1-3. Nĩ moritũ marĩkũ arĩa mahikanĩtie macemanagia namo? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

MŨTHURI ũmwe ũrĩa ũkoretwo thĩinĩ wa kĩhiko kĩrĩ na gĩkeno kwa ihinda rĩa mĩaka 38 oigire ũũ: “Mũngĩkĩra kĩyo gĩa kuuma ngoro na muonanie biũ atĩ nĩ mũrenda kĩhiko kĩanyu kĩgaacĩre, Jehova no amũrathime.” Ma nĩ atĩ, no kũhoteke athuri na atumia magĩe na gĩkeno na mahote o mũndũ kũnyita ũrĩa ũngĩ mbaru hĩndĩ ya mathĩna.​—Thim. 18:22.

² O na kũrĩ ũguo, nĩ ũndũ wa ndũire mũthuri na mũtumia kũgĩa na “thĩna maũndũ-inĩ mao ma kĩĩmwĩrĩ.” (1 Kor. 7:​28) Nĩkĩ? Kũhiũrania na moritũ ma o mũthenya no kũrehe mĩtangĩko thĩinĩ wa kĩhiko. O na ihiko iria njega biũ no igĩe na mathĩna nĩ ũndũ wa gũtuurania ngoro, kwaga kũiguithania, na kũhĩtania kũrĩa kuumanaga na kũhũthĩra rũrĩmĩ ũũru. (Jak. 3:​2, 5, 8) Ningĩ ti ũndũ mũhũthũ harĩ andũ aingĩ arĩa mahikanĩtie kũruta wĩra wa kĩĩmwĩrĩ o makĩreraga ciana. Nĩ ũndũ wa mĩtangĩko ya kĩĩmeciria na mĩnoga, amwe matihotaga kũhũthĩra mahinda hamwe gwĩkĩra kĩhiko kĩao hinya. Wendo wao na gĩtĩo harĩ mũndũ na ũrĩa ũngĩ no inyihe nĩ ũndũ wa mathĩna ma kĩĩmbeca, kwaga ũgima mwega wa mwĩrĩ, kana mathĩna mangĩ. Makĩria ma ũguo, kĩhiko kĩronekaga kĩrĩ na hinya no gĩthũkio nĩ “maũndũ  ma kĩĩmwĩrĩ,” ta ũtharia, ũũra-thoni, ũthũ, kũũgitana, ũiru, marakara, na ngarari.​—Gal. 5:19-​21.

³ Gũthũkia mũno-rĩ, ‘matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria’ andũ aingĩ maiyũrĩtwo nĩ mĩerekera ya kwĩyenda na ya kwaga gwĩtigĩra Ngai. Mĩerekera ĩyo nĩ ũgwati harĩ kĩhiko. (2 Tim. 3:​1-4) Ningĩ, kũrĩ na thũ njũru mũno ĩhotorete gũthũkia ihiko. Mũtũmwo Petero atũheete mũkaana ũyũ: “Mũcukani, thũ yanyu, acangaga ta mũrũthi ũkũrarama, agĩcaragia mũndũ wa gũtambura.”​​—1 Pet. 5:8; Kũg. 12:12.

4. Kũngĩhoteka atĩa arĩa mahikanĩtie magĩe na kĩhiko kĩrũmu na kĩrĩ na gĩkeno?

⁴ Mũthuri ũmwe kuuma Japan oigire ũũ: “Ndaarĩ na mĩtangĩko mĩnene mũno ya kĩĩmbeca. Tondũ ndioimĩranagia ngoro na mũtumia wakwa, o nake nĩ aagĩire na mĩtangĩko mĩnene. Ningĩ ica ikuhĩ nĩ aragĩire na mathĩna manene ma mwĩrĩ. Rĩmwe na rĩmwe, mĩtangĩko ĩyo yatũmaga tũhĩtanie.” Tũtingĩhota gwĩthema mathĩna mamwe thĩinĩ wa kĩhiko, ĩndĩ ũguo ti kuuga atĩ tũtingĩmatooria. Nĩ ũndũ wa ũteithio wa Jehova, arĩa mahikanĩtie no magĩe na kĩhiko kĩrũmu na kĩrĩ na gĩkeno. (Thoma Thaburi 127:1.) Rekei twarĩrĩrie maũndũ matano mangĩaka kĩhiko kĩrũmu na gĩa gũtũũra. Ningĩ nĩ tũkwarĩrĩria ũrĩa wendo ũrĩ wa bata harĩ gũthondeka kĩhiko kĩrũmu.

5, 6. Mũthuri na mũtumia mangĩka atĩa nĩguo Jehova akorũo thĩinĩ wa kĩhiko kĩao?

⁵ Gũkorũo na wĩhokeku na wathĩki harĩ Mwambĩrĩria wa kĩhiko nĩguo mũthingi ũrĩa mũrũmu biũ wa kĩhiko kĩega. (Thoma Kohelethu 4:​12.) Arĩa mahikanĩtie no mareke Jehova akorũo thĩinĩ wa kĩhiko kĩao na njĩra ya kũrũmĩrĩra ũtongoria wake wa wendo. Ĩkĩaria ũhoro wa andũ a Ngai a tene, Bibilia yugaga ũũ: “O namo matũ maku maiguage mũgambo na thutha waku hĩndĩ ĩrĩa ũgũkerũra na mwena wa ũrĩo, o na kana wa ũmotho, ũgĩkwĩra atĩrĩ, Ĩno nĩyo njĩra, gera yo.” (Isa. 30:​20, 21) Mahinda-inĩ maya, arĩa mahikanĩtie no ‘maigue’ mũgambo wa Jehova na njĩra ya gũthoma Kiugo kĩa Ngai marĩ hamwe. (Thab. 1:​1-3) Makĩria ma ũguo, no mekĩre kĩhiko kĩao hinya na njĩra ya gũkoragwo na Ũthathaiya wa Famĩlĩ ũrĩ na gĩkeno na ũramacanjamũra kĩĩroho. Ningĩ kũhoya hamwe o mũthenya nĩ kwa bata harĩ gũthondeka kĩhiko kĩngĩĩtiiria mathĩna ma thĩ ĩno ya Shaitani.

⁶ Mũthuri ũmwe wĩtagwo Gerhard kuuma Njĩrĩmani oigire ũũ: “Rĩrĩa gĩkeno gitũ kĩrenda gũthũkio nĩ mathĩna maitũ kana kwaga kũiguithania, ũtaaro wa Kiugo kĩa Ngai nĩ ũtũteithagia kuohanĩra na gũkũria ngumo ya wetereri. Ngumo icio nĩ cia bata nĩguo kĩhiko kĩgaacĩre.” Rĩrĩa arĩa mahikanĩtie metĩkĩria Ngai akorũo thĩinĩ wa kĩhiko kĩao na njĩra ya gwĩka maũndũ ma kĩĩroho marĩ hamwe, magĩaga na ũkuruhanu wa hakuhĩ mũno na Ngai na kĩhiko kĩao gĩgakorũo kĩrĩ kĩrũmu na kĩrĩ na gĩkeno.

7. Athuri magĩrĩirũo nĩ gũtongoria famĩlĩ ciao atĩa?

⁷ Kĩhiko no gĩkorũo kĩrĩ kĩrũmu na kĩrĩ na gĩkeno kũringana na ũrĩa mũthuri aratongoria. Bibilia yugaga ũũ: “Mũtwe wa mũndũ mũrũme o wothe nĩwe Kristo; na mũtwe wa mũndũ-wa-nja nĩwe mũndũ mũrũme.” (1 Kor. 11:3) Maũndũ marĩa mathiũrũrũkĩirie ciugo icio nĩ mateithagia athuri kuona ũrĩa magĩrĩirũo gũtongoria famĩlĩ ciao. Magĩrĩirũo gũcitongoria o ta ũrĩa Kristo atongoragia mũndũ mũrũme. Jesu ndaahũthagĩra gĩthũri kana agakũũmana no hingo ciothe aakoragwo na wendo, ũtugi, ũhooreri,  wĩnyihia, na nĩ aathikagĩrĩria ihooto.​​—Mat. 11:28-​30.

8. Mũthuri angĩhota atĩa gũtũma mũtumia wake amũheage gĩtĩo na amwendage?

⁸ Athuri Akristiano matirabatara gũtinda makĩririkania atumia ao atĩ mamaheage gĩtĩo. Ithenya rĩa ũguo marabatara ‘gũtũũrania na atumia ao kũringana na ũrĩa moĩ arĩ wega.’ Magĩrĩirũo ‘gũtĩaga mũndũ-wa-nja, tondũ wa ũrĩa atarĩ na hinya mwĩrĩ tao.’ (1 Pet. 3:7) Marĩ mbere-inĩ ya andũ kana marĩ o na atumia ao tu, athuri magĩrĩirũo kuonania atĩ atumia ao nĩ a bata harĩ o na njĩra ya kũmaaragĩria na gĩtĩo na kũmekĩra ciĩko njega. (Thim. 31:28) Mũthuri angĩtongoria na njĩra ta ĩyo ya wendo, mũtumia wake nĩ arĩmwendaga na akamũhe gĩtĩo na Ngai nĩ arĩrathimaga kĩhiko kĩao.

9. Mũtumia angĩĩnyihĩria mũthuri wake atĩa?

⁹ Kwenda Jehova na ngoro itũ yothe nĩ gũtũteithagia kũmwĩnyihĩria. (1 Pet. 5:6) Njĩra ĩmwe ya bata mũtumia mwĩnyihia angĩonania nayo atĩ nĩ atĩĩte ũnene wa Jehova, nĩ kũnyita mũthuri wake mbaru. Bibilia yugaga ũũ: “Inyuĩ atumia-rĩ, athĩkagĩrai athuri anyu o ta ũrĩa kwagĩrĩire andũ arĩa maikaraga thĩinĩ wa Mwathani.” (Kol. 3:​18) Ma nĩ atĩ, ti matua mothe marĩa mũthuri arĩtuaga marĩkenagia mũtumia wake. O na kũrĩ ũguo, angĩkorũo matua make ti mũgarũ na mawatho ma Ngai, mũtumia mwĩnyihia arĩkoragwo eehaarĩirie kũmũnyita mbaru.​​—1 Pet. 3:1.

10. Wĩnyihia wa kuuma ngoro nĩ wa bata nĩkĩ?

¹⁰ Mũtumia akoragwo na itemi rĩa bata mũno arĩ ‘mũteithĩrĩria’ wa mũthuriwe. (Kĩam. 2:​20) Nĩ ateithagĩrĩria mũno harĩ matua ma famĩlĩ na njĩra ya kũruta mawoni make, ĩndĩ ageka ũguo arĩ na gĩtĩo na wĩnyihia. Mũthuri mũgĩ nĩ athikagĩrĩria wega mawoni ma mũtumia wake. (Thim. 31:​10-​31) Naguo wĩnyihia wa kuuma ngoro ũrehaga gĩkeno, thayũ, na ũrũmwe thĩinĩ wa famĩlĩ, na ũgatũma athuri na atumia maigue maiganĩire nĩ ũndũ wa kũmenya atĩ nĩ marakenia Jehova.​—Ef. 5:​22.

11. Kuohanĩra nĩ kwa bata nĩkĩ?

¹¹ Ũndũ ũngĩ wa bata nĩguo kĩhiko gĩtũũre, nĩ kuohanĩra. Kĩhiko nĩ kĩgĩaga na hinya angĩkorũo mũthuri na mũtumia nĩ ‘makiranagĩrĩria na makohanĩra.’ (Kol. 3:​13) Ĩndĩ kĩhiko nĩ gĩthũkaga angĩkorũo mũthuri na mũtumia nĩ maiganagĩra muku nĩ ũndũ wa mahĩtia ma tene na mũndũ agacoka kũmahũthĩra gũũkĩrĩra ũcio ũngĩ rĩrĩa amũhĩtĩria. O ta ũrĩa mĩatũka ĩngĩthũkia nyũmba, noguo gũkorũo na marakara na muku ngoro-inĩ kũngĩtũma mũthuri na mũtumia maremwo nĩ kuohanĩra. Ngũrani na ũguo, kĩhiko no gĩkorũo kĩrĩ kĩrũmu mũno angĩkorũo mũthuri na mũtumia nĩ marĩohanagĩra o ta ũrĩa Jehova amohagĩra.​—Mik. 7:​18, 19.

12. Wendani ũhumbagĩra “mehia maingĩ” na njĩra ĩrĩkũ?

¹² Wendani wa ma “ndũtaraga maita marĩa ũhĩtĩirio.” Ningĩ ‘wendani nĩ ũhumbagĩra mehia maingĩ.’ (1 Kor. 13:​4, 5, Holy Bible in Gĩkũyũ-Biblica; thoma 1 Petero 4:8.) Ũguo nĩ kuuga atĩ, wendani ndwĩkĩrĩte gĩthimi kĩa maita marĩa twagĩrĩirũo nĩ kuohanĩra. Rĩrĩa mũtũmwo Petero oririe nĩ maita maigana agĩrĩirũo nĩ kuohera mũndũ, Jesu aamũcokeirie ũũ: “Nĩ nginya maita mĩrongo mũgwanja na mũgwanja.” (Mat. 18:​21, 22, New World Translation) Jesu eendaga kuonania atĩ gũtirĩ gĩthimi kĩa maita marĩa Mũkristiano agĩrĩirũo nĩ kuohera arĩa angĩ.​—Thim. 10:12. *

13. Tũngĩtooria atĩa mwerekera wa kwaga kuohanĩra?

¹³ Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Annette oigire ũũ: “Angĩkorũo mũthuri na mũtumia matikuohanĩra, muku na kwaga kwĩhokana nĩ ciongererekaga, na maũndũ macio nĩ ũgwati harĩ kĩhiko. Kuohanĩra nĩ gwĩkagĩra kĩhiko hinya na gũgatũma mũgĩe na ũrata wa hakuhĩ mũno.” Nĩguo ũtoorie mwerekera wa kwaga kuohanĩra, wĩrutanĩrie gũkũria mwerekera wa gũcokagia ngatho. Wĩmenyerie kũgaathagĩrĩria mũndũ ũrĩa mũhikanĩtie nake kuuma ngoro. (Kol. 3:​15) Weka ũguo nĩ ũrĩgĩaga na thayũ wa meciria, ũrũmwe, na irathimo cia Ngai iria cionagwo nĩ arĩa makoragwo na mwerekera wa kuohanĩra.​—Rom. 14:19.

14, 15. Nĩ ũtaaro ũrĩkũ Jesu aaheanire, na nĩ wa bata atĩa thĩinĩ kĩhiko?

¹⁴ Hatarĩ nganja nĩ wendete kũheo gĩtĩo. Nĩ ũkenaga rĩrĩa mũndũ aragũthikĩrĩria na akarũmbũiya mawoni maku. No hihi wanaigua andũ makiuga ũũ: “Njĩka na njĩka itirĩ marũrũ.” O na gũtuĩka rĩmwe na rĩmwe mũndũ no one ta ciugo icio irĩ cia kĩhooto, Bibilia ĩtwĩraga ũũ: ‘Menya ũkoiga, Ngũmwĩka o ũguo anjĩkĩte.’ (Thim. 24:29) Jesu nĩ onanirie ũtaaro ũrĩa mwega makĩria harĩ gũcaria kĩhonia kĩa mathĩna maritũ. Ũtaaro ũcio wa Jesu nĩ ũĩkaine wega mũno. Oigire ũũ: “O ũrĩa mwendaga gwĩkwo nĩ andũ, mekagei o ũguo.” (Luk. 6:​31) Jesu eendaga kuuga atĩ twagĩrĩirũo gwĩkagĩra andũ o ta ũrĩa tũngĩenda matwĩkagĩre na tũtikanarĩhe ũũru na ũũru. Ũguo nĩ kuuga atĩ, o na thĩinĩ wa kĩhiko twagĩrĩirũo nĩ gwĩkagĩra ũrĩa tũhikanĩtie nake maũndũ o marĩa tũngĩtanya atwĩkĩre.

¹⁵ Arĩa mahikanĩtie nĩ mekagĩra ũkuruhanu wao hinya rĩrĩa mararũmbũiya mathugunda ma ngoro ma mũndũ ũrĩa mahikanĩtie nake. Mũthuri ũmwe kuuma Afrika ya Mũhuro oigire ũũ: “Nĩ tũgeragia mũno  kũrũmĩrĩra ũtaaro wa Jesu wa gwĩkagĩra mũndũ ũrĩa ũngĩ o ta ũrĩa tũngĩenda gwĩkagĩrũo. Ma nĩ atĩ, nĩ kũrĩ hĩndĩ tũrakaranagĩra, no nĩ twĩrutanagĩria mũno o mũndũ gwĩkĩra ũrĩa ũngĩ​—na njĩra ya gĩtĩo​—o ta ũrĩa tũngĩenda gwĩkĩrũo.”

16. Nĩ ũndũ ũrĩkũ mũthuri kana mũtumia atagĩrĩirũo gwĩka ũrĩa mahikanĩtie nake?

¹⁶ Ndũkaaragie na andũ angĩ ũhoro wa mawathe ma ũrĩa mũhikanĩtie nake kana kũgweta maũndũ make marĩa matagũkenagia o na akorũo nĩ na njĩra ya itherũ. Nĩ wega kũririkana atĩ kĩhiko ti macindano ma kuonania nũ ũrĩ na hinya gũkĩra ũrĩa ũngĩ, nũ ũĩ kũnegena mũno, kana ũrĩa ũĩ kwaria ũũru mũno. Ma nĩ atĩ, ithuothe nĩ tũrĩ mawathe, na rĩmwe na rĩmwe nĩ tũtuuragia andũ arĩa angĩ. Ona kũrĩ ũguo, gũtirĩ gĩtũmi kĩagĩrĩru o na hanini mũthuri kana mũtumia angĩruta gĩa kũhũthĩra ciugo njũru na itarĩ cia gĩtĩo akĩaria na ũcio ũngĩ kana o na gũthũkia mũno kũmũikania kana kũmũgũtha.​—Thoma Thimo 17:27; 31:26.

17. Athuri mangĩrũmĩrĩra atĩa ũtaaro wa gwĩkagĩra mũndũ ũrĩa ũngĩ o ta ũrĩa mangĩenda gwĩkagĩrũo?

¹⁷ O na gũtuĩka kũringana na ũndũire wa kũndũ kũmwe athuri arĩa makũũmaga kana makahũũra atumia ao monagwo marĩ njamba-rĩ, Bibilia yugaga ũũ: ‘Ũrĩa ũtahiũhaga kũrakara nĩ mwega kũrĩ njamba; ũcio ũhotaga gwatha ngoro yake akĩrĩte ũrĩa wa kwĩgwatĩra itũũra.’ (Thim. 16:32) Kĩyo kĩnene nĩ kĩbataranagia nĩguo mũndũ ahote kwĩgerekania na Jesu Kristo harĩ kwĩgirĩrĩria marakara. Mũthuri ũhũũraga kana agakũũma mũtumia wake ti njamba ona hanini, na ndangĩkorũo na ũkuruhanu mwega na Jehova. O na gũtuĩka mwandĩki wa Thaburi Daudi aarĩ mũndũ warĩ hinya na ũcamba-rĩ, oigire ũũ: “Mũngĩrakara mũtikehie; rĩrĩa mũrĩ marĩrĩ-inĩ manyu-rĩ, thuthuuragiai ngoro cianyu mwĩkirĩire.”​—Thab. 4:4, Holy Bible in Gĩkũyũ-Biblica.

18. Nĩkĩ harĩ bata gũthiĩ na mbere gũkũria ngumo ya wendo?

¹⁸ Thoma 1 Akorintho 13:​4-7. Wendani nĩguo ngumo ĩrĩa ya bata mũno thĩinĩ wa kĩhiko. “Wĩhumbei mwĩhumbĩre wa ngoro ũrĩa wa kũiguanĩra tha, na wa gũtugana, na kwĩnyihia, na kũhorera, o na gũkirĩrĩria, Ningĩ gũkĩra maũndũ macio mothe-rĩ, gĩagai na wendani, na nĩguo wohanagia maũndũ mothe hamwe nĩguo maagĩrĩre kũna.” (Kol. 3:​12, 14) Wendo ta wa Kristo wa kwĩima nĩguo ũnyitithanagia kĩhiko gĩgakorũo kĩrĩ kĩrũmu biũ. Kĩhiko ta kĩu gĩtingĩharaganio nĩ mawathe ma ũmũndũ, mathĩna marĩa marehagwo nĩ ndwari nene, mĩtangĩko mĩnene ya kĩĩmbeca, kana kwaga kũiguithania na aciari.

19, 20. (a) Arĩa mahikanĩtie mangĩhota atĩa gũthondeka kĩhiko kĩrũmu na kĩrĩ na gĩkeno? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũkaarĩrĩria thĩinĩ wa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

¹⁹ Ma nĩ atĩ, nĩguo kĩhiko kĩgaacĩre, mũthuri na mũtumia nĩ mekũbatara gũkorũo na wendo wa kwĩima, wĩhokeku, na kĩyo kĩingĩ. Handũ ha gũtigana rĩrĩa mathĩna moimĩra, magĩrĩirũo nĩ kwĩrutanĩria gũthondeka ũkuruhanu wao. Akristiano arĩa ehokeku harĩ Jehova na harĩ arĩa mahikanĩtie nao matindĩkagwo nĩ wendo wao harĩ Ngai na harĩ arĩa mahikanĩtie nao gũcaria kĩhonia kĩa mathĩna mao tondũ “wendo ndũrĩ hĩndĩ ũthiraga.”​​—1 Kor. 13:​8, NW; Mat. 19:​5, 6; Ahib. 13:4.

²⁰ Gũkorũo na kĩhiko kĩrũmu na kĩrĩ na gĩkeno ti ũndũ mũhũthũ makĩria ‘mahinda-inĩ maya tũratũũra ma ũgwati.’ (2 Tim. 3:1) Ĩndĩ no kũhoteke kũgerera ũteithio wa Jehova. O na kũrĩ ũguo, arĩa mahikanĩtie no mũhaka ningĩ marũe na waganu ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa thĩ ĩno. Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ gĩkaarĩrĩria ũrĩa athuri na atumia mangĩka nĩguo magĩe na hinya kĩĩroho mahote kũgitĩra ihiko ciao.