1, 2. Ovanhu vamwe ove na omadiladilo a yoolokafana elipi e na sha noparadisa?

ESHI ovamwatate ovo va dja koilongo imwe va li tava fiye po okapale konima yoshoongalele moSeoul, shaKorea, Eendombwedi domoshitukulwa oda li de va ngudumanena. Osha li oshiningwanima tashi kumu omutima. Vahapu vomuvo ova li tave va molola, nokwiingida tava ti: “Otu liweteni mOparadisa!” Mbela oparadisa oyo va li tava popi ou i shii?

² Kovanhu vamwe oshitya Oparadisa oshi na eityo la yoolokafana. Vamwe ohava ti oparadisa oshinima ashike shongaho. Vo vamwe ohava ti oparadisa ongeenge ashike ve na ehafo nova mbilipalelwa. Ngeenge omunhu a fya unene ondjala ndele ta pewa oikulya otashi dulika a kale e udite kutya oku li moparadisa. Eshi omutalelipo umwe a li ta talele po mefelemudo eti-19 a li a mona olufilu li yadi eengala, okwa li a ingida a ti: “Taa, ei oparadisa ei!” Olufilu olo ola lukwa Oparadisa, nonande omudo keshe pokufu ohali kala la tuvikilwa kolumi (o-snow) li dulife poule weemeta 15 okuya pombada. Oparadisa otai ti shike kwoove? Mbela owe i teelela?

3. Ombiibeli ohai tu ningifa tu diladile shike kombinga yoparadisa?

³ Ombiibeli oya popya kombinga yoparadisa oyo ya li ko nale nosho yo oparadisa oyo tai ke uya. Ediladilo li na sha nOparadisa ola holoka momambo otete Ombiibeli. O-Douay Version yaKatolika, oyo  ya tolokwa okudja mOshilatin, oya popya muGenesis 2:8 ya ti: “Omwene Kalunga okwa twika oshikunino shehafo okudja pehovelo: omo a tula [Adam] omunhu ou a ma.” Omishangwa dOshiheberi oda popya kombinga yoshikunino shaEden. Eden otashi ti “Ehafo,” noshikunino osho osha li shili shihafifa. Omwa li mu na oikulya ya henena, omutalelo muwa nosho yo ekwatafano liwa pokati koinamwenyo ihapu. — Gen. 1:29-31.

4. Omolwashike hatu dulu okutya oshikunino shaEden osha li oparadisa?

⁴ Oshitya shOshiheberi osho sha tolokwa “oshikunino” mOshigreka otashi ti pa·raʹdei·sos. O-Cyclopaedia yaM’Clintock naStrong oya popya kombinga yoshitya pa·raʹdei·sos ya ti: “Oparka ya mbwalangadja, i na oluumbo loku i amena, eshito layo ola wapala filufilu, omu na omiti diwa, dihapu domudo ohadi imi oiimati, nomiti odo odi li pomakungulukilo omeva a yela, omu na eemenye dihapu noufita weedi tau nape; osho osho sha li hashi kala momadiladilo omweendi Omugreka.” — Yelekanifa naGenesis 2:15, 16.

5, 6. Osha enda ngahelipi opo edu li kale lihe fi vali Oparadisa, nosha etifa po epulo lilipi?

⁵ Kalunga okwa li a tula Adam naEva moparadisa, ashike inava kala mo. Omolwashike mbela? Ova li ve lika koshitai va londa ko mo molwaashi kava li va dulika kuKalunga. Onghee kava li vali tava dulu okukala mOparadisa nosho yo oludalo lavo. (Gen. 3:23, 24) Nonande kamwa li vali ovanhu, osha fa shi li ngaha kutya oshikunino osho osha kala ko fiyo opefimbo lEyelu laNoa.

⁶ Vamwe otashi dulika ve lipule kutya, ‘Mbela ovanhu otava ka dula ngoo okuhafela oparadisa kombada yedu?’ Mbela omaumbangi otaa ulike shike? Ngeenge ou na eteelelo loku ka kala pamwe novaholike voye mOparadisa, mbela ou na ekanghameno la kola li na sha neteelelo loye? Mbela oto dulu okuyelifa kutya Oparadisa otai ke uya shili?

7, 8. (a) Eudaneko lilipi Kalunga a li a udanekela Abraham? (b) Eudaneko laKalunga otashi dulika la li la ningifa Abraham a diladile kombinga yashike?

⁷ Ohatu dulu okumona omanyamukulo membo olo la nwefwa mo kOmushiti wOparadisa. Diladila kwaasho Kalunga a li a lombwela kaume kaye Abraham. Kalunga okwa ti kutya ota ka hapupalifa oludalo lAbraham ‘ngaashi eheke pomunghulo wefuta.’ Jehova okwa udaneka a ti: ‘Oiwana aishe kombada yedu otai ka nangekwa noupuna molwoludalo loye, osheshi ove wa uda ondaka yange.’ (Gen. 22:17, 18) Kalunga okwa li a udanekela ovana nosho yo ovatekulu vAbraham eudaneko lafaafana. — Lesha Genesis 26:4; 28:14.

⁸ MOmbiibeli kamu na osho tashi ulike kutya Abraham okwa li ta diladila kutya ovanhu otava ka mona ondjabi yaxuuninwa moparadisa meulu. Onghee hano, eshi Kalunga a popya kutya “oiwana aishe yokombada yedu” otai ka nangekwa noupuna, Abraham okwa li ta dulu okudiladila komanangeko noupuna okombada yedu. Eudaneko olo ola li la dja kuKalunga, nola ulika kutya eenghalo ‘moiwana aishe yokombada yedu’ otadi ka xwepopala. Mbela exumokomesho olo la ningwa mokati koshiwana shaKalunga itali yambidida ediladilo olo?

9, 10. Omaudaneko amwe elipi a ningifa ovanhu va teelele omanangeko noupuna oo tae ke uya?

⁹ David, umwe womoludalo laAbraham, okwa li a popya shi na sha nefimbo olo ‘ovanawii’ nosho yo ‘ovanyonauni’ tava ka kala vehe po vali. Oshidjemo? “Omuhenakalunga ita kala po vali.” (Eps. 37:1, 2, 10) Ponhele yaasho, “ovananheni vo otava ka fyuulula edu, ndele tava ka hafela ombili inene.” David naye okwa li a nwefwa mo a shange ta ti: “Ovayuki, vo otava ka fyuulula oshilongo, ndele tava kala mo alushe.” (Eps. 37:11, 29; 2 Sam. 23:2) Mbela eendjovo odo oda li da kuma ngahelipi ovanhu ovo va li va hala okulonga ehalo laKalunga? Ova li va teelela nodjuulufi kutya ngeenge ovayuki ovo ashike tava ka kala  kombada yedu, mokweendela ko kwefimbo oparadisa oyo ya fa oshikunino shaEden otai ka etululwa.

¹⁰ Lwanima, Ovaisrael vahapu ovo va li tava longele Jehova ova li ve mu fiya po nosho yo elongelokalunga lashili. Kalunga okwa li a efa Ovababilon va finde oshiwana shaye, va hanaune po oshilongo shavo, nova twale vahapu vomuvo moukwatwa. (2 Omaf. 36:15-21; Jer. 4:22-27) Natango, Kalunga okwa kala nale a xunganeka kutya konima yomido 70, oshiwana shaye otashi ka alukila keduumbo lasho. Omaxunganeko oo okwa li a wanifwa po. Ashike otaa ti sha yo nokufye. Eshi hatu konakona amwe omuo, natu kaleke momadiladilo osho tu na okuyandja elitulemo kusho, oparadisa oyo tai ke uya kombada yedu.

11. Jesaja 11:6-9 okwa wanifwa ngahelipi, nepulo lilipi la holoka po?

¹¹ Lesha Jesaja 11:6-9. Kalunga okwa li a xunganeka okupitila muJesaja kutya shimha oshiwana shaYe sha alukile keduumbo lasho, itashi ke lididimikila vali eenghalo didjuu, noitashi ka kala vali sha tila oifitukuti ile ovanhu ovo ve na omaukwatya a fa oifitukuti. Ounona novakulunhu otava ka kala meameno. Mbela osho itashi ku dimbulukifa eenghalo ngaashi odo Kalunga a li a tula po moshikunino shaEden? (Jes. 51:3) Exunganeko olo laJesaja ola popya yo kutya edu alishe, hashiwana ashike shaIsrael, otali “ka kala li yadi eshiivo lokushiiva Omwene, ngaashi omeva a tuvikila efuta.” Osho otashi ka ningwa naini?

12. (a) Ovo va dja moukwatwa waBabilon ova li va mona omanangeko noupuna elipi? (b) Oshike tashi ulike kutya Jesaja 35:5-10 otaka wanifwa po natango?

¹² Lesha Jesaja 35:5-10. Jesaja okwa li a divilika kutya Ovaisrael ovo vali va shuna itava ka kala vali va tila oifitukuti ile ovanhu. Moshilongo shavo omwa li tamu ka kala oiimati ya henena, molwaashi omwa li mu na omeva a wana, ngaashi ashike oshikunino shaEden sha li shi na omeva a wana. (Gen. 2:10-14; Jer. 31:12) Mbela osho osho ashike sha li sha wanifwa po? Kape na oumbangi oo tau ulike kutya ovo va aluka moukwatwa ova li va velulwa pashikumwifilonga. Pashihopaenenwa, ovapofi kava li va twikuluka. Onghee Kalunga okwa li ta ulike kutya okuvelulwa kwoovene otaku ka ningwa konahiya.

13, 14. Ongahelipi ovo va li nale moukwatwa va mona ewanifo laJesaja 65:21-23, nombinga ilipi yexunganeko olo ya pumbwa natango okuwanifwa po? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

¹³ Lesha Jesaja 65:21-23. Ovajuda kava li va shuna komaumbo e li nawa; nokava li va mona omapya nosho yo oikokola yomiviinyu. Ashike osho osha li sha lunduluka eshi Kalunga e va nangeka noupuna. Kasha li tuu ehafo kuvo okutunga omaumbo nokukala muo! Ova li tava dulu okutwika omiti doiimati nokuhafela oiimati yado i na oitungifi.

¹⁴ Didilika ouyelele wa fimana wexunganeko olo. Onaini omafiku etu taa ka kala “ngaashi omafiku omiti e li”? Omiti dimwe oda kala po oule womido omayovi. Ovanhu ova pumbwa okukala ve na oukolele opo va dule okukala nomwenyo oule wefimbo li fike opo. Ngeenge ova ka kala meenghalo odo da xunganekwa kuJesaja, exunganeko li na sha noparadisa otali ka kala la wanifwa po shili. Exunganeko olo otali ka wanifwa po shili.

15. Ongahelipi to dulu okungonga pauxupi omanangeko noupuna amwe oo a tumbulwa membo laJesaja?

¹⁵ Kala nee wa fa u wete omaudaneko e na sha noparadisa yomonakwiiwa oo a kundafanwa metetekelo taa wanifwa: Ovanhu mounyuni aushe otava ka nangekwa noupuna kuKalunga. Kape na oo ta ka monifwa oshiponga koifitukuti ile kovanhu ovo ve na omaukwatya a fa oifitukuti. Ovapofi, ovafitamatwi nosho yo oingudu otai ka velulwa. Ovanhu otava ka tunga omaumbo avo vene ndele tava hafele oikulya i na oukolele. Otava ka kala ko efimbo lile li dulife lomiti. Ohatu mono mOmbiibeli oinima oyo tai ulike kutya onakwiiwa ya tya ngaho otai ke uya. Natango, vamwe otashi dulika va tye ohatu lesha unene omaxunganeko oo ndele kae fi oshili. Oto nya­mukula ngahelipi? Etomheno la kola lilipi u na ­lokuteelela nodjuulufi oparadisa yovenevene  ­kombada yedu? Omunhu Munenenene oo a li ko nale okwa yandja etomheno la kola.

16, 17. Jesus okwa popya kombinga yOparadisa meityo lilipi?

¹⁶ Nonande Jesus ka li e na etimba, okwa li a tokolwa nokweendjelelifwa komuti womahepeko opo a fye, e li pokati kovakolokoshi vavali Ovajuda. Ofimbo ina fya, umwe womovakolokoshi okwa li e shii kutya Jesus okwa li ohamba nokwa li e mu lombwela a ti: “Jesus, dimbulukwe nge, ngeenge wa fiki mouhamba woye.” (Luk. 23:39-42) Onakwiiwa yoye oya kwatelwa mo menyamukulo laJesus olo tali hangwa muLukas 23:43. Ovahongwanhu vamwe vokunena ova toloka eendjovo odo ngaha: “Oshili handi ku lombwele, onena tuu eli to ka kala pamwe naame moParadisa.” Didilika oshitya “onena.” Mbela Jesus okwa li ta ulike kushike? Ovanhu ove na omataleko a yoolokafana.

¹⁷ Momalaka mahapu okunena oinghwanyu ohai longifwa okuyelifa eityo letumbulo. Ndele momashangelo onale Oshigreka, oileshifo kaya li naanaa hai longifwa. Nomolwaasho pa holoka epulo tali ti: Mbela Jesus okwa li ta ti kutya ‘Ohandi ku lombwele, onena tuu eli to ka kala pamwe naame moParadisa’? Ile okwa li ta ti kutya,“Ohandi ku lombwele nena tuu eli, oto ka kala pamwe naame mOparadisa”? Ovatoloki otashi dulika va tule po oshinghwanyu she likolelela keudeko lavo li na sha naasho Jesus a li a hala okutya, noto dulu okumona nghee sha tolokwa mEembiibeli odo hadi longifwa kunena.

18, 19. Ongahelipi hatu dulu okutomhafana kutya Jesus okwa li a hala okutya shike?

¹⁸ Dimbuluka kutya Jesus okwa li a lombwela ovashikuli vaye pehovelo a ti: “Omona wOmunhu ota ka kala koshi yedu omitenya nhatu nomaufiku atatu.” Okwa ti yo kutya: “Omona wOmunhu ota ka yandjwa momake ovanhu, ndele vo otave mu dipaa, ndele efiku etitatu ota nyumuka.” (Mat. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Mark. 10:34) Omuyapostoli Petrus okwa li a popya kutya osho osha ningwa. (Oil. 10:39, 40) Onghee Jesus nosho yo omukolokoshi oo kava li va ya mOparadisa efiku olo va fya. Jesus okwa li e li “moshovafi [ile ­“Hades”]” omafiku onhumba fiyo osheshi Kalunga e mu nyumuna. — Oil. 2:31, 32. *

¹⁹ Onghee ohatu dulu okumona kutya eudaneko olo Jesus a li a udanekela omukolokoshi ola li tali ti ngaha: “Oshili handi ku lombwele nena tuu eli.” Outumbulilo oo owa li washa nokuli nopefimbo laMoses. Okwa ti: “Neendjovo edi ame handi ku lombwele nena, nadi kale momutima woye.” — Deut. 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Oshike tashi yambidida eudeko letu li na sha naasho Jesus a popya?

²⁰ Omutoloki wOmbiibeli umwe a dja kOushilo woPokati okwa popya shi na sha nenyamukulo laJesus a ti: “Osho sha li tashi divilikwa moshitukulwa osho oshitya ‘nena’ noshi na okulesha ngaha, ‘Ohandi ku lombwele nena tuu eli, oto ka kala pamwe naame mOparadisa.’ Eudaneko olo ola li la ningwa efiku olo nola li tali ka wanifwa po konahiya. Omukalo oo wokupopya womalaka okOushilo woPokati owa longifwa okudivilika oushili oo kutya eudaneko olo ola ningwa mefiku lonhumba nonokutya otali ka wanifwa po.” Shimwe vali, etoloko lomefelemudo etitano lo-Syriac version ola toloka enyamukulo laJesus ngaha: “Amen, ohandi ku lombwele nena kutya oto ka kala pamwe naame moshikunino shaEden.” Atusheni otu na okutuwa omukumo keudaneko olo.

21. Oshike sha li inashi ningilwa omukolokoshi, nomolwashike?

²¹ Omukolokoshi oo eshi a li pokufya ka li e shii kutya Jesus okwa li a ninga ehangano novayapostoli vaye ovadiinini va ka kale pamwe naye mOuhamba womeulu. (Luk. 22:29) Shikwao vali, omukolokoshi oo kali nokuli a ninginifwa.  (Joh. 3:3-6, 12) Onghee ohatu dulu okuuda ko kutya Jesus okwa udaneka oparadisa kombada yedu. Konima yomido donhumba, omuyapostoli Paulus okwa li a popya kombinga yemoniko lomulumenhu a “vakulwa a twalwa moParadisa.” (2 Kor. 12:1-4) Mepingafano nomukolokoshi oo a fya, Paulus nosho yo ovayapostoli vakwao ovadiinini ova li va hoololwa va ye meulu va ka pangele pamwe naJesus mOuhamba. Natango, Paulus okwa li ta ulike koshinima shimwe osho tashi ke uya monakwiiwa, “oparadisa” yomonakwiiwa. * Mbela osho osha kwatela mo ngoo edu? Mbela omo to ka kala?

22, 23. Mbela ou na eteelelo lashike?

²² Kaleka momadiladilo kutya David okwa popya efimbo olo eshi ‘ovayuki tava ka fyuulula oshilongo.’ (Eps. 37:29; 2 Pet. 3:13) David okwa li ta popi efimbo olo eshi ovanhu kombada yedu tava ka kala metwokumwe neendjila daKalunga douyuki. Exunganeko olo li li muJesaja 65:22 ola ti: “Ngaashi omafiku omiti e li, osho tashi ka kala yo omafiku ovanhu vange.” Osho otashi ulike kutya ovanhu otava ka kala nomwenyo oule womido omayovi. Mbela owa teelela ngoo efimbo olo? Heeno, she likolelela kEhololo 21:1-4, Kalunga ota ka ehena povanhu, nalimwe lomomanangeko noupuna oo a udanekwa ololo kutya ovo tava ke mu longela mounyuni waye mupe wouyuki ‘itava ka fya vali.’

²³ Paife otu na efano la twa li na sha nOparadisa. Adam naEva ova li va kanifa Oparadisa muEden, ndele kaya li ya kanenena. Ngaashi Kalunga a udaneka, ovanhu kombada yedu otava ka nangekwa noupuna. David okwa popya eendjovo da nwefwa mo a ti kutya ovananheni novayuki otava ka fyuulula edu ndele tava kala mo fiyo alushe. Omaxunganeko oo e li muJesaja nae tu linyengife tu kale twa teelela eenghalo ditunhula odo tadi ke uya. Mbela otaa ka wanifwa po naini? Osheshi eudaneko olo Jesus a udanekela omukolokoshi Omujuda tali ka wanifwa po. Naave oto dulu oku ka kala mo mOparadisa oyo. Pefimbo opo, eendjovo odo da li da popiwa kovamwatate moKorea tadi ti: “Otu liweteni mOparadisa!”otadi ka wanifwa.