĩa tũgũthiĩ kũhunjĩria andũ mĩciĩ-inĩ yao, matikoragwo makĩmenya atĩ nĩ tũgũthiĩ. Na githĩ hatikĩrĩ bata tũthiĩ ihinda rĩrĩa andũ mangĩtũthikĩrĩria! (Mat. 7:12) Kwa ngerekano, hihi gĩcigo-inĩ kĩanyu andũ nĩ mendete gũkomakoma wikendi? Angĩkorũo nĩguo, no mwambĩrĩrie na kũhunjia barabara-inĩ, kũndũ kwa mũingĩ, kana mũthiĩ mũgacokere andũ arĩa mwahunjĩirie na mũĩ nĩ mokĩrĩte.

¹⁷ Twagĩrĩirũo kwaria na andũ ihinda rĩigana atĩa? Andũ aingĩ makoragwo na mĩhang’o mĩingĩ mũno, na kwoguo no ũkorũo ũrĩ ũndũ mwega kwaga gũikara kwao mũno, na makĩria kĩambĩrĩria-inĩ. Nĩ kaba kwaria ihinda inini gũkĩra kũraihia ũhoro. (1 Kor. 9:20-23) Hĩndĩ ĩrĩa andũ mona atĩ nĩ tũramenya ũrĩa maũndũ mao matariĩ kana atĩ marĩ na mĩhang’o mĩingĩ, no metĩkĩre tũkaamacokera. Hatarĩ nganja, nĩ twagĩrĩirũo kuonania maciaro ma roho rĩrĩa tũrahunjia. Rĩrĩa tweka ũguo, tũtuĩkaga “arutithania wĩra hamwe na Ngai,” na Jehova o na no agucĩrĩrie mũndũ ũhoro-inĩ wa ma kũgerera harĩ ithuĩ.—1 Kor. 3:6, 7, 9.

18. Nĩ irathimo irĩkũ tũngĩrĩgĩrĩra nĩ ũndũ wa gwĩciragia andũ arĩa angĩ?

¹⁸ Nĩ ũndũ ũcio, rekei twĩrutanĩrie ũrĩa wothe tũngĩhota gwĩciria arĩa angĩ famĩlĩ-inĩ, kĩũngano-inĩ, na ũtungata-inĩ. Tweka ũguo, nĩ tũkũgĩa na irathimo nyingĩ ihinda-inĩ rĩrĩ na rĩrĩa rĩroka. Thaburi 41:1, 2 yugaga ũũ: “Gũkena-rĩ, nĩ ũrĩa ũcayagĩra mũndũ ũrĩa ũtarĩ hinya: o nake-rĩ, mũthenya wa ũũru, Jehova no akamũhatũra . . . aikare e mũrathime bũrũri-inĩ.”