Onda dalelwa moParis shaFrance mo 1941. Oukwaneumbo wetu kawa li naanaa u na oiniwe. Onda li ndi hole neenghono ofikola, ashike eshi nda li ndi na eedula 10 onda li nda monika o-TB nokanda li handi dulu okuya kofikola. Eendokotola oda li da lombwela nge kutya omapunga ange kaa li taa longo nawa. Onda kala ashike oule weemwedi handi lesha emboitya nokupwilikina koradio yoSorbonne yokOunivesiti yaParis. Onda li nda tunhukwa neenghono, eshi ndokotola a lombwela nge kutya onda veluka nohandi dulu okushuna kofikola. Onde lipopila nda ti: ‘Eendokotola otadi longo oilonga ya fimana!’ Okudja opo onda kala nda hala okukwafela ovanhu ovo tava vele. Ngeenge tate ta pula nge kutya ohandi ke lihongela shike ngeenge nda kulu, ohandi mu lombwela alushe handi ti: “Onda hala okuninga ndokotola.” Osho nee sha enda ngaho, opo ndi ninge ndokotola.

Oukwaneumbo wetu owa li hau i kongeleka yaKatolika. Ndele nande ongaho, kanda li ndi shii shihapu kombinga yaKalunga, nonda li ndi na omapulo mahapu inaa nyamukulwa. Onda ka kala ashike nda tomhwa kutya oinima oya shitwa, konima eshi nda hovela okulihongela oundokotola kounivesiti.

Ohandi dimbuluka oshikando shotete, eshi nda mona eesele doshimeno shongala yedina tulip nomikroskopi, ile ekende lokunenepeka. Onda li nda fuuka okumona nghee oinima oyo i li meni losele hai linyenge koupyu nosho yo koutalala. Onda mona yo oshikunguluki (shomeni losele) nghee hashi likokele, ngeenge osele ya kwatafana nomongwa, nanghee hashi aluluka, ngeenge ya tulwa  momeva ongaho. Omalinyengo oo nosho yo makwao mahapu ohaa kwafele oinima i na omwenyo i dule okuwapalela meenghalo da yoolokafana. Eshi nda mona oukwatya oo wosele wa kitakana neenghono, onde shi mona kutya oinima i na omwenyo inai uya ashike oshitwelipuma.

Modula yange onhivali yokulihongela ounamiti, onda mona oumbangi muhapu kutya Kalunga oko e li. Meetundi di na sha noshitwe yomunhu, otwa li hatu konenene nghee okwooko komunhu, okudja pongolo fiyo okominwe, haku ningifa ominwe di litonye nokuyukilila. Eenhumba nomakindji okwa tulwa nounghulungu peenhele dao. Pashihopaenenwa, onde lihonga kutya omakindji okwa kwatakanifa eenhumba dokwooko, nomakipa omativali ominwe okwa tukulwa moitukulwa ivali, nokoshi yomakindji oo okwa pita omakindji oo a yuka koxulo yominwe, nokungaho omakindji ohaa kalekwa peenhele dao. Ngeno omakindji oo kaa li a unganekwa ngaho, ngeno otae likiti. Apa onda mona kutya osha pula ounongo munene okuduta olutu lomunhu.

Olupandu lange li na sha nOmushiti ola enda tali kulu, eshi nde lihonga kombinga yokudala ounona. Onde lihonga kutya ofimbo okaana ke na oukolele inaka dalwa, ohaka mono omhepo yohapi okudja kuina, tai pitile monghowa. Pefimbo olo, oushako vanini vokomapunga, ovo hava yakele omhepo, ihava kala va fulakata. Ndele eshi efimbo lokupulumuna li li popepi, moushako vomapunga okaana ohamu holoka oshikwamaadi shonhumba. Opo nee shimha okaana ka dalwa, ohapa holoka oiningwanima ikumwifi ya landulafana, eshi okaana taka fuda kuko vene oshikando shotete. Momutima wokaana omu na ombululu, oyo hai pate, opo ohonde i kunguluke ya yuka komapunga. Pomhito oyo ya fimanenena, oshikwamaadi, osho hashi holoka moushako vokomapunga, ohashi amene oushako ovo vaha kale va fipatela eshi omhepo tai uya mo divadiva. Okahanana osho haka hovele ngaho okufuda kuko vene mepakumo leisho.

Onda li nda hovela okulesha Ombiibeli nde lipaka mo, molwaashi onda li nda hala okushiiva Omunhu oo a shita oinima oyo ikumwifi. Onda li nda kuminwa eemhango di na sha noukoshoki, odo Kalunga a li a pa oshiwana shaIsrael, paife pa pita omido di dulife 3 000. Kalunga okwa li e shi lombwela shi kale hashi fudike onyata yasho, hashi likosho keenyala pandjikilile nokulikalekela omunhu, oo e na omadidiliko omukifi wolutapo. (Lev. 13:50; 15:11; Deut. 23:13) Ombiibeli oya hangwa nale ya popya nghee omikifi hadi tandavele, ofimbo ovanongononi opo va kufa ndiba meembwa, pa pita paife omido 150. Onda li yo nda mona kutya eemhango di na sha nomilele, odo tadi hangwa membo laLeviticus, oda kwafela oshiwana osho shi kale shi na oukolele. (Lev. 12:1-6; 15:16-24) Onda fika pexulifodiladilo kutya Omushiti okwa pa oshiwana osho eemhango omolwouwa washo. Okwa li yo a nangeka noupuna ovo hava dulika kudo. Onda tomhwa kutya Ombiibeli oya nwefwa mo kuKalunga, oo ndihe shii edina laye.

Onda li nda shakena nokakadona okanyasha Lydie, oko nda li nda hokwa, ofimbo nda li handi lihongele oundokotola. Otwa hombola mo 1965, ofimbo inandi mana kounivesiti. Mo 1971, fye naLydie otwa li tu na ounona vatatu vomounona vetu  vahamano. Lydie okwa kala ha yambidida nge, eshi handi longo ndi li ndokotola nosho yo meumbo.

Onda kala handi longele moshipangelo oule womido nhatu, ofimbo inandi ka ninga okapangelo kange. Diva ashike eshi nde ka ninga, omwa li mwe uya ovalihomboli vavali tava kongo ouhaku, ovo nda tumbula pehovelo. Eshi nda li pokushangela omushamane omiti, omukulukadi okwa lombwela nge a ti: “Kwafele nge ndokotola uha tule mo omiti da kwatela mo oitukulwa yohonde.” Onde mu pula nda kumwa nda ti: “Oshili? Omolwashike?” Omukulukadi okwa ti: “Fye Eendombwedi daJehova.” Inandi uda nande onale kombinga yEendombwedi daJehova, ile omufika wado u na sha nokuhatulwa ohonde. Omukulukadi okwa li a ulikila nge mOmbiibeli omushangwa u na sha netokolo lavo lokuhatulwa ohonde. (Oil. 15:28, 29) Opo nee ye nomushamane waye ova ulikila nge kutya Ouhamba waKalunga otau ka xulifa po okumona oixuna, ouyahame nefyo. (Eh. 21:3, 4) Onde va lombwela nda ti: “Oshinima osho osho naanaa nda kala nda hala okuninga okudja kounona! Onda ninga ndokotola, opo ndi kwafele ovanhu va kale va pepelelwa kouyahame.” Onda li nda hafela eenghundafana detu, odo da kwata ovili netata. Eshi ovalihomboli ovo va ya, momutima wange kanda li vali Omukatolika. Onde lihonga yo kutya Omushiti oo nda lenga oku na edina, Jehova.

Ovalihomboli ovo ova li ve uya pokapangelo kange oikando itatu notwa li hatu popi navo oule wovili nasha. Onda li nde va shiva keumbo lange, opo tu ka kundafane shihapu kombinga yOmbiibeli. Nonande Lydie okwa li a dimina oku tu waimina pekonakonombiibeli, ka li a tomhwa kutya omahongo amwe aKatolika, oo twa li twa hongwa, okwa puka. Opo nee onda li nda shiva omupristeri waKatolika keumbo letu. Otwa li hatu tomhafana naye shi na sha nomahongo avo fiyo omokati koufiku, hatu longifa ashike Ombiibeli. Eenghundafana odo oda li da kwafela Lydie a mone kutya Eendombwedi daJehova otadi hongo oshili. Okudja opo, ohole yetu yokuhola Jehova oya enda tai kulu fiyo osheshi twa ninginifwa mo 1974.

Fye naLydie otwa pitifa komesho okulongela Jehova, eshi twe lihonga kombinga yelalakano laye li na sha novanhu. Otwa li twa tokola toko okutekula ounona vetu metwokumwe nomifikamhango dOmbiibeli. Otwe va honga va kale ve hole Kalunga nosho yo ovanhu vakwao. Osho oshe tu kwafela tu kale oukwaneumbo wa hangana. — Mat. 22:37-39.

Okutala konakudiwa, ohashi tu etele ehafo fye naLydie, eshi oludalo letu li shii kutya ohatu longele kumwe tu li ovadali. Ova li ve shii kutya elombwelo laJesus olo kutya “eendjovo deni ‘Heeno,’ nadi kale  heeno, nosho yo ‘Ahowe,’ nai kale ahowe,” odo da li omhango yomeumbo letu. (Mat. 5:37) Pashihopaenenwa, Lydie ka li a efa omonakadona wetu, oo a kula, a li e na omido 17 pefimbo opo, a ye nongudu yovanyasha vakwao. Okakadona kamwe komongudu oyo oka lombwela omona wetu ka ti: “Ngeenge meme woye ina hala tu yeni, pula epitikilo kutate woye!” Omonakadona wetu okwa ti: “Osho itashi shiiva. Ohava longele alushe kumwe.” Ounona vetu aveshe vahamano ova mona kutya otwa hangana, eshi hatu tula moilonga omafinamhango Ombiibeli. Ohatu pandula neenghono Jehova, eshi hatu mu longele kunena tu li oukwaneumbo wa kula.

Nonande oshili oya lundulula osho nda pitifa komesho, onda li nda hala okulongifa ounghulungu wange ndi li ndokotola ndi kwafele oshiwana shaKalunga. Onghee hano, onda li nde liyamba ndi ka longe ndi li ndokotola kObetel yaParis, nolwanima onda ka ya kObetel yaLouviers. Onda kala handi longo omafiku amwe kObetel oule womido 50 lwaapo. Momukokomoko womido adishe odo onda panga oukaume noukwaneumbo waBetel, vamwe vomuvo paife ove na omido 90 nasha. Efiku limwe onda li yo nda hafa, eshi nda shakena nOmubetel umwe mupe. Otwa ka mona kutya aame nda kwafelele meme waye, eshi a dalwa, konima yomido 20.

Oule womido, ohole yange yokuhola Jehova oya enda tai kulu, eshi nda mona nghee ta wilike nokufila oshisho oshiwana shaye okupitila mehangano laye. Pehovelo lo 1980, Olutuwiliki ola li la tota po oprograma moUnited States oyo hai kwafele eendokotola novapangi va ude ko etokolo letu li na sha nokuhatulwa ohonde.

Opo nee mo 1988, Olutuwiliki ola li la tota po oshikondo shipe mObetel hashi ifanwa Oshikondo shOmauyelele shOkukwatafana nOipangelo. Oshikondo osho ohashi pashukile Okomitiye yOkukwatafana nOipangelo (HLC) oyo ya totwa po moUnited States, opo i kwafele Eendombwedi odo tadi ehama ndi mone ouhaku tau wapalele. Okomitiye yOkukwatafana nOipangelo oya li yo ye uya moFrance, eshi elongekido olo la pitikilwa mounyuni aushe. Onda li nda tunhukwa okumona nghee ehangano laJehova tali yambidida pahole ovamwaxe ovo tava ehama.

Okukala ndokotola osho sha li oshinima osho nda pitifa komesho. Ashike eshi nda talulula osho nda pitifa komesho, onda mona kutya oshinima sha fimanenena okukwafela ovanhu va veluke pamhepo mokukala ve na ekwatafano liwa nOmuyandji womwenyo, Jehova Kalunga. Konima eshi nda pendjelwa, fye naLydie ohatu longo eevili dihapu omwedi keshe tu li ovakokolindjila vondjikilile hatu udifa kombinga yOuhamba waKalunga. Ohatu longo ngaashi hatu dulu, opo tu kufe ombinga moilonga oyo tai xupifa eemwenyo.

Natango ohandi twikile okukwafela ovo tava ehama. Ndele onda didilika kutya nokuli nandokotola, oo a pyokoka, iha dulu okuvelula aveshe ovo tava ehama, ile a kelele vaha fye. Onghee hano, onda teelela nodjuulufi eshi itapa ka kala vali ouyehame, omikifi nefyo. Mounyuni mupe oo u li popepi, ohandi ke lihonga shihapu shi na sha neshito laKalunga, mwa kwatelwa onghedi ikumwifi omo a shita olutu lomunhu. Osho nda li nda halelela okuninga okudja kounona, mafiku otashi ka wanifwa po pauyadi. Onda tomhwa kutya onakwiiwa otai ka kala itunhula neenghono adishe.