ELIJA aagereire Kĩanda-inĩ kĩa Jorodani. Kwa ihinda rĩa ciumia ithatũ aakoretwo rũgendo-inĩ, oimĩte Kĩrĩma-inĩ kĩa Horebu arorete Isiraeli. Akinya kuo, nĩ onire kũrĩ na mogarũrũku maingĩ. Mathĩna marĩa maarehetwo nĩ kwaga mbura kwa ihinda iraya, rĩu mathiaga mathirĩte. Mbura ya kĩmera nĩ yaambĩrĩirie kuura, na arĩmi nĩ kũhaarĩria maaharagĩria mĩgũnda yao. No mũhaka mũnabii ũcio akorũo nĩ aacokirũo nĩ thayũ kuona bũrũri wao ũgĩcokereria, o na gũtuĩka andũ a kuo nĩo eeciragia ũhoro wao makĩria. Maarĩ o arũaru kĩĩroho. Elija nĩ aabataraga kũmateithia o na makĩria, tondũ matiatigĩte gũthathaiya Baali. *

Elija akinya hakuhĩ na itũũra rĩa Abeli-mehola, nĩ aakorire andũ mũgũnda-inĩ mũnene mũno makĩrĩma. Maarĩ na ndegwa 24 ciohetwo igĩrĩ igĩrĩ, na ciothe ciarĩmaga irũmanĩrĩire igĩtigaga magĩkia na thutha. Mũndũ ũrĩa waarĩmaga na ndegwa iria ciarigĩtie nĩwe Elija aacaragia. Eetagwo Elisha, na nĩwe Jehova aacagũrĩte oerere wĩra wa Elija arĩ mũnabii. Elija onaga ta aatungatagĩra Ngai arĩ wiki, na kwoguo nĩ eeriragĩria mũno gũcemania na Elisha.—1 Athamaki 18:22; 19:14-19.

Hihi Elija nĩ onaga hinya kũgaĩra mũndũ ũngĩ wĩra, maũndũ marĩa eehokeirũo, kana hihi kuona ta wĩra wake ũkoywo nĩ mũndũ ũngĩ? Tũtirĩ na ma, ĩndĩ no gũkorũo nĩ eeciragia ũguo. Gĩtũmi nĩ tondũ, aarĩ “mũndũ ũũmbĩtwo mũũmbĩre ũmwe na ithuĩ.” (Jakubu 5:17) O na kũngĩtuĩka nĩguo eeciragia, Bibilia yugaga ũũ: “Elija akĩgera harĩ we, akĩmũikĩria nguo yake ya igũrũ.” (1 Athamaki 19:19) Nguo ĩyo ya igũrũ Elija eekĩraga, ĩrĩa hihi yaathondeketwo na rũa rwa mbũri kana rwa ng’ondu, yonanagia atĩ, aacagũrĩtwo nĩ Jehova. Kwoguo, rĩrĩa aamĩikĩirie Elisha, harĩ ũndũ wa bata eendaga kuonania. Onanirie nĩ aathĩkĩire Jehova eyendeire, tondũ eerĩtwo atĩ, aamũre Elisha oerere wĩra wake. Elija nĩ eehokete Ngai na nĩ aamwathĩkagĩra.

Elisha ũcio warĩ mwĩthĩ, o nake nĩ eendaga mũno gũteithia mũnabii Elija ũrĩa rĩu warĩ mũkũrũ. Ĩndĩ Elisha ndangĩoereire wĩra wa Elija o hĩndĩ ĩyo. Ithenya rĩa ũguo, kwa ihinda rĩa mĩaka itandatũ, aatwaranaga na mũnabii ũcio mũkũrũ arĩ na wĩnyihia, o na akamũteithagĩrĩria, ũũ atĩ, thutha-inĩ andũ mamũũĩ ta “o we ũcio waitagĩrĩria Elija maĩ moko.” (2 Athamaki 3:11) Na githĩ to mũhaka Elija akorũo nĩ aakenaga mũno kũgĩa na mũteithia ta ũcio? No kũhoteke andũ acio eerĩ nĩ maatuĩkire arata a hakuhĩ mũno. Hatarĩ nganja, ndũgũ ĩyo yao nĩ yaamateithirie gũkirĩrĩria, o na kũrĩ na wagi mũingĩ wa kĩhooto bũrũri-inĩ ũcio, na makĩria waganu wa mũthamaki, Ahabu, ũrĩa wathiaga na mbere ũtororoketie.

Hihi nĩ wonaga wagi wa kĩhooto? Ithuothe nĩ tũcemanagia naguo thĩinĩ wa thĩ ĩno njũru. Mũrata wendete Ngai, no agũteithie kũũmĩrĩria. Kwĩruta ũhoro wĩgiĩ wĩtĩkio ũrĩa Elija aarĩ naguo, ningĩ no gũgũteithie kũhiũrania na wagi wa kĩhooto.

Elija na Elisha nĩ meerutanĩirie mũno gũteithia andũ acio mahone kĩĩroho. Nĩo maatongoririe wĩra wa kũmenyeria anabii arĩa angĩ, arĩa hihi maarutagwo hamwe marĩ tũkundi. O na kũrĩ  ũguo, thutha wa ihinda, Elija nĩ aathirũo nĩ Jehova ũũ: “Ũkĩra ũikũrũke ũkore Ahabu, mũthamaki wa Isiraeli.” (1 Athamaki 21:18) Hihi nĩ ũndũ ũrĩkũ Ahabu eekĩte?

Mũthamaki ũcio nĩ aatuĩkĩte mũregenyũki, na gũtionekete mũthamaki ũngĩ wa Isiraeli warĩ mũũru kũmũkĩra. Aahikĩtie Jezebeli, ũrĩa waatũmĩte ũthathaiya wa Baali ũthereme bũrũri-inĩ ũcio, na mũthamaki we mwene akaũnyita mbaru. (1 Athamaki 16:31-33) Ũthathaiya wa Baali waakoniĩ ikũngũĩro cia ũciari, cia ũmaraya, na kũruta ciana magongona. Gũthũkia mũno, Ahabu aakoretwo aagarara watho wa Jehova, wa kũũraga Mũthamaki mwaganu wa Suriata wetagwo Beni-hadadi. Ahabu aaregire kũũraga mũthamaki ũcio nĩguo aheo mbeca. (1 Athamaki, mũrango wa 20) No ũkoroku, kwenda indo, na ũhinya wa Ahabu na Jezebeli, rĩu nĩ waakĩrĩtie njano.

Ahabu aarĩ na mũciĩ Samaria, mũciĩ warĩ mũnene mũno! Ningĩ nĩ aarĩ na mũciĩ ũngĩ Jezireeli, ta kiromita 37 kuuma Samaria. Kũrigania na mũciĩ ũcio wake wa kerĩ, haarĩ na mũgũnda wa mĩthabibu. Ahabu nĩ aacumĩkagĩra mũgũnda ũcio, ũrĩa warĩ wa mũndũ wetagwo Nabothu. Kwoguo, akĩmwĩta akĩmwĩra atĩ nĩ ekũmũhe mbeca kana macenjanie mũgũnda ũcio na ũngĩ. No Nabothu akĩmwĩra ũũ: “Jehova aro’thũũra ingĩkũhe ũgai ũrĩa aa baba maagaire, atĩ ũtuĩke waku.” (1 Athamaki 21:3) Hihi Nabothu aarĩ mũndũ wa kĩgio na mũremi? Andũ aingĩ nĩguo meciragia. Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, aathĩkagĩra Watho wa Jehova, ũrĩa waakanĩtie Aisiraeli kwendia mũgũnda wa famĩlĩ ũrĩa maatigagĩrũo ũrĩ igai. (Maũndũ ma Alawii 25:23-28) Nabothu ndangĩetĩkĩrire kuuna Watho wa Ngai. Ũndũ ũcio nĩ wonanagia atĩ aarĩ na ũũmĩrĩru na wĩtĩkio mũrũmu, tondũ nĩ aamenyaga wega atĩ, angĩakararanirie na Ahabu, nĩ aangĩeingĩririe ũgwati-inĩ.

Ahabu ndaatĩĩte Watho wa Jehova o na hanini. Aainũkire gwake mũciĩ “e na kĩeha mũno, na aiguĩte ũũru” tondũ ũndũ ũrĩa eendaga ndwakinyanĩire. Tũthomaga ũũ: “Agĩgĩĩkomia gĩtanda-inĩ gĩake, arorete rũgito, akĩrega kũrĩa irio.” (1 Athamaki 21:4) Rĩrĩa Jezebeli onire mũthuriwe atembanĩtie iromo ta mwana, aabangire na wara ũrĩa egũtuunyana mũgũnda ũcio wa Nabothu, na gacagaca-inĩ ĩyo aniine famĩlĩ ĩyo ĩtaarĩ na mahĩtia.

Gũthoma ũhoro wa ciĩko cia Jezebeli irĩ magigi, nĩ gũtũmaga mũndũ aigue ũũru mũno. Jezebeli nĩ oĩ wega ũrĩa Watho wa Ngai woigĩte atĩ, kũgĩe na aira eerĩ mũndũ atanatuĩrũo nĩ ũndũ wa rĩhia iritũ. (Gũcokerithia Maathani 19:15) Kwoguo, akĩandĩka marũa na rĩĩtwa rĩa Ahabu, agĩatha anene a Jezireeli macarie andũ erĩ nĩguo marute ũira wa maheeni wĩgiĩ Nabothu, wa atĩ nĩ arumĩte Ngai, ihĩtia rĩrĩa rĩngĩatũmire atuĩrũo kũũragwo. Ũndũ ũcio aathugundire nĩ wahingire. ‘Andũ aaganu’ eerĩ makĩruta ũira wa maheeni wĩgiĩ Nabothu, kwoguo akĩhũũrũo na mahiga nyuguto nginya agĩkua. Makĩria ma ũguo, ariũ a Nabothu o nao makĩũragwo! * (1 Athamaki 21:5-14; Maũndũ ma Alawii 24:16; 2 Athamaki 9:26) Nĩ ũndũ ũcio, Ahabu aarekereirie maũndũ, agĩtĩkĩria mũtumia wake eke ũrĩa ekwenda na orage andũ acio mataarĩ na ũũru meekĩte.

 Ta wĩcirie ũrĩa Elija aaiguire rĩrĩa Jehova aamũguũrĩirie ũrĩa Ahabu na Jezebeli meekĩte. No tũigue tũkuĩte ngoro mũno rĩrĩa tuona andũ arĩa oru makĩgaacĩra o makĩhinyagĩrĩria arĩa angĩ. (Thaburi 73:3-5, 12, 13) Ũmũthĩ, kũiyũire wagi wa kĩhooto, ũrĩa rĩmwe na rĩmwe ũrehagwo nĩ atongoria a ndini. Ũhoro ũyũ wa Ahabu na Nabothu no ũtũũmĩrĩrie. Bibilia yugaga atĩ hatirĩ ũndũ o na ũrĩkũ ũkoragwo wĩhithĩte maitho-inĩ ma Jehova. Gũtirĩ ũndũ atonaga. (Ahibirania 4:13) Nĩ ikinya rĩrĩkũ Jehova oyaga, rĩrĩa ona maũndũ matarĩ ma kĩhooto?

Jehova nĩ aatũmire Elija kũrĩ Ahabu, akĩmwathĩrĩra ũũ: “Rĩu e mũgũnda wa mĩthabibu ũrĩa ũrarĩ wa Nabothu.” (1 Athamaki 21:18) Rĩrĩa Jezebeli eerire Ahabu atĩ mũgũnda ũcio wa mĩthabibu rĩu warĩ wake, Ahabu okĩrire na agĩthiĩ nĩguo akawĩgwatĩre ũtuĩke wake. Ndeciragia Jehova nĩ onaga maũndũ macio. Ta wĩcirie ũrĩa eeĩraga na ngoro, agĩceeraceera mũgũnda-inĩ ũcio wa mĩthabibu, agĩbanga ũrĩa ekũũthondeka wagĩre makĩria. No kahinda gatarĩ coho, Elija akĩmuumĩrĩra! O rĩmwe Ahabu agĩtuka gĩthithi, na arĩ na marakara maingĩ akĩmwĩra ũũ: “Hĩ! Wee thũ yakwa, anga ningĩ ũgũkĩngora?”—1 Athamaki 21:20.

Ciugo icio cia Ahabu iguũragia maũndũ merĩ ma ũrimũ wake. Wa mbere, rĩrĩa eerire Elija, “anga ningĩ ũgũkĩngora,” Ahabu onanirie atĩ Jehova aarĩ kũraya mũno meciria-inĩ make. Ĩndĩ, Jehova nĩwe ‘waamũkorete.’ Jehova nĩ onete atĩ Ahabu aahũthĩrĩte ũũru wĩyathi wake wa gwĩthuurĩra wega na ũũru, na agakenera maũndũ moru marĩa Jezebeli eekĩte. Ningĩ Ngai nĩ onete atĩ ngoro ya Ahabu yaiyũirũo nĩ kwenda indo cia kĩĩmwĩrĩ, akaaga tha na kĩhooto. Wa kerĩ, rĩrĩa eerire Elija, “Wee thũ yakwa,” Ahabu onanirie rũthũũro rwake harĩ mũndũ warĩ mũrata wa Jehova Ngai, na ũngĩamũteithirie agarũrĩre mĩthiĩre yake mĩũru.

Maũndũ marĩa Ahabu eekire no matũrute ũndũ ma wa bata. Twagĩrĩirũo kũririkanaga atĩ gũtirĩ ũndũ o na ũmwe Jehova Ngai atonaga. Arĩ Ithe witũ ũrĩ wendo, nĩ onaga tũgĩte makinya na agakorũo akĩenda mũno gũtũteithia tũgarũrĩre mĩthiĩre itũ. Nĩguo atũteithie, kaingĩ ahũthagĩra arata ake ehokeku, andũ matariĩ ta Elija a gũkinyĩria andũ ndũmĩrĩri yake. Na githĩ ti mahĩtia manene kuona arata a Ngai marĩ thũ citũ?—Thaburi 141:5.

Ta hũũra mbica Elija akĩra Ahabu atĩrĩ: “Ĩĩ, nĩngũkorete.” Aakorire Ahabu ahaana o ta ũrĩa aatariĩ, mũici, mũũragani, na mũndũ ũtaathĩkagĩra  Jehova Ngai. Elija nĩ aabataraga ũũmĩrĩru nĩguo ahote kũng’ethera mũthamaki ũcio mwaganu. Na ndeetigĩrire kũmũmenyithia ituĩro rĩrĩa Ngai aamũtuĩrĩire. Jehova nĩ onaga maũndũ mothe marĩa meekĩkaga, atĩ waganu wa nyũmba ya Ahabu wathiaga ũtheremete kũrĩ andũ arĩa angĩ. Nĩ ũndũ ũcio Elija akĩra Ahabu ũrĩa Ngai aabangĩte atĩ, nĩ ‘kũhaata angĩahaatithirie biũ,’ aniine nyũmba yake yothe. Jezebeli o nake nĩ aangĩoerũo ikinya.—1 Athamaki 21:20-26.

Elija ndeetĩkĩtie ũrĩa andũ aingĩ ũmũthĩ metĩkĩtie, atĩ mũndũ no eke maũndũ moru na aage kuoerũo ikinya. Ũhoro ũcio ũrĩ Bibilia-inĩ wĩgiĩ Ahabu, ũtũririkanagia atĩ, Jehova Ngai nĩ onaga maũndũ marĩa marathiĩ na mbere, na akoya ikinya ihinda rĩake rĩakinya. Kiugo gĩake nĩ gĩtũũmagĩrĩria atĩ, hĩndĩ nĩ ĩroka rĩrĩa akaniina biũ wagi wothe wa kĩhooto. (Thaburi 37:10, 11) O na kũrĩ ũguo-rĩ, wahota kwĩyũria ũũ: ‘Hihi matuĩro ma Ngai no ma kũherithia andũ? Hihi nĩ ma tha?’

No kũhoteke Elija nderĩgagĩrĩra Ahabu eke ũrĩa eekire aamenyithio ituĩro rĩa Ngai. Bibilia yugaga ũũ: “Na gũgĩkinya atĩrĩ, atĩ Ahabu aaigua ciugo icio, agĩgĩtembũranga nguo ciake, akĩĩhumba nguo ya ikũnia mwĩrĩ, akĩĩhinga kũrĩa irio, agĩkomera tama wa ikũnia, na agathiaga ecekehetie.” (1 Athamaki 21:27) Hihi ũguo nĩ kuuga Ahabu nĩ aaherete?

No tuuge atĩ, nĩ harĩ mogarũrũku eekire. Ahabu nĩ eenyihirie, ũndũ ũrĩa ũkoragwo ũrĩ mũritũ mũno harĩ mũndũ mwĩtĩi gwĩka. No hihi kũna nĩ eerirĩte? Reke tũringithanie ũhoro wake, na wa mũthamaki warĩ mũũru mũno wacokire gwathana thutha-inĩ wetagwo Manase. Rĩrĩa Manase oeirũo ikinya nĩ Jehova, nĩ eenyihirie mũno na akĩmũkaĩra. No nĩ harĩ o ũndũ ũngĩ eekire. Aacenjirie mĩthiĩre yake na njĩra ya kweheria mĩhianano ĩrĩa aathondekithĩtie, ningĩ nĩ eerutanĩirie gũtungatĩra Jehova na agĩkĩra andũ arĩa angĩ ngoro meke o taguo. (2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 33:1-17) Hihi ũguo nĩguo Ahabu eekire? Aca.

Hihi Jehova nĩ aamenyire atĩ Ahabu nĩ gwĩtua eetuaga atĩ nĩ aherete? Jehova eerire Elija ũũ: “Nĩũkuona ũrĩa Ahabu enyihĩtie mbere yakwa? Tondũ wa ũguo enyihĩtie mbere yakwa-rĩ, ndirehe ũũru ũcio matukũ-inĩ make; no matukũ-inĩ ma mũriũ, nĩguo ngarehere nyũmba yake ũũru ũcio.” (1 Athamaki 21:29) Hihi ũguo nĩ kuuga atĩ Jehova nĩ oheire Ahabu? Aca, tondũ Ngai ohagĩra o arĩa meerira biũ. (Ezekieli 33:14-16) Nĩ gũkorũo Ahabu onanirie kwĩrira na gĩkĩro kĩna, Jehova o nake nĩ aamuonirie tha na gĩkĩro o ta kĩu. Ngai ndangĩarekire Ahabu eyonere famĩlĩ yake ĩkĩniinwo.

O na kũrĩ ũguo, Jehova ndaigana gũcenjia ituĩro rĩrĩa aamũtuĩrĩire. Thutha ũcio Jehova nĩ aaranĩirie na araika nĩguo marore njĩra ĩrĩa njega yaagĩrĩire ya kũheenereria Ahabu, atĩ, athiĩ mbaara-inĩ nĩguo oragĩrũo kuo. Kahinda kanini thutha ũcio, ituĩro rĩa Jehova harĩ Ahabu rĩgĩkinya. Akĩgurara ũru arĩ mbaara-inĩ, akiura thakame nginya agĩkua. Ũhoro ũcio ũthiaga na mbere kuonania atĩ: Rĩrĩa ngaari yake yaathambagio, harĩ ngui ciacũnire thakame ya mũthamaki ũcio. Na njĩra ĩyo, ciugo ici Jehova eerĩte Ahabu kũgerera Elija ikĩhingio: “Nawe ũkĩarie nake, ũmwĩre atĩrĩ, Jehova oigĩte ũũ: Githĩ nĩworagana, o na wegwatĩra kĩndũ kĩene? Ũkĩarie nake, ũmwĩre atĩrĩ, Jehova aakiuga ũũ o handũ hau ngui iracũnĩire thakame ya Nabothu-rĩ, no ho ngui igaacũnĩra thakame yaku, o yaku we mwene.”—1 Athamaki 21:19; 22:19-22, 34-38.

Kũniinwo kwa Ahabu nĩ kũũmagĩrĩria arĩa othe ehokeku harĩ Ngai, o ta ũrĩa kwomĩrĩirie Elija na Elisha atĩ Jehova ndaigana kũriganĩrũo nĩ ũũmĩrĩru na wĩtĩkio wa Nabothu. Tondũ Ngai nĩ wa kĩhooto, ndagaga kuoera arĩa aganu ikinya hĩndĩ ĩrĩa yaagĩrĩire, ningĩ rĩrĩa egũtuĩra ehia nĩ amaiguagĩra tha angĩkorũo harĩ na gĩtũmi kĩega gĩa gwĩka ũguo. (Ndari 14:18) Na githĩ ũndũ ũcio ndwarutire Elija ũndũ wa bata, thutha wa gũkirĩrĩria kwa ihinda iraya hĩndĩ ya wathani wa mũthamaki ũcio mũũru? Hihi nĩ ũrĩ wekwo maũndũ matarĩ ma kĩhooto? Nĩ wĩriragĩria gũkoona Ngai akĩeheria wagi wa kĩhooto? Nĩ wega wĩgerekanagie na wĩtĩkio wa Elija. Arĩ hamwe na Elisha, nĩ aathire na mbere kũhunjia ndũmĩrĩri ya Ngai, na agĩkirĩrĩria wagi mũingĩ wa kĩhooto!