1, 2. (a) Gũkorũo mũndũ arĩ mũira nĩ kuuga atĩa, na nĩ na njĩra ĩrĩkũ nyũmba cia mohoro igũĩte kĩgeranio? (b) Nĩ kĩĩ gĩtũmaga Jehova age kwĩhokera nyũmba cia mohoro iheane ũhoro wake?

GŨKORŨO mũndũ arĩ mũira nĩ kuuga atĩa? Ibuku rĩmwe rĩa gũthathaũra ciugo rĩtaaragĩria ũũ: “Mũira nĩ mũndũ ũrĩa wĩyonagĩra ũndũ ũgĩkĩka agacoka agataarĩria ũrĩa gũthire na mbere.” Kwa ngerekano, taũni-inĩ ya Pietermaritzburg, bũrũri-inĩ wa Afrika ya Mũhuro, nĩ gũkoragwo na ngathĩti ĩmwe ya mohoro ĩĩtagwo The Witness, ĩrĩa ĩkoretwo ĩgĩcabwo makĩria ma mĩaka 160. Rĩĩtwa rĩu nĩ rĩmĩagĩrĩire tondũ muoroto wa ngathĩti ya mohoro nĩ kũheana ũhoro mũrũngĩrĩru wĩgiĩ maũndũ marĩa marekĩka thĩinĩ wa thĩ. Mwandĩki ũrĩa waambĩrĩirie ngathĩti ya The Witness eehĩtire atĩ ngathĩti ĩyo ĩrĩheanaga “ũhoro wa ma tu.”

² O na kũrĩ ũguo, nĩ ũndũ wa kĩeha kuona atĩ nyũmba cia mohoro nĩ ciagaga kũheana ũhoro mũrũngĩrĩru wĩgiĩ maũndũ marĩa mekĩkaga thĩinĩ wa thĩ. Hatarĩ nganja, nyũmba icio cia mohoro itiheanaga ũhoro wa ma wĩgiĩ Ngai na mawĩko make. Ĩndĩ Jehova, Mũnene wa Igũrũ na Thĩ, ndehokaga nyũmba cia mohoro iheane ũhoro wake. Oigire ũũ kũgerera mũnabii wake Ezekieli: “Nacio ndũrĩrĩ nĩikamenya atĩ niĩ nĩ niĩ Jehova.” (Ezek. 39:7) Jehova arĩ na Aira ake milioni inyanya arĩa mahunjagĩria andũ a ndũrĩrĩ ciothe ũhoro wake na ũhoro wa mawĩko make ma tene na ma mahinda maya. Ningĩ mbũtũ ĩyo nene ya Aira ake nĩ ĩhunjagia ũhoro wa irathimo iria Ngai ekũrehera andũ mahinda marĩa maroka. Rĩrĩa tũraiga wĩra ũcio wa kũruta ũira mbere tuonanagia atĩ hatarĩ  nganja nĩ twagĩrĩirũo nĩ rĩĩtwa rĩrĩa rĩrĩ thĩinĩ wa Isaia 43:10: ‘Inyuĩ nĩ inyuĩ aira akwa, ũguo nĩguo Jehova ekuuga, o na nĩ inyuĩ ndungata ciakwa iria thurĩte.’

3, 4. (a) Arutwo a Bibilia maambĩrĩirie kũhũthĩra rĩĩtwa rĩerũ hĩndĩ ĩrĩkũ, na ũndũ ũcio watũmire maigue atĩa? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.) (b) Nĩ ciũria irĩkũ tũkwarĩrĩria?

³ Nĩ gĩtĩo kĩnene mũno gũkorũo twĩtanĩtio na rĩĩtwa rĩa Jehova tondũ nĩwe “Mũthamaki ũrĩa ũtũũraga tene na tene.” Oigire ũũ: “Rĩu nĩrĩo rĩĩtwa rĩakwa tene na tene, na nĩrĩo kĩririkanania gĩakwa o nginya njiaro na njiaro.” (1 Tim. 1:17; Tham. 3:15; ringithania Koh. 2:16.) Arutwo a Bibilia maambĩrĩirie kũhũthĩra rĩĩtwa Aira a Jehova mwaka wa 1931. Thutha ũcio, andũ aingĩ nĩ maatũmire marũa ma kuonania ngatho marĩa maacabirũo thĩinĩ wa ngathĩti ĩno. Kĩũngano kĩmwe thĩinĩ wa Canada kĩandĩkire ũũ: “Kũmenya atĩ tũrĩ ‘Aira a Jehova’ nĩ gũtũreheire gĩkeno kĩnene mũno na gũgatũma tuone bata wa kwĩrutanĩria makĩria nĩguo tũthiĩ na mbere gwĩtanio na rĩĩtwa rĩu rĩerũ.”

⁴ Ũngĩonania ngatho atĩa nĩ ũndũ wa gĩtĩo gĩa gwĩtanio na rĩĩtwa rĩa Ngai? Ningĩ-rĩ, no ũhote gũtaarĩria kĩrĩa gĩtũmaga Jehova atwĩte Aira ake ta ũrĩa tũthomaga ibuku-inĩ rĩa Isaia?

5, 6. (a) Aciari Aisiraeli maarĩ aira a Jehova na njĩra ĩrĩkũ? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩ aciari Aisiraeli maathĩtwo mekage, na nĩkĩ aciari mahinda-inĩ maya nĩ marabatara gwĩka o ũguo?

⁵ Hĩndĩ ya Isaia, Aisiraeli marĩ mũndũ ũmwe ũmwe maarĩ “aira” a Jehova, na marĩ rũrĩrĩ rũgima maarĩ “ndungata” ya Ngai. (Isa. 43:10) Njĩra ĩmwe ĩrĩa aciari Aisiraeli maahũthagĩra kũruta ũira yarĩ kũruta ciana ciao ũrĩa Ngai eekĩire maithe mao. Kwa ngerekano, rĩrĩa maathagwo makũngũyagĩre Pasaka o mwaka, Aisiraeli meerĩtwo ũũ: ‘Hĩndĩ ĩrĩa ciana cianyu ikamũũria ũũ: Gĩtũmi kĩa ũndũ ũyũ mwĩkaga wa gũtungatĩra Jehova-rĩ, nĩ kĩĩ? mũgacicokeria mũciĩre atĩrĩ, Nĩ igongona rĩa Pasaka ya Jehova, o we ũrĩa waagararire nyũmba cia ciana cia Isiraeli Misiri, hĩndĩ ĩrĩa aahũrire andũ a Misiri,  akĩhonokia nyũmba ciitũ.’ (Tham. 12:26, 27) Ningĩ no kũhoteke aciari acio nĩ maataaragĩria ciana ciao atĩ, rĩrĩa Musa aathire rĩa mbere harĩ mũthamaki wa Misiri kũmwĩra areke Aisiraeli mathiĩ magathathaiye Jehova werũ-inĩ, Firauni aamũcokeirie ũũ: “Nake Jehova nũ, ũcio ngwĩrũo atĩ njigue mũgambo wake ndeke Aisiraeli mathiĩ?” (Tham. 5:2) Ningĩ nĩ maangĩacitaarĩirie atĩ thutha wa mahũra ikũmi marĩa maathũkirie bũrũri ũcio mũno, na thutha wa Aisiraeli kũhonokio kuuma kũrĩ mbũtũ ya Misiri Iria-inĩ Itune, andũ othe nĩ meeyoneire wega macokio ma kĩũria kĩa Firauni. Jehova nĩ onanirie atĩ nĩwe Mwene-Hinya-Wothe. Ningĩ Aisiraeli nĩ maatuĩkire aira atĩ Jehova nĩwe Ngai ũrĩa wa ma na Mũhingia wa ciĩranĩro ciake.

⁶ Aisiraeli arĩa moonaga arĩ gĩtĩo gwĩtanio na rĩĩtwa rĩa Jehova no mũhaka akorũo nĩ meeraga ciana ciao, o hamwe na andũ a mabũrũri mangĩ arĩa maarĩ ngombo mĩciĩ-inĩ yao maũndũ macio ma magegania Jehova aamekĩire. Ningĩ Aisiraeli nĩ meerĩtwo marutage ciana ciao kũrũmagĩrĩra ithimi cia Ngai cia ũtheru. Jehova aamerĩte ũũ: “Wĩamũrei mũtuĩke atheru; nĩ gũkorũo niĩ Jehova Ngai wanyu ndĩ mũtheru.” (Alaw. 19:2; Gũcok. 6:6, 7) Kĩu nĩ kĩonereria kĩega mũno harĩ aciari Akristiano a mahinda maya, arĩa o nao magĩrĩirũo nĩ kũruta ciana ciao njĩra cia ũthingu na nĩ ũndũ ũcio maciteithagie kũgoocithia rĩĩtwa rĩa Ngai.—Thoma Thimo 1:8; Aefeso 6:4.

7. (a) Rĩrĩa Aisiraeli maakoragwo marĩ ehokeku harĩ Jehova, ndũrĩrĩ iria ciamarigicĩirie ciamonaga atĩa? (b) Arĩa othe metanĩtio na rĩĩtwa rĩa Ngai marabatara gwĩka atĩa?

⁷ Gũkĩrĩ ũguo, rĩrĩa rĩothe Aisiraeli maakoragwo marĩ ehokeku nĩ maarutagĩra rĩĩtwa rĩa Ngai ũira mwega mũno. Meerĩtwo ũũ: “Nacio ndũrĩrĩ ciothe cia thĩ nĩikona atĩ wĩtanĩtio na Jehova; nacio nĩigagwĩtigagĩra.” (Gũcok. 28:10) O na kũrĩ ũguo, nĩ ũndũ wa kĩeha kuona atĩ maita maingĩ Aisiraeli nĩ maaremagĩra Ngai. Kaingĩ nĩ maacokagĩrĩra ũthathaiya wa mĩhianano. Makĩria ma ũguo, o ta ngai cia Akanaani iria maathathayagia, magĩtuĩka andũ oru mũno, makarutaga ciana ciao magongona na makahinyagĩrĩria athĩni. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ũndũ ũcio? Twagĩrĩirũo hingo ciothe kwĩrutanagĩria gũkorũo tũrĩ atheru, na njĩra ĩyo tũgakorũo tũkĩĩgerekania na Ũrĩa Mũtheru Mũno, ũrĩa twĩtanĩtio na rĩĩtwa rĩake.

8. Isaia aatũmirũo nĩ Jehova agatware ndũmĩrĩri ĩrĩkũ, na aaiyũkirie ũndũ ũcio atĩa?

⁸ Ningĩ Jehova nĩ aarathĩte ũrĩa angĩekire gĩĩko kĩa magegania gĩa kũruta Aisiraeli kuuma ithamĩrio. Rũrĩrĩ rũu nĩ rũngĩeyoneire ũndũ ũcio. (Isa. 43:19) Mĩrango ya mbere ĩtandatũ ya ibuku rĩa Isaia yaragĩrĩria mũno mĩkaana ĩgiĩ maũndũ mooru marĩa mangĩakorire itũũra rĩa Jerusalemu na matũũra marĩa maarĩrigicĩirie. O na gũtuĩka Jehova nĩ aathomete ngoro cia Aisiraeli na akamenya atĩ matingĩamũthikĩrĩirie, eerire Isaia athiĩ na mbere kũmahe mũkaana. Isaia nĩ aamakire mũno na akĩrigwo rũrĩrĩ rũu rũgũtũũra rũremagĩra Ngai nginya rĩ. Ngai aamũcokeirie ũũ: ‘Nĩ nginya hĩndĩ ĩrĩa matũũra magakorũo maanangĩkĩte, makaaga andũ mamatũũrĩte, o nacio nyũmba ikorũo itarĩ mũndũ, na bũrũri ũkorũo wanangĩkĩte o kwanangĩka biũ.’—Thoma Isaia 6:8-11.

9. (a) Ũrathi wa Isaia wĩgiĩ Jerusalemu wahingire rĩ? (b) Nĩ mũkaana ũrĩkũ tũrabatara gũthikĩrĩria mahinda-inĩ maya?

⁹ Isaia aatũmirũo agatware ndũmĩrĩri ĩyo mwaka wa mũico wa wathani wa Uzia, kana kĩndũ mwaka wa 778, mbere ya Kristo. Aathire na mbere na ũtungata wake arĩ mũnabii ihinda rĩa mĩaka 46, ũguo nĩ kuuga nginya thutha wa mwaka wa 732, mbere ya Kristo, hĩndĩ ya wathani wa Hezekia. Ĩyo yarĩ mĩaka 125 mbere ya kwanangwo kwa Jerusalemu mwaka wa 607, mbere ya Kristo. Nĩ ũndũ ũcio, andũ a Ngai nĩ maahetwo mũkaana ihinda iraya mbere makerũo ũrĩa bũrũri wao ũngĩokire gwĩkwo. Mahinda-inĩ maya o namo, Jehova nĩ arahũthĩra ndungata ciake kwĩra andũ mbere maũndũ marĩa marĩkĩka thutha-inĩ. Kuuma o riuma rĩa mbere rĩrĩa rĩacabirũo mĩaka 135 mĩhĩtũku, ngathĩti ya Mũrangĩri ĩkoretwo ĩgĩteithia athomi ayo mamenye atĩ ica ikuhĩ wathani mũũru wa Shaitani nĩ ũgũthira na handũ-inĩ haguo hacoke Wathani wa Mĩaka Ngiri wa Jesu Kristo.—Kũg. 20:1-3, 6.

10, 11. Aisiraeli arĩa maarĩ Babuloni meeyoneire kũhinga kwa ũrathi ũrĩkũ wa Isaia?

¹⁰ Ayahudi aingĩ ehokeku arĩa meetĩkĩrire kwĩneana moko-inĩ ma mũthamaki wa Babuloni nĩ maahonokire Jerusalemu ĩkĩanangwo na magĩtwarũo ithamĩrio bũrũri-inĩ wa Babuloni. (Jer. 27:11, 12) Mĩaka 70 thutha ũcio, marĩ bũrũri-inĩ ũcio, andũ a Ngai nĩ meeyone ire kũhinga kwa ũrathi ũyũ wa magegania: ‘Mwathani Ngai Ũrĩa Mũtheru wa Isiraeli, o we Mwathani ũrĩa ũkũhonokagia, aroiga atĩrĩ, Nĩguo ngũhonokie, nĩngũtũma mbũtũ ya thigari ikahũũre Babiloni; nĩngũbeberanga ihingo ciothe cia itũũra rĩu.’—Isa. 43:14. The Holy Bible in Gĩkũyũ Language.

¹¹ O ta ũrĩa mũnabii ũcio aarathĩte, ũtukũ ũmwe kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mweri wa Oktomba mwaka wa 539, mbere ya Kristo, nĩ gwekĩkire ũndũ wahahũrire thĩ. Hĩndĩ ĩrĩa mũthamaki wa Babuloni na anene ake maanyuaga ndibei makĩhũthĩra ikombe nyamũre iria ciatahĩtwo kuuma hekarũ-inĩ thĩinĩ wa Jerusalemu, makĩgoocaga Ngai ciao cia mĩhianano, nĩrĩo thigari cia Media na Perisia ciagũithirie ũthamaki wa Babuloni. Mwaka-inĩ wa 538 kana 537 mbere ya Kristo, Kurusu ũrĩa wagũithirie Babuloni nĩ eerire Ayahudi macoke Jerusalemu magaake rĩngĩ hekarũ ya Ngai. Maũndũ macio mothe nĩ maarathĩtwo nĩ Isaia, o hamwe na kĩĩranĩro kĩa Ngai atĩ nĩ angĩkahe andũ ake mabataro mao na amagitĩre magĩcoka Jerusalemu. Ngai oigire ũũ: “Nĩo andũ arĩa ndeyũmbĩire, nĩ getha maheanage ũhoro wa ũrĩa njagĩrĩirũo nĩ gũkumagio.” (Isa. 43:21; 44:26-28) Rĩrĩa andũ acio moimire ithamĩrio na magĩaka rĩngĩ hekarũ ya Jehova thĩinĩ wa Jerusalemu, nĩ maatuĩkire aira atĩ hingo ciothe Jehova o we Ngai ũrĩa wa ma nĩ ahingagia ciĩranĩro ciake.

12, 13. (a) Nĩa angĩ maarĩ hamwe na Aisiraeli magĩcokia ũthathaiya wa Jehova? (b) Arĩa a ‘ng’ondu iria ingĩ’ merĩgagĩrĩrũo meke atĩa o magĩthiaga na mbere kũnyita mbaru “Aisiraeli arĩa a Ngai,” na makoragwo na kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ?

¹² Andũ ngiri nyingĩ matarĩ Aisiraeli nĩ maanyitanĩire hamwe na rũrĩrĩ rũu na thutha-inĩ andũ angĩ aingĩ a ndũrĩrĩ magĩcenjia makĩambĩrĩria kũrũmĩrĩra wĩtĩkio wa Ayahudi. (Ezar. 2:58, 64, 65; Esit. 8:17) Mahinda-inĩ maya, “kĩrĩndĩ kĩingĩ” kĩa ‘ng’ondu iria ingĩ’ cia Jesu, kĩrĩ na wĩhokeku nĩ kĩnyitaga mbaru Akristiano aitĩrĩrie maguta, nĩo “Aisiraeli arĩa a Ngai.” (Kũg. 7:9, 10;  Joh. 10:16; Gal. 6:16) Akristiano aitĩrĩrie maguta o hamwe na arĩa a ng’ondu ingĩ nĩ makoragwo na gĩtĩo gĩa gwĩtwo Aira a Jehova.

¹³ Hĩndĩ ya Wathani wa Mĩaka Ngiri wa Kristo, arĩa a kĩrĩndĩ kĩingĩ nĩ magakorũo na gĩkeno kĩnene makĩganĩra arĩa makaariũkio maũndũ marĩa meeyoneire magĩtungatĩra Jehova marĩ Aira ake matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria ma mũtabarĩre ũyũ. Ĩndĩ ũndũ ũcio ũkaahoteka tu angĩkorũo nĩ tũgũthiĩ na mbere gũtũũra kũringana na rĩĩtwa riitũ na twĩrutanĩrie gũikara tũrĩ atheru. Ĩndĩ o na tũkĩĩrutanagĩria atĩa, no mũhaka tũhoyage Jehova o mũthenya atuohere mahĩtia marĩa tũngĩkorũo namo, tondũ nĩ tũĩ atĩ tũrĩ ehia na gũkorũo twĩtĩkĩrĩtio gwĩtanio na rĩĩtwa itheru rĩa Ngai nĩ gĩtĩo gĩtangĩgereka.—Thoma 1 Johana 1:8, 9. 

14. Rĩĩtwa Jehova riugĩte atĩa?

¹⁴ Nĩguo tũtaũkĩrũo makĩria atĩ nĩ gĩtĩo kĩnene gwĩtanio na rĩĩtwa rĩa Ngai, nĩ wega twĩcũranie ũrĩa riugĩte. Rĩĩtwa “Jehova” riumanĩte na kiugo gĩa Kĩhibirania kĩrĩa kĩngĩtaũrũo ‘gũtuĩka’ na kĩonanagia gĩĩko. Nĩ ũndũ ũcio, rĩĩtwa Jehova riugĩte ‘We nĩ Atũmaga Maũndũ Mekĩke.’ Ciugo icio nĩ imwagĩrĩire arĩ Mũũmbi wa indo ciothe na Mũhingia wa ciĩranĩro ciake. Ningĩ, rĩrĩa Jehova oiga nĩ ekũhingia ũndũ mũna, gũtirĩ mũndũ o na ũmwe, nginya Shaitani, ũngĩmũgirĩrĩria kũũhingia.

15. Tũngĩĩruta atĩa ũhoro wa rĩĩtwa rĩa Jehova kuumana na ciugo iria eerire Musa? (Rora gathandũkũ “Rĩĩtwa Rĩa Jehova.”)

¹⁵ Rĩrĩa Jehova aatũmaga Musa akarute ciana cia Isiraeli Misiri, nĩ aamũtaarĩirie makĩria ũrĩa rĩĩtwa rĩake riugĩte. Aamwĩrire ũũ: “Niĩ Ngũtuĩka o Kĩrĩa Ingĩtuĩka.” Agĩcoka akiuga: “Ũũ nĩguo ũkwĩra ciana cia Isiraeli, ũrĩa wĩtagwo, ‘Niĩ Ngũtuĩka, nĩwe ũndũmĩte kũrĩ inyuĩ.’” (Tham. 3:14, New World Translation) Kwoguo, Jehova no atuĩke kĩrĩa kĩngĩbatarania ũndũ-inĩ o wothe, nĩguo ahingie muoroto wake. Rĩrĩa aarutaga Aisiraeli ũkombo-inĩ, aatuĩkire Mũhonokia, Mũgitĩri, Mũtongoria, na Mũheani wa mabataro mao mothe ma kĩĩmwĩrĩ na ma kĩĩroho.

16, 17. (a) Tũngĩonania ngatho citũ atĩa nĩ ũndũ wa gĩtĩo gĩa gwĩtanio na rĩĩtwa rĩa Ngai? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũkaarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

¹⁶ Mahinda-inĩ maya, Jehova no arathiĩ na mbere gwĩka kũringana na ũrĩa rĩĩtwa rĩake riugĩte. Nĩ atũhingagĩria mabataro maitũ mothe ma kĩĩroho na ma kĩĩmwĩrĩ. Ningĩ rĩĩtwa rĩa Jehova nĩ rĩtũrutaga ũndũ ũngĩ ũmwĩgiĩ. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũcio? No atũme ũũmbi wake ũtuĩke kĩrĩa kĩngĩbatarania harĩ kũhingia muoroto wake. Kwa ngerekano, nĩ ahũthagĩra Aira ake kũruta wĩra wake. Gwĩcũrania ũndũ ũcio nĩ kũrĩtũtindĩkaga tũthiĩ na mbere gũtũũra kũringana na rĩĩtwa rĩake. Mũrũ wa Ithe witũ Kåre kuuma Norway, ũrĩa rĩu ũrĩ na mĩaka 84, akoretwo arĩ Mũira wa Jehova ũrĩ kĩyo kwa ihinda rĩa mĩaka 70 mĩhĩtũku. Oigire ũũ: “Nyonaga kĩrĩ gĩtĩo kĩnene mũno gũtungatĩra Jehova, Mũthamaki ũrĩa wa tene na tene, na gũkorũo ndĩ thĩinĩ wa andũ arĩa metanĩtio na rĩĩtwa rĩake itheru. Nĩ gĩtĩo kĩnene gũkorũo na mweke wa kũhunjĩria andũ ma cia Bibilia na kuona magĩcanjamũka na makĩgĩa na ũtaũku. Kwa ngerekano, nĩ ngĩaga na gĩkeno kĩnene rĩrĩa ndamaruta ũhoro wa igongona rĩa ũkũũri rĩa Kristo na ũrĩa rĩngĩmateithia gũkaagĩa na muoyo wa tene na tene thĩinĩ wa thĩ njerũ ĩrĩ na thayũ.”

¹⁷ Ma nĩ atĩ, thĩinĩ wa icigo imwe ti ũndũ mũhũthũ kuona andũ marenda kwĩruta ũhoro wa Ngai. O na kũrĩ ũguo-rĩ, o ta mũrũ wa Ithe witũ Kåre, githĩ ndũgĩaga na gĩkeno kĩnene rĩrĩa wakora mũndũ ũrenda gũthikĩrĩria na ũkamũruta ũhoro wa rĩĩtwa rĩa Jehova? Ĩndĩ-rĩ, kũngĩhoteka atĩa tũkorũo tũrĩ Aira a Jehova na ningĩ tũkorũo tũrĩ aira a Jesu? Kĩu nĩkĩo kĩũria kĩrĩa tũkaarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire.