1. Mũrũ wa Ithe Witũ Russell hamwe na gĩkundi kĩrĩa maarĩ nakĩo maahũthagĩra njĩra ĩrĩkũ ya kwĩruta? Nĩkĩ njĩra ĩyo nĩ yarĩ njega?

MAKĨRIA ma mĩaka 100 mĩhĩtũku, Mũrũ wa Ithe Witũ C. T. Russell arĩ hamwe na gĩkundi kĩnini kĩa arutwo angĩ a Bibilia arĩa maanyitanagĩra nake, nĩ maambĩrĩirie gũcemania hamwe. Meendaga kuona kana no mamenye ũrĩa Bibilia ĩrutanaga igũrũ rĩgiĩ Jehova Ngai, Jesu Kristo, ũrĩa akuũ matariĩ, na ũkũũri. Maahũthagĩra njĩra hũthũ ya kwĩruta. Mũndũ ũmwe ooragia kĩũria, na marĩ othe magathuthuria maandĩko marĩa mothe mahutanĩtie na kĩũria kĩu. Marĩkia gwĩka ũguo, makandĩka maũndũ marĩa meruta kuuma Bibilia-inĩ. Nĩ ũndũ wa gũteithio nĩ Jehova, arũme acio nĩ maahotire gũtaũkĩrũo nĩ morutani maingĩ ma Bibilia marĩa tuonaga marĩ ma bata nginya ũmũthĩ.

2. Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩtũma tũtaũkĩrũo nĩ ũrathi wa Bibilia na njĩra ĩrĩa ĩtagĩrĩire?

² O na kũrĩ ũguo, arutwo acio a Bibilia nĩ maamenyire atĩ ti ũndũ mũhũthũ gũtaũkĩrũo nĩ ũrathi wa Bibilia ta ũrĩa arĩ ũndũ mũhũthũ gũtaũkĩrũo nĩ ũrutani mũna wa Bibilia. Nĩkĩ hihi? Ũndũ ũmwe nĩ tondũ, kaingĩ morathi ma Bibilia mataũkĩkaga wega hĩndĩ ĩrĩa marahinga kana marĩkia kũhinga. No nĩ harĩ ũndũ ũngĩ. Nĩguo tũtaũkĩrũo nĩ ũrathi mũna, twagĩrĩirũo gũthuthuria ũrathi ũcio ũrĩ wothe. No twage gũtaũkĩrũo nĩ ũrathi mũna na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire tũngĩĩciria o gĩcunjĩ kĩmwe kĩgiĩ ũrathi ũcio, na twage gũtindanĩra na kĩu kĩngĩ. Ũguo nĩguo tũrekĩte hau kabere ũhoro-inĩ wĩgiĩ ũrathi ũmwe ũrĩ ibuku-inĩ rĩa Joeli. Rekei rĩu tũthuthurie ũrathi ũcio, na twarĩrĩrie kĩrĩa kĩratũma  tũbatare gwĩka ũgarũrũku harĩ ũtaũku witũ.

3-4. Tũkoretwo tũgĩtaũkĩrũo na njĩra ĩrĩkũ nĩ ũrathi ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Joeli 2:7-9?

³ Thoma Joeli 2:7-9. Joeli aarathĩte atĩ ngigĩ nĩ ingĩgaatharĩkĩra bũrũri wa Isiraeli. Ngigĩ icio iria ingĩgaakorũo na magego na thĩa ta cia mũrũthi, ingĩgaatharĩkĩra mĩmera yothe bũrũri-inĩ wa Isiraeli! (Joel 1:4, 6) Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, tũkoretwo tũtaũkĩirũo atĩ ũrathi ũcio wonanagia ũrĩa ndungata cia Jehova ingĩkaaruta wĩra wa kũhunjia itegũtiga, o ta ngigĩ icio itangĩgirĩrĩrio. Tũkoretwo tũtaũkĩirũo atĩ wĩra ũcio wa kũhunjia nĩ ũngĩkaahutia “bũrũri” ũcio na njĩra nene, na ũguo nĩ kuuga andũ arĩa matongoragio nĩ atongoria a ndini. *

⁴ Ũrathi ũcio no ũtaũkĩke na njĩra ĩyo tũngĩthoma o Joeli 2:7-9. O na kũrĩ ũguo, tũngĩthuthuria ũrathi ũcio ũrĩ wothe, nĩ tũkuona atĩ ũtaũku mwerũ nĩ ũrabatarania. Rekei twarĩrĩrie itũmi inya ironania ũndũ ũcio.

5-6. Nĩ kĩũria kĩrĩkũ kĩreyumĩria twathoma (a) Joeli 2:20? (b) Joeli 2:25?

⁵ Wa mbere, ta rora wone ũrĩa Jehova eeranĩire ũhoro-inĩ wĩgiĩ tharĩkĩro ĩyo ya ngigĩ: “Nĩ ngaaingata mũndũ wa mwena wa rũgongo [ngigĩ icio] athiĩ kũraihu mũno na inyuĩ.” (Joel 2:20) Korũo ngigĩ icio irarũgamĩrĩra Aira a Jehova arĩa mathĩkagĩra watho wa Jesu wa kũhunjia na gũtua andũ arutwo-rĩ, Jehova angĩkĩmaingata nĩkĩ? (Ezek. 33:7-9; Mat. 28:19, 20) Ũndũ ũcio ũronania atĩ Jehova ti ndungata ciake njĩhokeku angĩkaingata, no nĩ kĩndũ kana mũndũ ũrahinyĩrĩria andũ ake.

⁶ Wa kerĩ, rekei twĩcirie ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Joeli 2:25. Mũhari-inĩ ũcio Jehova oigĩte ũũ: “Nĩ ngaamũrĩha nĩ ũndũ wa mĩaka ĩrĩa mĩmera yanyu ĩrĩĩtwo nĩ ngigĩ iria ithiaga irĩ gĩkundi, ngigĩ iria itarĩ mathagu, ngigĩ iria irĩ mũkoroko, na ngigĩ iria itamburaga, o icio mbũtũ yakwa nene ĩrĩa ndatũmire gatagatĩ-inĩ kanyu.” Ta rora wone atĩ Jehova eeranĩire atĩ nĩ ‘akaarĩha’ indo iria ciaanangirũo nĩ ngigĩ icio. Korũo ngigĩ icio irũgamĩrĩire ahunjia a Ũthamaki-rĩ, na githĩ ti kuonania atĩ ndũmĩrĩri ĩrĩa mahunjagia ĩkoragwo ĩrĩ ya kwananga? No ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, ndũmĩrĩri ĩrĩa mahunjagia nĩ ĩhonokagia mĩoyo na nĩ ĩtũmaga andũ amwe aganu merire. (Ezek. 33:8, 19) Na githĩ ũcio ti ũndũ mwega harĩ arĩa mathikagĩrĩria ndũmĩrĩri ĩyo!

7. Ciugo “thutha ũcio” thĩinĩ wa Joeli 2:28, 29 iratũteithia gũtaũkĩrũo nĩ ũndũ ũrĩkũ?

⁷ Thoma Joeli 2:28, 29. Ũndũ wa gatatũ, nĩ ũrĩa maũndũ marũmanĩrĩire thĩinĩ wa ũrathi ũcio. Ta rora ciugo ici cia Jehova: “Thutha ũcio nĩ ngaaitĩrĩria andũ . . . roho wakwa,” ũguo nĩ kuuga atĩ angĩgaaitĩrĩria andũ acio marahananio na ngigĩ roho wake thutha wao kũrĩkia wĩra wao. Korũo ngigĩ icio nĩ ahunjia a Ũthamaki-rĩ, Jehova angĩkĩmaitĩrĩria roho wake thutha wao kũrĩkia wĩra wa kũhunjia nĩkĩ? Ma nĩ atĩ, tiga nĩ ũteithio wa roho mũtheru wa Ngai, ndungata cia Jehova itingĩhotete kũhunjia kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ igĩkararagio na nginya wĩra wacio ũkĩhũũragwo marubuku.

8. Nĩa marũgamĩrĩirũo nĩ ngigĩ iria itaarĩirio thĩinĩ wa Kũguũrĩrio 9:1-11? (Rora mbica ngothi-inĩ.)

⁸ Thoma Kũguũrĩrio 9:1-11. Rĩu rekei twarĩrĩrie ũndũ wa kana. Mbere ĩyo tũroigaga atĩ tharĩkĩro ĩyo ya ngigĩ ĩrĩa ĩtaarĩirio nĩ Joeli ĩrũgamĩrĩire wĩra witũ wa kũhunjia nĩ ũndũ wa ũrathi ũngĩ ũrĩa ũthiĩte kũhaanana na ũcio ũrĩ thĩinĩ wa ibuku rĩa Kũguũrĩrio.  Ũrathi ũcio ũtaarĩirie ũhoro wĩgiĩ ngigĩ ciarĩ na mothiũ maatariĩ ta ma andũ na “kĩndũ gĩatariĩ ta thũmbĩ cia thahabu” mĩtwe-inĩ yacio. (Kũg. 9:7) Ngigĩ icio iraherithia “andũ [thũ cia Ngai] arĩa matarĩ na mũhũũri wa Ngai mathiithi-inĩ mao” kwa ihinda rĩa mĩeri ĩtano, ihinda o ta rĩrĩa ngigĩ ĩtũũraga muoyo. (Kũg. 9:4, 5) Ũndũ ũcio nĩ ta ũrataarĩria ũhoro wĩgiĩ ndungata cia Jehova iria njitĩrĩrie maguta. Arĩa aitĩrĩrie maguta mahunjagia marĩ na ũcamba ndũmĩrĩri ya Ngai ya ituĩro rĩa mũtabarĩre ũyũ, na ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga arĩa manyitaga mbaru maũndũ ma thĩ ĩno maigue ũũru mũno.

9. Nĩ ngũrani ĩrĩkũ ĩrĩ ho gatagatĩ ka ngigĩ iria Joeli oonire na iria Johana oonire?

⁹ Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, nĩ harĩ maũndũ mahaanaine harĩ ũrathi wa Kũguũrĩrio na ũrathi ũcio wa Joeli. O na kũrĩ ũguo, harĩ o na maũndũ mangĩ matahaanaine. Kwa ngerekano: Thĩinĩ wa ũrathi wa Joeli, ngigĩ irananga mĩmera. (Joel 1:4, 6, 7) Thĩinĩ wa kĩoneki kĩa Johana, ngigĩ icio ‘ciĩrĩtwo itigathũkie mũmera o wothe.’ (Kũg. 9:4) Ngigĩ iria Joeli oonire cioimĩte mwena wa rũgongo. (Joel 2:20) Iria Johana oonire cioimĩte irima-inĩ rĩtarĩ gĩturi. (Kũg. 9:2, 3) Ngigĩ iria Joeli oonire nĩ ciaingatirũo. Thĩinĩ wa kũguũrĩrio, ngigĩ icio itiaingatirũo  no ciarekirũo irĩkie wĩra wacio. Hatirĩ ũndũ ũronania atĩ itiakenagia Jehova.—Rora gathandũkũ, “ Morathi Megiĩ Ngigĩ Mathiĩte Kũhaanana, no nĩ Ngũrani.”

10. Heana ngerekano kuuma Bibilia-inĩ ĩronania atĩ ngigĩ iria itaarĩirio nĩ Joeli na Johana no ikorũo irũgamĩrĩire maũndũ ngũrani.

¹⁰ Maũndũ macio matahaanaine gatagatĩ ka morathi macio merĩ maratũteithia gũtaũkĩrũo atĩ morathi macio matihutanĩtie. Hihi ũguo nĩ kuuga atĩ ngigĩ iria irĩ thĩinĩ wa ibuku rĩa Joeli ti ũndũ ũmwe na ngigĩ iria irĩ thĩinĩ wa ibuku rĩa Kũguũrĩrio? Ĩĩ. Rĩmwe na rĩmwe, Bibilia nĩ ĩhũthagĩra kĩndũ kĩmwe gũtaarĩria maũndũ ngũrani. Kwa ngerekano, thĩinĩ wa Kũguũrĩrio 5:5, Jesu etagwo “Mũrũthi ũrĩa wa mũhĩrĩga wa Juda,” no thĩinĩ wa 1 Petero 5:8, Mũcukani etagwo “mũrũthi ũrararama.” Gũkorũo atĩ ũtaũku ũrĩa tũrarĩ naguo hau kabere ndũratwarana na maũndũ macio mana twarĩrĩria, kũratũma tũbatare gwĩciria ũhoro wĩgiĩ ũtaũku mwerũ wa ũrathi ũcio wa Joeli. Nĩ ũtaũku ũrĩkũ hihi?

11. Joeli 1:6 na 2:1, 8, 11, iratũteithia atĩa gũtaũkĩrũo nĩa marũgamĩrĩirũo nĩ ngigĩ?

¹¹ Gũthuthuria mĩhari ĩyo ĩngĩ ya ũrathi wa Joeli kũratũteithia gũtaũkĩrũo atĩ mũnabii ũcio aarathĩte ũhoro wĩgiĩ tharĩkĩro ya mbũtũ cia ita. (Joel 1:6; 2:1, 8, 11) Jehova ooigire atĩ akaahũthĩra ‘mbũtũ yake nene’ (thigari cia Ababuloni) kũherithia Aisiraeli arĩa maarĩ aremi. (Joel 2:25) Mbũtũ ĩyo ĩĩtĩtwo “mũndũ wa mwena wa rũgongo” tondũ Ababuloni mangĩatharĩkĩire Isiraeli kuuma mwena wa rũgongo. (Joel 2:20) Mbũtũ ĩyo ĩringithanĩtio na gĩkundi kĩĩbangĩte wega kĩa ngigĩ. Joeli akĩaria ũhoro wa mbũtũ ĩyo oigĩte ũũ: “O [mũthigari] athiagĩra njĩra-inĩ yake arũngĩrĩirie. . . . Mahanyũkaga thĩinĩ wa itũũra, magateng’era rũthingo igũrũ. Mahaicaga igũrũ rĩa nyũmba, makaingĩrĩra ndirica-inĩ ta mũici.” (Joel 2:8, 9) Hihi nĩ ũrahũũra mbica ĩyo? Thigari irĩ kũndũ guothe. Hatirĩ handũ mũndũ angĩĩhitha. Gũtirĩ mũndũ ũngĩhota gwĩthara kuuma harĩ mbũtũ ya Ababuloni!

12. Ũrathi wa Joeli wĩgiĩ ngigĩ wahingire atĩa?

¹² Ababuloni (kana Akalidei) maatharĩkĩire itũũra rĩa Jerusalemu o ta ngigĩ mwaka wa 607 Mbere ya Mahinda Maitũ (M.M.M.). Bibilia yugĩte ũũ: ‘Mũthamaki wa Akalidei akĩũraga anake ao na rũhiũ rwa njora, ndaacaĩire mwanake kana mũirĩtu, mũndũ mũkũrũ kana ũtarĩ na hinya. Ngai agĩkĩneana indo ciothe guoko-inĩ gwake. Agĩcina nyũmba ya Ngai ũrĩa wa ma, akĩmomora rũthingo rwa Jerusalemu, agĩcina nyũmba cia kuo iria ndaya na igũrũ irĩ na ũgitĩri, na akĩananga indo ciothe cia goro.’ (2 Maũ. 36:17, 19) Thutha wa Ababuloni kwananga bũrũri ũcio, andũ maawĩroragĩra makoiga: “Nĩ kũndũ kwanangĩku gũtarĩ na mũndũ kana nyamũ, na nĩ kũneanĩtwo harĩ Akalidei.”—Jer. 32:43.

13. Ũrathi ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Jeremia 16:16, 18 ũrũgamĩrĩire kĩĩ?

¹³ Mĩaka ta 200 thutha wa ũrathi ũcio wa Joeli, Jehova nĩ aahũthĩrire Jeremia kũratha ũndũ ũngĩ wĩgiĩ tharĩkĩro ĩyo. Ooigire atĩ Ababuloni nĩ mangĩacaririe na njĩra ndikĩru Aisiraeli arĩa meekaga maũndũ ma waganu na mamanyite. Bibilia yugaga: “‘Nĩ ngũtũmanĩra ategi aingĩ a thamaki,’ ũguo nĩguo Jehova ekuuga, ‘na nĩ makaamatega. Thutha ũcio nĩ ngaatũmanĩra ahĩti aingĩ, na nĩ makaamahĩta irĩma-inĩ ciothe na tũrĩma-inĩ tuothe na kuuma mĩatũka-inĩ ya ndũmba cia mahiga. . . . Ngamba kũmarĩha biũ mũigana ũrĩa waganĩrĩire na mahĩtia mao o na mehia mao.’” Kwoguo Aisiraeli aremi matingĩahotire kwĩhitha iria-inĩ kana mĩtitũ-inĩ nĩguo matigatharĩkĩrũo nĩ Ababuloni.—Jer. 16:16, 18.

14. Ũrathi wa Joeli 2:28, 29 wahingire hĩndĩ ĩrĩkũ?

¹⁴ Joeli acokete akaheana ũhoro mwega. Bũrũri ũcio nĩ ũngĩagĩire na maciaro rĩngĩ. (Joel 2:23-26) Acokete akonania atĩ kũrĩ hĩndĩ kũngĩgaakorũo na irio nyingĩ cia kĩĩroho mahinda marĩa magooka. Jehova ooigire ũũ: “Nĩ ngaaitĩrĩria andũ a mĩthemba yothe roho wakwa, na ariũ anyu na aarĩ anyu nĩ makaaratha mohoro . . . O na ngombo ciakwa cia arũme na cia atumia nĩ ngaaciitĩrĩria roho wakwa matukũ-inĩ macio.” (Joel 2:28, 29) Ũndũ ũcio ndwekĩkire o rĩo Aisiraeli macoka bũrũri-inĩ wao kuuma Babuloni. Handũ ha ũguo, wekĩkire mĩaka mĩingĩ thutha ũcio mũthenya wa Pentekoste ya mwaka wa 33 Mahinda Maitũ (M.M.). Tũmenyaga ũguo atĩa?

15. Kũringana na Atũmwo 2:16, 17, nĩ ciugo irĩkũ cia Joeli 2:28 Petero aacenjirie? Ũndũ ũcio ũronania atĩa?

¹⁵ Mũtũmwo Petero agĩtongorio nĩ roho nĩ aahũthĩrire Joeli 2:28, 29 hĩndĩ ĩrĩa gwekĩkire ũndũ wa magegania mũthenya wa Pentekoste. Kĩndũ ta thaa ithatũ mũthenya ũcio rũcinĩ, Ngai nĩ aaitĩrĩirie andũ roho wake mũtheru, na andũ arĩa maamũkĩrire roho ũcio makĩambĩrĩria kwaria “ũhoro wĩgiĩ maũndũ manene ma Ngai.” (Atũm. 2:11) Mũtũmwo Petero agĩtongorio nĩ roho, nĩ aahũthĩrire ciugo ngũrani hanini akĩgweta ũrathi wa Joeli. Ta rora nĩ ciugo irĩkũ aacenjirie. (Thoma Atũmwo 2:16, 17.) Mũtũmwo Petero ndaambĩrĩirie na ciugo “thutha ũcio,” iria irĩ thĩinĩ wa ũrathi wa Joeli, no aambĩrĩirie na ciugo “matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria” akĩaria ũhoro wĩgiĩ ihinda inini mbere ya Jerusalemu na hekarũ ĩrĩa yarĩ kuo kwanangwo. Hĩndĩ ĩyo nĩrĩo “andũ a mĩthemba yothe” mangĩgaaitĩrĩrio roho wa Ngai. Ũndũ ũcio ũronania atĩ ihinda nĩ rĩahĩtũkĩte mbere ya ũrathi wa Joeli ũhinge.

16. Roho mũtheru wa Ngai wateithirie wĩra wa kũhunjia atĩa karine-inĩ ya mbere, na ũteithĩtie atĩa matukũ-inĩ maya?

 ¹⁶ Thutha wa Ngai gũitĩrĩria Akristiano acio a karine ya mbere roho wake, nĩ maambĩrĩirie wĩra wa kũhunjia ũrĩa thutha-inĩ ũngĩacokire ũthereme thĩ yothe. Gũkinyĩria kĩndũ mwaka wa 61 M.M., rĩrĩa mũtũmwo Paulo aandĩkĩire Akolosai marũa, ooigire atĩ ũhoro ũrĩa mwega nĩ wahunjĩtio “kũrĩ ũũmbi wothe mũhuro wa riũa.” (Kol. 1:23) Rĩrĩa Paulo aahũthĩrire ciugo “ũũmbi wothe,” eendaga kuuga icigo iria ciothe mangĩahotire gũthiĩ. Nĩ ũndũ wa ũteithio wa roho mũtheru wa Jehova, wĩra wa kũhunjia nĩ ũtheremete o na makĩria matukũ-inĩ maitũ, ũgakinya nginya “ituri-inĩ cia thĩ.”—Atũm. 13:47; rora gathandũkũ ‘ Nĩ Ngaitĩrĩria Andũ Roho Wakwa.’

17. Ũtaũku witũ wĩgiĩ ũrathi wa Joeli wĩgiĩ ngigĩ ũcenjetie na njĩra ĩrĩkũ?

¹⁷ Nĩ kĩĩ gĩcenjetie? Rĩu nĩ tũtaũkĩirũo wega makĩria nĩ ũrathi ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Joeli 2:7-9. Na njĩra nguhĩ, mĩhari ĩyo ndĩarĩrĩirie wĩra witũ wa kũhunjia ũrĩa tũrutaga na kĩyo, no yarĩrĩirie ũrĩa mbũtũ cia Babuloni ingĩatharĩkĩire Jerusalemu mwaka wa 607 M.M.M.

18. Nĩ kĩĩ gĩtacenjetie harĩ andũ a Jehova?

¹⁸ Nĩ kĩĩ gĩtacenjetie? Andũ a Jehova megũthiĩ na mbere kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega kũndũ guothe, makĩhũthagĩra njĩra iria ciothe mangĩhota gwĩka ũguo. (Mat. 24:14) Gũtirĩ mũkaana tũngĩheo nĩ thirikari ũtũgirĩrĩrie gwathĩkĩra watho wa kũhunjia. Nĩ ũndũ wa gũteithio nĩ Jehova, tũgũthiĩ na mbere kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki tũrĩ na kĩyo na ũcamba gũkĩra hĩndĩ ĩngĩ o yothe! Tũgũthiĩ na mbere kwĩhoka Jehova atũteithie gũtaũkĩrũo nĩ ũrathi wa Bibilia, tũrĩ na ma atĩ ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire rĩakinya, nĩ agaatũtongoria “harĩ ũhoro ũrĩa wa ma wothe”!—Joh. 16:13.