1, 2. Gwĩkĩrana ngoro nĩ kwa bata nĩkĩ?

MŨIRĨTU ũmwe wĩtagwo Cristina, ũrĩa ũrĩ na mĩaka 18 ^[1] oigire ũũ: “Nĩ hinya mũno aciari akwa manjĩkĩre ngoro, no nĩ mandutaga mahĩtia kaingĩ. Rĩmwe ciugo ciao nĩ indurithagia ngoro mũno. Manjĩraga njĩkaga maũndũ ta mwana, ndirĩ ũndũ nyitaga, na atĩ ndĩ mũnoru. Ũndũ ũcio ũtũmaga ndĩre maita maingĩ na ngona kaba kwaga kwaria nao. Njiguaga itarĩ kĩene.” Ũndũ ũcio ũronania ũrĩa mũtũũrĩre ũngĩkorũo ũrĩ mũritũ angĩkorũo mũndũ ndarekĩrũo ngoro.

² Ngũrani na ũguo, gwĩkĩrana ngoro nĩ ũndũ wa bata. Rubén oigire ũũ: “Ngoretwo ngĩhiũrania na thĩna wa kwĩyagĩra kĩene kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ. No nĩ kũrĩ hĩndĩ ndahunjagia na mũthuri ũmwe wa kĩũngano na akĩona nĩ harĩ ũndũ ũrathumbũra. Rĩrĩa ndamũtaaragĩria ũrĩa ndaiguaga, nĩ aathikĩrĩirie arĩ na tha. Agĩcoka akĩnjĩra maũndũ mega marĩa ndahingagia. Ningĩ nĩ aandirikanirie ciugo cia Jesu, atĩ o ũmwe witũ nĩ wa bata gũkĩra tũnyoni tũingĩ. Nĩ ndirikanaga rĩandĩko rĩu kaingĩ, na no rĩhutagia ngoro. Ciugo ciake nĩ ciandeithirie mũno.”—Mat. 10:31.

3. (a) Mũtũmwo Paulo oigire atĩa ũhoro-inĩ wĩgiĩ gwĩkĩrana ngoro? (b) Tũkwarĩrĩria ciũria irĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

 ³ Bibilia nĩ ĩtĩtĩrithagia bata wa gwĩkĩrana ngoro tũtegũtigithĩria. Mũtũmwo Paulo aandĩkĩire Akristiano Ahibirania ũũ: “Mwĩmenyagĩrĩrei, ariũ a Ithe witũ, nĩguo mũndũ o na ũmwe thĩinĩ wanyu ndakaanagĩe na ngoro njũru ĩtarĩ wĩtĩkio na njĩra ya kwĩyeheria kuuma harĩ Ngai ũrĩa ũtũũraga muoyo; ĩndĩ ũmanagĩrĩriai o mũndũ na ũrĩa ũngĩ o mũthenya, . . . nĩguo mũndũ o na ũmwe wanyu ndakanomio ngoro nĩ hinya wa maheeni wa mehia.” (Ahib. 3:12, 13) No ũmenye bata wa gwĩkĩranaga ngoro, ũngĩririkana hĩndĩ wagĩire na hinya nĩ ũndũ wa gwĩkĩrũo ngoro. Kwoguo rekei twarĩrĩrie ciũria ici: Gwĩkĩrana ngoro nĩ kwa bata nĩkĩ? Tũngĩĩruta atĩa kuumana na Jehova, Jesu na Paulo ũhoro-inĩ wĩgiĩ gwĩkĩra andũ arĩa angĩ ngoro? Tũngĩhota atĩa gwĩkĩra arĩa angĩ ngoro na njĩra ĩgũkorũo na moimĩrĩro?

4. Nĩa mabataraga gwĩkĩrũo ngoro, no nĩkĩ ti andũ aingĩ mekĩranaga ngoro?

⁴ Ithuothe nĩ tũbataraga gwĩkĩrũo ngoro. Ũndũ ũcio nĩ wa bata makĩria rĩrĩa ciana irakũra. Mwarimũ ũmwe wĩtagwo Timothy Evans aatarĩirie ũũ: “Ciana . . . nĩ ibataraga gwĩkĩrũo ngoro o ta ũrĩa mĩmera ĩbataraga maĩ. Hĩndĩ ĩrĩa mwana ekĩrũo ngoro nĩ aiguaga arĩ wa bata na endetwo.” O na kũrĩ ũguo, tũratũũra mahinda ma ũgwati. Andũ makoragwo marĩ eyendi, matarĩ wendo ũrĩa wa ndũire, na matiĩkĩranaga ngoro. (2 Tim. 3:1-5) Aciari amwe matiĩkĩraga ciana ciao ngoro, tondũ aciari ao matiamekĩrire ngoro. Aruti a wĩra aingĩ maticokagĩrio ngatho, kwoguo moigaga atĩ ti kaingĩ ũngĩkĩrũo ngoro wĩra-inĩ.

5. Gwĩkĩrana ngoro kũhutĩtie maũndũ marĩkũ?

⁵ Gwĩkĩra mũndũ ngoro nĩ hamwe na kũmũcokeria ngatho nĩ ũndũ wa ũndũ mwega ekĩte. Ningĩ no twĩkĩre arĩa angĩ ngoro na njĩra ya kũmagwetera ngumo njega makoragwo nacio kana ‘kũũmagĩrĩria arĩa makuĩte ngoro.’ (1 Thes. 5:14) Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa kaingĩ gĩtaũragwo “gwĩkĩra ngoro” kiugaga “gwĩta mũndũ mũkorũo hamwe nake.” Rĩrĩa tũratungata na aarĩ na ariũ a Ithe witũ, no kũhoteke tũgĩe na mĩeke ya kũmekĩra ngoro. (Thoma Kohelethu 4:9, 10.) Hihi nĩ tũhũthagĩra mahinda marĩa magĩrĩire kwĩra arĩa angĩ kĩrĩa gĩtũmaga tũmende na tũmone marĩ a bata? Nĩguo tũhote gũcokia kĩũria kĩu, no twambe twĩcirie ũhoro wa thimo ĩno: “Kiugo kĩarĩtio o ihinda rĩagĩrĩire, kaĩ nĩ kĩega-ĩ!”—Thim. 15:23.

6. Mũcukani endaga gũtũraga ngoro nĩkĩ? Heana ngerekano.

⁶ Shaitani ũrĩa Mũcukani endaga gũtũraga ngoro tondũ nĩ oĩ atĩ gũkua ngoro nĩ gũtũmaga twage hinya kĩĩroho na maũndũ-inĩ mangĩ. Thimo 24:10 yugaga ũũ: “Ũngĩtuĩka wa kũũrũo nĩ hinya mũthenya wa mĩnyamaro-rĩ, hinya waku no mũnyinyi.” Shaitani aahũthĩrire mĩnyamaro na igenyo kũgeria kũũraga Ayubu ngoro, no mũbango ũcio wake mũru nĩ waringire ihiga. (Ayub. 2:3; 22:3; 27:5) No tũregane na Mũcukani na njĩra ya gwĩkĩra ngoro andũ a famĩlĩ citũ o hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Ũndũ ũcio nĩ ũrĩtũmaga tũkorũo na gĩkeno na tũigue tũiganĩire tũrĩ mĩciĩ-inĩ itũ na Nyũmba-inĩ ya Ũthamaki.

7, 8. (a) Nĩ ngerekano irĩkũ irĩ Bibilia-inĩ cionanagia atĩ Jehova nĩ onaga gwĩkĩra andũ ngoro ũrĩ ũndũ wa bata? (b) Aciari mangĩĩgerekania atĩa na Jehova? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁷ Jehova. Mwandĩki wa Thaburi aandĩkire ũũ: “Jehova nĩ akoragwo hakuhĩ na arĩa  athuthĩku ngoro; na acio ahehenjeku ngoro akamahonokia.” (Thab. 34:18, New World Translation) Jehova nĩ aaheire Jeremia ũmĩrĩru hĩndĩ ĩrĩa aarĩ na guoya na agakua ngoro. (Jer. 1:6-10) Ningĩ ta wĩcirie ũrĩa mũnabii Danieli arĩ mũkũrũ aaiguire hĩndĩ ĩrĩa Ngai aatũmire mũraika nĩguo amwĩkĩre hinya. Mũraika ũcio eetire Danieli mũndũ “mwendeku makĩria.” (Dan. 10:8, 11, 18, 19) O nawe githĩ to wĩkĩre ngoro ahunjia, mapainia, na aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa akũrũ?

⁸ O na gũtuĩka Ngai nĩ maarutithanĩtie wĩra na Jesu kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, nĩ onire bata wa kũmwĩkĩra ngoro hĩndĩ ĩrĩa aarĩ gũkũ thĩ. Jesu nĩ aaiguire maita merĩ Ithe akĩaria kuuma igũrũ akiuga “Ũyũ nĩ Mũrũ wakwa, ũrĩa nyendete mũno, na nĩ ndĩmwĩtĩkĩrĩte.” (Mat. 3:17; 17:5) Na njĩra ĩyo, akĩmwĩkĩra ngoro na akĩmuonia nĩ aakenagio nĩ ũrĩa eekaga. No nginya Jesu akorũo nĩ eekĩrirũo ngoro mũno nĩ ciugo icio eerirũo kĩambĩrĩria-inĩ kĩa ũtungata wake na mwaka-inĩ wa mũico wa ũtũũro wake gũkũ thĩ. Ningĩ Jehova nĩ aatũmire mũraika ekĩre Jesu hinya ũtukũ wa mũico atanakua. (Luk. 22:43) Angĩkorũo tũrĩ aciari, rekei tũrũmagĩrĩre kĩonereria kĩa Jehova na njĩra ya gwĩkagĩra ngoro ciana citũ na gũcicokagĩria ngatho hĩndĩ ĩrĩa cieka wega. Ningĩ nĩ twagĩrĩirũo gũcihe ũteithio ũrĩa irabatara angĩkorũo nĩ iracemania na magerio rĩrĩa irĩ cukuru.

9. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ũrĩa Jesu aahiũranagia na atũmwo ake?

⁹ Jesu. Ũtukũ ũrĩa Jesu aambĩrĩirie Kĩririkano nĩ onire atĩ atũmwo ake matiarĩ na wĩnyihia. Arĩ na wĩnyihia, Jesu nĩ aamathambirie magũrũ, ĩndĩ no maathire na mbere gũkararania igũrũ rĩgiĩ nũ warĩ mũnene gũkĩra arĩa angĩ, nake Petero nĩ eĩtĩkagia mũno. (Luk. 22:24, 33, 34) O na kũrĩ ũguo, nĩ aamacokeirie ngatho nĩ ũndũ wa kwaga kũmũtiganĩria o na hĩndĩ ya magerio. Nĩ aarathire atĩ nĩ mangĩkaruta mawĩra manene gũkĩra make, na akĩmeera atĩ Ngai nĩ amendete. (Luk. 22:28; Joh. 14:12; 16:27) No wĩyũrie ũũ: ‘Na githĩ ndiagĩrĩirũo kwĩgerekania na Jesu na njĩra ya gũcokagĩria ngatho ciana ciakwa na andũ angĩ nĩ ũndũ wa maũndũ mega marĩa mekĩte handũ ha kũroraga o mawathe mao?’

10, 11. Mũtũmwo Paulo onanirie atĩa atĩ nĩ onaga bata wa gwĩkĩra arĩa angĩ ngoro?

¹⁰ Mũtũmwo Paulo. Paulo nĩ aaragia maũndũ mega megiĩ Akristiano arĩa angĩ thĩinĩ wa marũa make. Nĩ maakoretwo na amwe ao kwa ihinda iraihu na kwoguo nĩ oĩ mawathe mao, ĩndĩ oigire maũndũ mega mamegiĩ. Kwa ngerekano, Paulo onaga Timotheo arĩ ta ‘mwana wake endete na mwĩhokeku thĩinĩ wa Mwathani’ ũrĩa warũmbũyagia biũ maũndũ ma Akristiano arĩa angĩ. (1 Kor. 4:17; Afil. 2:19, 20) Ningĩ nĩ aagathĩrĩirie Tito kũrĩ kĩũngano gĩa Korintho akiuga ũũ: “Tũkoragwo hamwe nake na nĩ mũrutithania wĩra hamwe na niĩ nĩguo mũgunĩke.” (2 Kor. 8:23) No nginya akorũo Timotheo na Tito nĩ meekĩrirũo ngoro nĩ kũmenya ũrĩa Paulo aamonaga.

¹¹ Paulo na Baranaba nĩ maaingĩririe mĩoyo yao ũgwati-inĩ rĩrĩa maacokire kũndũ maatharĩkĩirũo. Kwa ngerekano, o na gũtuĩka nĩ maacemanĩtie na ũkararia mũnene Lusitera, nĩ macokire kuo nĩ getha magekĩre ngoro arĩa maakoretwo matuĩka arutwo nĩguo mehande wĩtĩkio-inĩ. (Atũm. 14:19-22) Paulo nĩ okĩrĩirũo nĩ kĩrĩndĩ arĩ Efeso. Atũmwo 20:1, 2 yugaga ũũ: “Rĩrĩa ngũĩ yathirire, Paulo agĩtũmanĩra arutwo, na thutha wa kũmomĩrĩria, akĩmoigĩra ũhoro na akĩambĩrĩria rũgendo rwa gũthiĩ Makedonia. Na thutha wa gũtuĩkanĩria icigo-inĩ icio ciothe akĩũmagĩrĩria mũno arĩa maaikaraga kũu, agĩkinya Ngiriki.”  Kwoguo Paulo nĩ eekĩrĩire mũno ũhoro wa gwĩkĩra arĩa angĩ ngoro.

12. Mĩcemanio itũ ĩhingagia itemi rĩrĩkũ ũhoro-inĩ wĩgiĩ gwĩkĩrana na gwĩkĩrũo ngoro?

¹² Ũndũ ũmwe watũmire Ithe witũ wa igũrũ abange gũkoragwo na mĩcemanio o kiumia, nĩgetha tũgĩage na mĩeke ya gwĩkanĩra na gwĩkĩrũo ngoro. (Thoma Ahibirania 10:24, 25.) O ta Akristiano a tene, tũcemanagia nĩguo twĩrute na twĩkĩrũo ngoro. (1 Kor. 14:31) Cristina ũrĩa ũkũgwetetwo kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ, oigire ũũ: “Nĩ ngenagĩra gũthiĩ mĩcemanio tondũ nĩ nyonagio wendo na ngekĩrũo ngoro. Rĩmwe nginyaga Nyũmba-inĩ ya Ũthamaki nguĩte ngoro. No aarĩ a Ithe witũ mokaga makahĩmbĩria na makanjĩra ndĩ mũthaka. Manjĩraga nĩ manyendete na atĩ nĩ makenaga kuona ũrĩa ndĩrathiĩ na mbere kĩĩroho. Ciugo ciao cia kũnjĩkĩra ngoro nĩ itũmaga ngĩe hinya.” Na githĩ ti ũndũ mwega hĩndĩ ĩrĩa twahingia itemi ritũ rĩa ‘gwĩkĩrana hinya’?—Rom. 1:11, 12.

13. Ndungata cia Ngai iria irĩ na ũmenyeru ibataraga gwĩkĩrũo ngoro nĩkĩ?

¹³ O na ndungata cia Ngai iria irĩ na ũmenyeru nĩ ibataraga gwĩkĩrũo ngoro. Ta wĩcirie ũhoro wa Joshua. Aatungatĩire Ngai arĩ mwĩhokeku kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ. O na kũrĩ ũguo, Jehova eerire Musa amwĩkĩre ngoro. Aamwĩrire ũũ: “Taara Joshua, na ũmũũmĩrĩrie, o na ũmwĩkĩre hinya; nĩ gũkorũo nĩwe ũkaringa mũrĩmo ũcio, atongoretie andũ aya, na nĩwe ũgatũma magae bũrũri ũcio ũrĩona.” (Gũcok. 3:27, 28) Joshua aarĩ oerere wĩra warĩ mũritũ wa gũtongoria Aisiraeli megwatĩre Bũrũri wa Kĩĩranĩro. Nĩ angĩacemanirie na mĩhĩnga, o na gũtoorio mbara-inĩ. (Josh. 7:1-9) Nĩkĩo Joshua aabataraga gwĩkĩrũo ngoro. Kwoguo rekei o na ithuĩ twĩkagĩre athuri a kĩũngano ngoro o hamwe na arori a mũthiũrũrũko, arĩa merutanagĩria kũrũmbũiya rũũru rwa Ngai. (Thoma 1 Athesalonike 5:12, 13.) Mũrori ũmwe wa mũthiũrũrũko oigire ũũ: “Rĩmwe na rĩmwe aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ matwandĩkagĩra marũa ma gũtũcokeria ngatho, magatwĩra ũrĩa marakeneire iceera ritũ. Tũtiteaga marũa macio na nĩ tũmathomaga rĩrĩa twaigua tũkuĩte ngoro. Nĩ matwĩkagĩra ngoro mũno.”

14. Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ kũgathĩrĩria mũndũ na kũmwĩkĩra ngoro nĩ kwa bata rĩrĩa tũramũhe ũtaaro?

¹⁴ Athuri a kĩũngano na aciari nĩ monaga atĩ gũcokeria mũndũ ngatho na kũmwĩkĩra ngoro nĩ njĩra njega ya gũkindĩra ũtaaro wa Bibilia. Hĩndĩ ĩrĩa Paulo aacokeirie Akorintho ngatho nĩ ũndũ wa kũhũthĩra motaaro marĩa aamaheete no nginya akorũo nĩ meekĩrirũo ngoro gũthiĩ na mbere gwĩka ũrĩa kwagĩrĩire. (2 Kor. 7:8-11) Andreas ũrĩa ũrĩ na ciana igĩrĩ oigire ũũ: “Rĩrĩa  wekĩra ciana ngoro nĩ ũciteithagia gũkũra kĩĩroho na kĩĩmeciria. Ningĩ waciĩkĩra ngoro nĩ ũkindagĩra ũtaaro ũrĩa ũracihe. O na gũtuĩka ciana citũ nĩ ciũĩ maũndũ marĩa mega, imenyeraga gwĩka ũrĩa kwagĩrĩire nĩ ũndũ wa gũciĩkagĩra ngoro hĩndĩ ciothe.”

15. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩka nĩguo twĩkĩre arĩa angĩ ngoro?

¹⁵ Onania nĩ ũrakenio nĩ kĩyo na ngumo njega cia aarĩ na ariũ a Ithe witũ. (2 Maũ. 16:9; Ayub. 1:8) Jehova na Jesu nĩ monaga maũndũ marĩa mothe twĩkaga nĩguo tũnyite mbaru Ũthamaki marĩ ma bata mũno, o na angĩkorũo tũtihotaga kũhingia maũndũ maingĩ kana tũtirĩ na ũhoti mũnene wa kĩĩmbeca. (Thoma Luka 21:1-4; 2 Akorintho 8:12.) Kwa ngerekano, aarĩ na ariũ a Ithe witũ amwe akũrũ nĩ merutanagĩria mũno makinye mĩcemanio-inĩ na manyitanĩre na arĩa angĩ, o hamwe na kũhunjia mategũtĩrĩria. Na githĩ tũtiagĩrĩire kũmacokagĩria ngatho na kũmekĩra ngoro?

16. Nĩkĩ nĩ wega gwĩkagĩra arĩa angĩ ngoro?

¹⁶ Etha mĩeke ya gwĩkĩra arĩa angĩ ngoro. Mũndũ angĩka ũndũ mwega-rĩ, na githĩ ti wega tũmũcokerie ngatho? Ta wĩcirie ũrĩa kwahanĩkire rĩrĩa Paulo na Baranaba marĩ Antiokia thĩinĩ wa Pisidia. Arũgamĩrĩri a thunagogi maamerire ũũ: “Athuri aya, ariũ a Ithe witũ, angĩkorũo nĩ harĩ kiugo mũrĩ nakĩo gĩa kũũmĩrĩria andũ nakĩo, merei.” Paulo akĩrũgama akĩmarutĩra mĩario. (Atũm. 13:13-16, 42-44) Angĩkorũo nĩ harĩ ũndũ ũngiuga wĩkĩre arĩa angĩ ngoro-rĩ, na githĩ ti wega kũuga? Kwahoteka wone atĩ ũngĩmenyera gwĩkĩraga arĩa angĩ ngoro, nao nĩ marĩgwĩkĩraga ngoro.—Luk. 6:38.

17. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma ciugo citũ cia kũgathĩrĩria mũndũ ikorũo na ũritũ?

¹⁷ Gweta ũndũ mũna na warie kuuma ngoro. Gwĩkĩra mũndũ ngoro na kũmũgaathĩrĩria nĩ wega, no ndũmĩrĩri ya Jesu kũrĩ kĩũngano kĩa Thuatira yonanagia atĩ kũgweta ũndũ mũna nĩ wega makĩria. (Thoma Kũguũrĩrio 2:18, 19.) Kwa ngerekano, angĩkorũo ũrĩ mũciari no wĩre ciana ciaku atĩ nĩ ũkenagio mũno nĩ ũrĩa irathiĩ na mbere gũkũra kĩĩroho. Ningĩ no ũgathĩrĩrie mwarĩ wa Ithe witũ ũrarera ciana arĩ wiki nĩ ũndũ wa ũrĩa erutanagĩria kũrera ciana ciake o na kũrĩ na moritũ. Kũmagathĩrĩria na kũmekĩra ngoro na njĩra ta ĩyo no kũmateithie mũno.

18, 19. Tũngĩkĩra hinya atĩa arĩa marabatara gwĩkĩrũo ngoro?

¹⁸ Jehova ndangĩtwĩra ĩmwe kwa ĩmwe twĩkĩre mũndũ mũna ngoro ta ũrĩa eerire Musa ekĩre Joshua ngoro. O na kũrĩ ũguo, nĩ akenaga rĩrĩa twekĩra ngoro aarĩ na ariũ a Ithe witũ na andũ angĩ. (Thim. 19:17; Ahib. 12:12) Kwa ngerekano, no twĩre mũrũ wa Ithe witũ atĩ mĩario yake nĩ yatũteithia na ũtaaro tũkũbataraga, kana nĩ yatũteithia gũtaũkĩrũo nĩ rĩandĩko rĩna. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe aandĩkĩire mwaria waceerete ũũ: “O na gũtuĩka twaaririe o ndagĩka nini, nĩ wanyũmĩrĩirie mũno na ũkĩnjĩkĩra hinya. Ndonire ciugo iria twaaririe nawe na mĩario ĩrĩa warutire irĩ kĩheo ndamũkĩra kuuma kũrĩ Jehova.”

¹⁹ Kwahoteka nĩ tũrĩonaga njĩra nyingĩ cia gwaka arĩa angĩ kĩĩroho tũngĩtua itua rĩa kũhũthĩra ũtaaro ũyũ wa Paulo: “Ĩkĩranagai hinya na mwakanage mũndũ na ũrĩa ũngĩ, o ta ũrĩa mwĩkaga.” (1 Thes. 5:11) Nĩ tũrĩkenagia Jehova twathiĩ na mbere ‘kũmanagĩrĩria o mũndũ na ũrĩa ũngĩ o mũthenya.’