1-3. (a) Omolwashike tu na oushili kutya ohatu dulu okuninga ookaume kaKalunga? (b) Oolyelye hatu ka kundafana moshitukulwa eshi?

ABRAHAM okwa popiwa mOmbiibeli e li kaume kaKalunga lwoikando itatu. (2 Omafimbo 20:7; Jesaja 41:8; Jakob 2:23) Oye aeke a popiwa kondadalunde e li kaume kaKalunga mOmbiibeli. Ndele mbela osho osha hala kutya oye aeke omunhu oo a li kaume kaJehova? Hasho. Ombiibeli oya popya kutya atushe ohatu dulu okukala tu na oufembanghenda oo.

² MOmbiibeli omu na omahokololo mahapu ovalumenhu novakainhu ovo va li hava tila Jehova, ve mu itavela nova ninga ookaume kaye kopofingo. (Lesha Epsalme 25:14.) Ove li vamwe ‘vomoshilemo shinene sheendombwedi’ osho sha popiwa kuPaulus. Oohandimwe va tya ngaho ova li ookaume kaKalunga. — Ovaheberi 12:1.

³ Natu ka taleni kookaume kaJehova vatatu ovo va popiwa mOmbiibeli: (1) Rut, oo a li omufiyekadi omunyasha omudiinini wokuMoab, (2) Hiskia, oo a li ohamba yaJuda idiinini, nosho yo (3) Maria ina yaJesus oo a li omulininipiki. Oshike hatu lihongo  monghedi omo keshe umwe womuvo a ninga kaume kaJehova?

4, 5. Etokolo la kwata moiti lilipi Rut a li e na okuninga, nomolwashike sha li shidjuu oku li ninga? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

⁴ Naomi noitenya yaye Rut naOrpa ova li molweendo lile tava di kuMoab va yuka kuIsrael. Ndele fimbo ve li mondjila, Orpa okwa li a tokola a shune koshilongo shavo kuMoab. Ashike Naomi okwa li a tokola okushuna kuIsrael koshilongo shavo oko a dile. Mbela Rut okwa li a ninga po shike? Okwa li e na okuninga etokolo la kwata moiti. Mbela oku na okushuna koshilongo shavo kuMoab a ka kale novapambele vaye ile ota i molweendo lile nainamweno kuBetlehem? — Rut 1:1-8, 14.

⁵ Rut okwa li e na ovapambele ve li kuMoab, nongeenge ngeno okwa shunine, otashi dulika ngeno ve ke mu fila oshisho. Okwa li e shii ovanhu, elaka nosho yo eputuko lako. Naomi ka li ta dulu okuudanekela Rut nande oshimwe shomoinima oyo. Nokwa li yo a tila kutya pamwe ita ka monena ko Rut omushamane ile eumbo. Onghee hano, Naomi okwa li a lombwela Rut a shune kuMoab ngaashi ashike Orpa a “shuna koshiwana shavo nokookalunga vavo.” (Rut 1:9-15) Ashike Rut okwa li a tokola aha shune koshiwana shavo nokookalunga kavo.

6. (a) Etokolo lopandunge lilipi Rut a li a ninga? (b) Omolwashike Boas a ti kutya Rut ota kongo eameno koshi yomavava aJehova?

⁶ Otashi dulika Rut e lihonga kombinga yaJehova komushamane waye ile kuNaomi. Okwe lihonga kutya Jehova ina fa ookalunga vOvamoab. Rut okwa li e hole Jehova nokwa li e shii kutya okwa wana okukala e holike nokulongelwa. Osha yela kutya Rut okwa li a ninga etokolo li li mondjila. Okwa li a lombwela Naomi ta ti: “Oshiwana shoye sho oshiwana shange, naKalunga koye Oye Kalunga kange.” (Rut 1:16) Ohashi kumu omitima detu ngeenge hatu diladila kohole oyo Rut a li e hole Naomi. Ndele eshi shikumwifa oshosho kutya Rut okwa li e hole Jehova. Osho osha li yo sha kumwifa Boas oo lwanima a ka tanga Rut eshi a ‘konga eameno koshi yomavava’ aJehova. (Lesha Rut 2:12.) Eendjovo daBoas odo a popya otadi tu dimbulukifa nghee oudilona hava hondama momavava aina ile axe opo va amenwe. (Epsalme 36:8; 91:1-4) Sha faafana, Jehova okwa amena Rut pahole nokwe mu nangeka noupuna omolweitavelo laye. Rut ka li e lipa oushima omolwetokolo olo a ninga.

7. Oshike tashi dulu okukwafela ovo tava ongaonga okuliyapulila Jehova?

⁷ Ovanhu vahapu ove lihonga kombinga yaJehova ndele inava hala okukala ve mu lineekela. Ohava ongaonga oku mu liyapulila nokuninginifwa. Ngeenge naave osho u udite ngaho, lipula nawa kutya omolwashike to ongaonga. Ngeenge omunhu iha longele Kalunga kashili, oku na okukala ha longele shimwe shi lili. (Josua 24:15) Ashike osho sha fimana noshi li pandunge okulongela Kalunga kashili. Eshi we liyapulila Jehova, otashi ulike kutya owa itavela kutya ota dulu oku ku amena. Ote ke ku kwafela u kale to mu longele kashi na nee mbudi kutya oto shakeneke omaupyakadi elipi. Osho osho Kalunga a li a ningila Rut.

8. Hiskia okwa putuka monghalo ya tya ngahelipi?

⁸ Hiskia okwa putuka monghedi ya yooloka ko kuyaRut. Okwa dja moshiwana shOvaisrael osho sha li sha yapulilwa Jehova. Ashike  havaIsrael aveshe va li ovadiinini. Xe yaHiskia wedina Ahas okwa li omukolokoshi. Ka li a fimaneka otembeli yaKalunga, nokwa li a nwefa mo ovanhu va longele oikalunga. Ahas okwa li nokuli a xwika po nomwenyo ovamwainamati vamwe vaHiskia e va yambela oikalunga. Osha yela kutya Hiskia okwa putuka monghalo inyanyalifa. — 2 Eehamba 16:2-4, 10-17; 2 Omafimbo 28:1-3.

9, 10. (a) Omolwashike sha li shipu kuHiskia a handukile Jehova? (b) Omolwashike tuhe na okuhandukila Jehova? (c) Omolwashike tuhe na okudiladila kutya onghalo omo twa putuka oyo tai ufa omaukwatya oo hatu ka kala tu na?

⁹ Oshihopaenenwa shii shaAhas osha li tashi dulu okuningifa Hiskia a kale a handukila Jehova. Kunena, vamwe ovo tave lididimikile eenghalo dii di dulike nokuli kwaadi daHiskia ove udite kutya ove na omatomheno a femba ‘okuhandukila’ Jehova ile ehangano laye. (Omayeletumbulo 19:3) Vamwe ove udite kutya oinima ii oyo ya ningwa momaukwaneumbo avo eshi tava putuka otai dulu oku va ningifa va kale ve na onghalamwenyo ii ile va ninge omapuko oo ovadali vavo va ninga. (Hesekiel 18:2, 3) Ndele mbela osho oshoshili?

¹⁰ Onghalamwenyo yaHiskia oya ulika kutya hasho. Kape na oo e na omatomheno okuhandukila Jehova molwaashi iha etele ovanhu owii. (Job 34:10) Oshoshili kutya onghedi omo ovadali tava hongo ovana vavo otai dulu oku va ningifa va longe osho shiwa ile osho shii. (Omayeletumbulo 22:6; Ovakolossi 3:21) Ashike osho inashi hala okutya osho sha kala hashi ningwa moukwaneumbo wetu eshi hatu putuka osho tashi ka ufa kutya ohatu ka kala ovanhu va tya ngahelipi. Omolwashike hatu tile ngaho? Omolwaashi Jehova okwe tu pa oshali yokuninga omatokolo, sha hala okutya ohatu dulu okuhoolola okuninga osho shii ile osho shiwa. (Deuteronomion 30:19) Hiskia okwa li a longifa ngahelipi oshali oyo?

11. Oshike sha ningifa Hiskia a ninge umwe womeehamba daJuda da denga mbada?

¹¹ Nonande xe okwa li ohamba ikolokoshi neenghono, Hiskia okwa ka kala ohamba imwe yomeehamba odo diwa. (Lesha 2 Eehamba 18:5, 6.) Okwa li a hoolola aha landule oshihopaenenwa shii shaxe. Ponhele yaasho, okwa li a hoolola a kale ha pwilikine nawa kovaprofeti vaJehova, ngaashi Jesaja, Mika naHosea. Okwa li ha tambula ko omayele nomapukululo avo. Osho osha li she mu kwafela  a pongolole po omaupyakadi oo a li a etifwa kuxe. Okwa li a koshola otembeli, a ilikana Kalunga a dimine po oshiwana shaye nokwa hanauna po oihongwafano moshilongo ashishe. (2 Omafimbo 29:1-11, 18-24; 31:1) Lwanima eshi ohamba yaAssiria yedina Sanherib ya li ya ninga omatilifo okuponokela Jerusalem, Hiskia okwa li a ulika ouladi neitavelo. Okwa li e lineekela meameno laJehova nokwa li a pameka oshiwana shaye. (2 Omafimbo 32:7, 8) Ope na efimbo limwe opo Hiskia a li a kwatwa kounhwa, ndele eshi Jehova e mu pukulula, okwa li e lininipika. (2 Omafimbo 32:24-26) Osha yela kutya Hiskia oku li oshihopaenenwa sha denga mbada osho hatu dulu okuhopaenena. Ka li a efa oinima ii oyo ya ningwa meumbo lavo eshi ta putuka i nyone po okukalamwenyo kwaye. Ponhele yaasho, okwa li a ulika kutya oku li kaume kaJehova.

12. Vahapu kunena ova ulika ngahelipi kutya ova ninga ookaume kaJehova ngaashi Hiskia a li a ninga?

¹² Ovanhu mounyuni kunena ove na onyanya nokave na ohole. Nomolwaasho ounona vahapu hava kulile momudingonoko omo ihava filwa oshisho noihava ulikilwa ohole kovadali vavo. (2 Timoteus 3:1-5) Nonande ovo va ninga Ovakriste kunena ova putukila momaumbo mu na eenghalo didjuu, ova hoolola okupanga oukaume naJehova. Ngaashi Hiskia, ova ulika kutya onghalo omo va putuka hayo tai ufa omaukwatya oo tava ka kala ve na. Kalunga okwe tu pa emanguluko lokuninga omatokolo, nohatu dulu okuhoolola oku mu longela noku mu fimaneka ngaashi Hiskia a li a ninga.

13, 14. Omolwashike oshinakuwanifwa shaMaria sha li tashi monika sha fa shidjuu neenghono, ndele ongahelipi a li e linyenga ketumwalaka laGabriel?

¹³ Omido dihapu konima yaHiskia, omukainhu umwe omunyasha nomulininipiki wedina Maria okwa li kaume kaJehova nokwa li a pewa oshinakuwanifwa she likalekelwa. Okwa li ta ka ninga omufimba nokudala Omona waKalunga noku mu tekula. Jehova oku na okukala a li e hole Maria nokwa li e mu lineekela, nomolwaashi a li e mu pa oufembanghenda u fike opo. Mbela Maria okwa li e linyenga ngahelipi eshi a uda kutya ota pewa oshinakuwanifwa osho?

¹⁴ Luhapu ohatu popi kombinga youfembanghenda oo Maria a li a pewa. Ndele mbela outile ulipi tashi dulika a li e na? Pashihopaenenwa, omweengeli Gabriel okwa ti ota ka ninga oufimba i na ya momilele. Ashike omweengeli Gabriel ina yandja ouyelele oo kovapambele vaMaria ile kovashiinda shaye kutya ota ka ninga oufimba wa tya ngaho. Mbela oshinima sha tya ngaho ova li tave ke shi tila ngahelipi? Ongahelipi a li ta ka yelifila Josef aha diladile kutya ke fi omudiinini kuye? Kakele kaasho, oku na oshinakuwanifwa shinene shokutekula Omona waKalunga e  li omunhu. Katu shii naanaa ashishe osho Maria a li te lipula nasho, ashike otu shii osho a ninga po konima eshi omweengeli Gabriel a popya naye. Okwa ti: “Tala, aame omupiya wOmwene, nandi ningwe ngaashi wa tya. — Lukas 1:26-38.

15. Omolwashike eitavelo laMaria lididilikwedi?

¹⁵ Maria okwa li e na eitavelo lididilikwedi. Okwa li e lilongekida okuninga keshe osho a pulwa a ninge ngaashi naanaa omupiya okakadona. Okwa li e lineekela kutya Jehova ote ke mu fila oshisho note ke mu amena. Mbela ongahelipi Maria a li a dula okukala neitavelo la kola ngaho? Ihatu dalwa tu na eitavelo. Ashike ohatu dulu okukala neitavelo ngeenge otwe li kulike nokupula Jehova a nangeke noupuna eenghendabala detu. (Ovagalati 5:22; Ovaefeso 2:8) Maria okwa li a longa noudiinini opo a pameke eitavelo laye. Osho otu shi shii ngahelipi? Natu ka kundafaneni nghee a li a pwilikina naasho a popya.

16. Oshike tashi ulike kutya Maria okwa li ha pwilikine noukeka?

¹⁶ Nghee Maria a li a pwilikina. Ombiibeli oya ti otu na okukala hatu ‘endelele okupwilikina, nokuliteelela mokupopya.’ (Jakob 1:19) Maria okwa li ha pwilikine noukeka. Ombiibeli oya ti kutya okwa li ha pwilikine noukeka koinima oyo ha udu, unene tuu oinima oyo e lihonga kombinga yaJehova. Okwa li ha kufa efimbo opo a dilonge koinima oyo ya fimanenena. Oshinima shimwe shomoinima oyo opedalo laJesus eshi ovafita voimuna va lombwela Maria etumwalaka la dja komweengeli. Lwanima, eshi Jesus a li e na omido 12, okwa li a popya oshinima sha kumwifa Maria neenghono. Moinima aishe oyo, Maria okwa li a pwilikina, a dimbuluka, nokudiladila moule kombinga yaasho a uda. — Lesha Lukas 2:16-19, 49, 51.

17. Oshike hatu lihongo kombinga yaMaria meendjovo odo a popya?

¹⁷ Osho Maria a li a popya. Ombiibeli inai tu lombwela shihapu shi na sha naasho Maria a popya. Ashike dihapu domeendjovo odo a popya otadi hangwa muLukas 1:46-55. Eendjovo odo otadi ulike kutya Maria okwa li e shii nawa Omishangwa dOshiheberi. Ngahelipi mbela? Eendjovo daMaria oda faafana neendjovo deilikano laHanna, ina yaSamuel. (1 Samuel 2:1-10) Osha fa shi li ngaha kutya Maria okwa popya ta tofa mOmishangwa lwoikando 20 lwaapo. Osha yela kutya okwa kala e hole okupopya oshili oyo e lihonga kuKaume kaye kopofingo Jehova.

18. Omeenghedi dilipi hatu dulu okuhopaenena eitavelo laMaria?

¹⁸ Ngaashi Maria, nafye otashi dulika omafimbo amwe tu pewe oinakuwanifwa kuJehova oyo hatu diladila kutya oidjuu kufye. Natu landuleni oshihopaenenwa shaMaria, mokutambula ko nelininipiko oinakuwanifwa nokukala tu na elineekelo kutya Jehova ote ke tu kwafela. Ohatu dulu yo okuhopaenena eitavelo laMaria ngeenge hatu pwilikine noukeka kuJehova nokudilonga kwaasho twe lihonga kombinga yaye nosho yo omalalakano aye. Opo nee hatu dulu okulombwela vakwetu nehafo kombinga yaasho twe lihonga. — Epsalme 77: 12, 13; Lukas 8:18; Ovaroma 10:15.

19. Oushili ulipi hatu ka kala tu na ngeenge otwa landula oihopaenenwa yopaMbiibeli ya tongomana i na sha neitavelo?

¹⁹ Osha yela kutya Rut, Hiskia naMaria ova li ookaume kaJehova ngaashi Abraham. Ova li oshitukulwa ‘shoshilemo sheendombwedi’ odo nado da mona oufembanghenda wokuninga ookaume kaJehova. Natu twikileni okuhopaenena oihopaenenwa yeitavelo oyo ya tongomana. (Ovaheberi 6:11, 12) Ngeenge otwa ningi ngaho, ohatu ka pewa ondjabi yokuninga ookaume kaJehova fiyo alushe!