Kala nee ngeno wa fa u wete ovakwaita Ovafilisti ovanangeli tava lengalenga kokule. Opo nee ova mona ovalumenhu vavali Ovaisrael kombinga ikwao yolufilu olo le va tukula pokati. Ovakwaita ovo kava li ve wete pe na omuponga washa molwaashi ova li va yemba ovalumenhu ovo. Ovafilisti ova kala ve kwetife ko Ovaisrael efimbo noule, nOvaisrael ova kala nokuli hava i kuvo opo va ka upike oilongifo yavo yomomapya. Onghee Ovaisrael kava li lela ve na oilwifo i tya sha. Nomolwaasho ovanangeli Ovafilisti eshi va mona ovalumenhu ovo Ovaisrael, ova li ve va dina, ve wete kutya nonande ova li va homata kave na osho tava dulu. Ovanangeli ovo ove va lalekida nodino tava ti: “Londeni, mu uye kufye, opo nee hatu mu ulikile sha!” — 1 Samuel 13:19-23; 14:11, 12.

Ovafilisti ova li ve li pokulihonga oshilihongomwa sha kwata moiti. Ovaisrael ovo vavali ova kulukila mefilu noku li tauluka, nokuhovela okulonda va yuka kOvafilisti. Poima opo opa li pa londa, nomolwaasho opa li tapa pula okukakanya komamanya komhunda opo va ye kovanangeli ovo. (1 Samuel 14:13) Eshi Ovaisrael ovo va ehena popepi, Ovafilisti ove ke shi didilika kutya omulumenhu ou e li komesho okwa li a homata nokwa li a shikulwa komuhumbati woiti yaye. Otashi dulika va li tave lipula kutya omulumenhu oo okwa tokola ngaho okuhomona etangakwaita alishe lovanangeli ve li ashike vavali nonokutya okwa li ngoo e shii osho ta ningi?

Edina lomulumenhu oo oJonatan, nokwa li e shii osho ta ningi. Okwa li e na eitavelo la kola, nOvakriste vashili kunena ove na shihapu okulihonga mehokololo laye. Nonande ihatu kufa ombinga moita yo venevene, ohatu dulu okulihonga kuye omaukwatya ngaashi ouladi, oudiinini nokukala nomhepo yeliyambo, oo taa dulu oku tu kwafela tu kale neitavelo la kola. — Jesaja 2:4; Mateus 26:51, 52.

Opo tu ude ko kutya omolwashike Jonatan a li a tokola okuhomona ovanangeli Ovafilisti, otwa pumbwa okukonakona onakudiwa yaye. Jonatan oye a li oshiveli shohamba yotete yaIsrael, Saul. Eshi Saul a nangekwa po e li ohamba, otashi dulika Jonatan a hangwa e na omido 20 ile e dule po. Osha fa shi li ngaha kutya okwa li e na ekwatafano lopofingo naxe, oo luhapu a li he mu lombwele oiholekwa. Pefimbo olo, Jonatan okwa li e shii kutya xe ka li ashike mule, e na ondjelo iwa nomukwaita omuladi, ndele okwa li yo e shii omaukwatya aye a denga mbada, ngaashi eitavelo nelininipiko. Okwa li e wete kutya omolwashike Jehova a hoolola xe a ninge ohamba. Nokuli nomuprofeti Samuel okwa tile kutya kapa li umwe muIsrael a fa Saul. — 1 Samuel 9:1, 2, 21; 10:20-24; 20:2.

Jonatan oku na okukala a li e udite etumba eshi a li ta lwifa ovatondi voshiwana shaJehova koshi yewiliko laxe. Oita oyo hangaashi oyo hai kala pokati koiwana kunena. Pefimbo olo, oshiwana shaIsrael osha li shi lile po Jehova, nosha li hashi ponokelwa luhapu koiwana oyo ya li hai longele oikalunga. Ovafilisti, ovo va li hava longele oikalunga ngaashi Dagon, ova li hava fininike nokukendabala okuhanauna po oshiwana osho sha li sha hoololwa kuJehova.

Onghee hano, kovalumenhu ngaashi Jonatan, okulwa omalwoodi a tya ngaho okwa li onghedi yokuulika oudiinini wavo kuJehova Kalunga. Na Jehova okwa li a punika eenghendabala daJonatan. Diva konima eshi Saul a ninga ohamba, okwa li a nangeka po omona waye a ninge ondjai yovakwaita eyovi, oo a ka ponokela etangakwaita lOvafilisti kuGeba. Nonande Ovaisrael kava li ve na oilwifo ya wana, Jonatan okwa li a findana kekwafo laJehova. Omolwoikonene, Ovafilisti ova li va tokola okwaaluka netangakwaita linene. Ovakwaita vahapu vaSaul ova li tava dekweta koumbada. Vamwe ova li va lya onghaku nokuhondama, navamwe vanini ove ke liameka kOvafilisti. Ndele Jonatan okwa li ashike a nyatipala. — 1 Samuel 13:2-7; 14:21.

Ngaashi sha tumbulwa metetekelo, efiku limwe Jonatan okwa li a shuuka po nomuhumbati woiti yaye. Eshi va ehena popepi nonhanda yovakwaita Ovafilisti muMikmas, opo ashike Jonatan a lombwela omuhumbati woiti yaye omhangela yaye. Ova li va hala Ovafilisti ve va mone. Ova li ve shi tala ko shi li edidiliko kutya ngeenge Ovafilisti ove va ponokele, Jehova ote ke va kwafela. Omuhumbati woiti okwa li a twa kumwe naJonatan, tashi dulika omolweendjovo daye deladipiko odo tadi ti: “Omwene iha nyengwa okuxupifa neenghono daava vahapu ile daava vanini.” (1 Samuel 14:6-10) Jonatan okwa li a hala okutya ngahelipi?

Osha yela kutya Jonatan okwa li e lineekela Kalunga kaye filufilu. Kape nomalimbililo kutya okwa li e shii kutya Jehova okwa li a kwafela oshiwana shaye monakudiwa shi finde ovatondi vasho nonande ova li vahapu momuvalu ve shi dule. Peemhito dimwe, okwa li a longifa ashike oohandimwe nova li va findana. (Ovatokolipangeli 3:31; 4:1-23; 16:23-30) Jonatan okwa li e shii kutya eitavelo olo ashike la fimana, ndele hamuvalu, eenghono ile oilwifo oyo ovapiya vaKalunga va li ve na. Onghee omolweitavelo, okwa li a efa Jehova e va wilike shi na sha nokuponokela Ovafilisti. Okwa li a hoolola edidiliko olo tali mu kwafele a mone kutya ehalo laJehova olilipi moshinima osho. Eshi a mona edidiliko olo, okwa pula komesho ehe na oumbada washa.

Ope na eenghedi mbali omo Jonatan a li a ulika eitavelo. Shotete, okwa li e na etilofimaneko lokufimaneka Jehova. Okwa li e shii kutya Kalunga Omunaenghono adishe ine likolelela keenghono dopanhu opo a wanife po omalalakano aye, ashike oha nangeke noupuna ovo tave mu longele noudiinini. (2 Omafimbo 16:9) Oshitivali, ofimbo Jonatan ina katuka eenghatu, okwa li ha tale koumbangi oo tau ulike kutya Jehova okwa hokwa etokolo laye. Kunena, ihatu tale komadidiliko opashikumwifilonga opo tu mone ngeenge Kalunga okwa hokwa eenghatu detu. Ohatu dulu okumona kutya ehalo laKalunga olilipi mokukonakona Eendjovo daye. (2 Timoteus 3:16, 17) Mbela ohatu di konakona ngoo noukeka ofimbo inatu ninga omatokolo a kwata moiti? Ngeenge ohatu ningi ngaho, ohatu ka ulika kutya otwa pitifa ehalo laKalunga komesho, ngaashi Jonatan.

Jonatan nomuhumbati woiti yaye osho va mane okukakanya va ka ponokele Ovafilisti. Xuuninwa, Ovafilisti ove ke shi mona mo kutya ovalumenhu ovo ove uya oku va ponokela, onghee ova li va tuma ko ovakwaita vonhumba ve ke va lwife. Molwaashi Ovafilisti ova li vahapu momuvalu nova li poima pa londa, ova li tava dulu okufinda noupu ovalumenhu ovo vavali. Ndele Jonatan okwe va finda kooumwe nooumwe, ye omuhumbati woiti te va mane. Moule ashike womana manini, ovakwaita 20 ova lapama. Didilika osho Jehova a li a ninga po natango. Ombiibeli oya ti: “Opo nee ehaluko la kwata onhanda yovakwaita naava va li pondje yonhanda nomomatanga aeshe ovakwaita. Etanga lenangelo nongudu yovakwati voinima nayo yo ya haluka, heeno, edu la kakama, ehalukifo la dja muKalunga.” — 1 Samuel 14:15.

Saul novakwaita vaye ova li tava tale ve li kokule nhumbi onhanda yOvafilisti ya li mepiyaano, molwaashi ova li ve lipilukila po nokuli. (1 Samuel 14:16, 20) Ovaisrael ova li va nyatipala nokuponoka, tashi dulika va li va kufa ko oilwifo yOvafilisti ovo va li va lapama. Jehova okwa li a pa oshiwana shaye efindano linene efiku olo. Kalunga oye tuu oo iha lunduluka. Ngeenge otwa kala tu na eitavelo muye ngaashi Jonatan nomuhumbati woiti yaye, ota ka punika yo omatokolo etu. — Malakia 3:6; Ovaroma 10:11.

Nonande Jonatan okwa li a findana molwoodi, kasha li sha endela nawa Saul. Saul okwa li a ninga omapuko a kwata moiti. Okwa li a ninga exwikiloyambo olo la li li na okuningwa komuprofeti Samuel. Kungaho, ka li a dulika komuprofeti waJehova, oo a li Omulevi. Eshi Samuel e uya, okwa li a lombwela Saul kutya omolwokuhadulika, ouhamba waye itau ka kalelela. Natango, eshi Saul a tuma ovakwaita vaye kolwoodi, okwa li e va anifa eano olo inali diladilwa nawa, a ti: “Omulumenhu ou ta makele sha fiyo onguloshi fimbo inandi polifa ehandu lange movatondadi vange, na tokolelwe efyo.” — 1 Samuel 13:10-14; 14:24.

Eendjovo odo otadi ulike kutya Saul okwa li ta ende ta naipala. Omulumenhu oo a li omulininipiki nokwa hokiwa kuKalunga mbela okwa li ta ende ta kwatwa kounhwa? Jehova ka li a yandja elombwelo opo ovakwaita ovo ovaladi ve lidilike momukalo wa tya ngaho. Mbela eshi Saul a ti, “fimbo inandi polifa ehandu lange movatondadi vange,” okwa li ta diladila kutya olwoodi olo oli na sha naye? Mbela okwa li a dimbwa kutya Jehova oye ha yukifa oinima, ndele hahalo laye lokufindana nokukwata ko ovatondadi vaye?

Jonatan ka li a uda kombinga yeano laxe olo inali diladilwa nawa. Eshi a dja kolwoodi olo la li la pupyala, okwa twa onhaili yaye meshila leenyiki nokulya omaadi eenyiki nokwa li e udite ta nghonopala. Opo nee omukwaita waye umwe okwe mu lombwela kombinga yeano laxe li na sha nokulidilika. Jonatan okwa nyamukula a ti: “Tate ta twala oshilongo momupya. Tala, omesho ange nhumbi taa yela paife, eshi nda makela omaadi manini eenyiki. Ovakwaita ngeno va itavelelwe okulya moixuulwa ve i kufa movatondadi. Ndelenee paife etewatewo lOvafilisti inali ninga mbela linene li dule eli.” (1 Samuel 14:25-30) Jonatan okwa li e li mondjila. Nonande okwa li omudiinini kuxe, ka li he liyandje kuye mukeshe okanima. Molwaashi okwa li e na ondjele, vamwe ova li ve mu fimaneka.

Eshi Saul a uda kutya Jonatan okwa tauluka elombwelo laye, okwa li e shi handukila neenghono. Okwa li a tokola nokuli omona waye, Jonatan, a dipawe. Jonatan ka li a twifa omhata etokolo laxe, noina indila a filwe onghenda. Didilika etyekosha laye likumwifi eshi a popya e lixupula a ti: “Aame, ou handi ka fya.” Ashike Ovaisrael ova li ve mu popila va ti: “Jonatan ota ka fya mbela, ou a etela Israel exupifo linene li fike apa? Alala! Oshili, ngaashi Omwene e nomwenyo, nande oluxwiki limwe lokomutwe waye itali ka wila poshi! Osheshi ye e shi ninga nena pamwe naKalunga.” Oshidjemo? Saul okwe shi efa ngoo nee. Ombiibeli oya ti: “Osho ngaha hano ovanhu va mangulula Jonatan mokufya.” — 1 Samuel 14:43-45.

Jonatan okwa li e liningila edina liwa eshi a kala ta longo noudiinini, e na ouladi nomhepo yeliyambo. Eshi omwenyo waye wa li moshiponga, ovanhu ova li ve mu popila omolwedina laye liwa. Nafye otwa pumbwa okukala hatu lipula kutya ohatu liningile edina la tya ngahelipi. Ombiibeli oya ti kutya edina liwa ola fimana. (Omuudifi 7:1) Okuliningila edina liwa kuJehova ngaashi Jonatan oshi li emona la denga mbada.

Nonande Saul okwa kala ta ningi omapuko, Jonatan okwa twikila okukala ta i pamwe naye komalwoodi oule womido. Ka li tuu ha kala a nyemata eshi e wete xe ita dulika vali noku na omhepo younhwa! Onghalo yaxe oya li tai naipala neenghono, na Jonatan ka li ta dulu okuninga po sha.

Oshimhako osho sha makukile omuhangi eshi Saul a li a lombwelwa kuJehova a ka lwife Ovaamalek, ovo va li va duka mokulonga oukolokoshi pefimbo laMoses, na Jehova okwa li a xunganeka kutya otava ka hanaunwa po sheke ve li oshiwana. (Exodus 17:14) Saul okwa li a lombwelwa a hanaune po oimuna yavo nohamba yavo, Agag. Okwa li a findana molwoodi olo, nokape na omalimbililo kutya Jonatan okwa li a lwa pamwe naye ngaashi shito. Ndele Saul okwa li a tauluka owina elombwelo laJehova eshi a xupifa Agag, oimuna noikwamaliko imwe vali. Omuprofeti Samuel okwa li a lombwela Saul eendjovo detokolo da dja kuJehova, a ti: “Ove eshi wa ekelashi ondjovo yOmwene, naye e ku ekelashi yo, uha kale vali ohamba.” — 1 Samuel 15:2, 3, 9, 10, 23.

Lwanima, Jehova okwa li a kufa po omhepo yaye iyapuki puSaul. Molwaashi Saul ka li vali e na ewiliko laJehova lopahole, okwa li he lihaluka ta pwiduka, ta handuka nokutila neenghono. Osha li sha fa ngeno Kalunga e mu kufa omhepo iwa, ndele te mu pe ei ii. (1 Samuel 16:14; 18:10-12) Jonatan ka li tuu a nyemata okutala xe oo a li omunhu wokondjila a naipala neenghono! Ashike Jonatan okwa kala ta longele Jehova noudiinini. Okwa kala ta yambidida xe apa tashi dulika, noka li he mu lile okafima koluko ngeenge te mu lombwele sha, ndele eshi sha fimana osheshi kutya okwa kala e lineekela muKalunga kaye Jehova, oo iha lunduluka. — 1 Samuel 19:4, 5.

Mbela owa mwene nande onale omunhu wonhumba, tashi dulika omupambele woye wopopepi, a nghundipala meitavelo mepakumo leisho? Ohashi yahama omunhu komutima neenghono. Oshimoniwa shaJonatan otashi tu dimbulukifa osho sha popilwe komupsalme umwe, kutya: “Osheshi tate nameme, vo ova efa nge ngaho, ndelenee Omwene Oye ta kombelele nge.” (Epsalme 27:10) Jehova omudiinini alushe. Ote ke ku kombelela yo noku ku fila oshisho e li Xo omunahole, kashi na nee mbudi kutya ovanhu inava wanenena ove ku nyemateka shi fike peni.

Otashi dulika Jonatan a li e shii kutya Jehova ota ka kufa Saul ouhamba. Mbela okwa li e linyenga ngahelipi? Mbela okwa li he lipula kutya ngeno ye ota ka kala ohamba ya tya ngahelipi? Mbela okwa li he litungile ouumbo kutya ota ka pukulula omapuko axe opo a tulile po oshiwana oshihopaenenwa shiwa e li ohamba idiinini nohai dulika? Katu shii osho a li ta diladila, ashike otu shi shii kutya oinima ya tya ngaho inai ka ningwa. Mbela osho osha hala kutya Jehova ka li e na ko nasha nomulumenhu oo mudiinini? Hasho nandenande. Ponhele yaasho, okwa shangifa oshihopaenenwa shaJonatan mOmbiibeli shi tu honge kutya okukala ookaume kashili otashi ti ngahelipi. Ohatu ka kundafana kombinga youkaume wa tya ngaho moshitukuwa tashi landula ko shi na sha naJonatan.