1, 2. Oshike sha kwafela Eendombwedi daJehova 230 di xupe molweendo lefyo pexulilo lOita Itivali yOunyuni?

LWOPEXULILO lOita Itivali yOunyuni, etangakwaita laHitler ola li la findwa molwoodi. Epangelo loNazi ola li la yandja elombwelo kudipawe ovanadolongo omayovi ovo va li meekamba dalo deenghwate. Eenghwate domokamba yaSachsenhausen oda li di na okuya komatuliloshikepa opo di ka londekwe meeshikepa odo tadi ka ninginifwa mefuta. Osho osha li oshitukulwa shomhangela oyo ya ka shiivika nedina olweendo lefyo.

² Ovanadolongo omayovi omilongo nhatu naatatu, vomokamba yaSachsenhausen ova li ve na okweenda eekilometa 250 va yuka kuLübeck, oshilando shopetuliloshikepa laNdowishi. Vamwe vomuvo ova li Eendombwedi daJehova 230, da dja koilongo 6. Ovanadolongo aveshe ova li va nghundipala omolwondjala nomikifi. Ndele mbela oshike sha li sha kwafela ovamwatate va xupe molweendo olo? Umwe womuvo okwa ti: “Otwa li hatu litu omukumo opo tu dule okutwikila nolweendo.” Ohole yokuholafana nosho yo “eenghono di dule odo dopaushitwe” odo va pewa kuKalunga odo de va kwafela va xupe. — 2 Kor. 4:7, NW.

3. Omolwashike twa pumbwa okutwaafana omukumo?

³ Kunena, katu li molweendo lefyo, ashike otwa taalela omashongo mahapu. Konima eshi Ouhamba waKalunga wa li wa hovela okupangela mo 1914, Satana okwa li a umbwa mo meulu nokwa umbilwa kombada yedu. Paife okwa handuka neenghono molwaashi oku shi shii kutya oku na ko ‘okafimbo kaxupi kongaho.’ (Eh. 12:7-9, 12) Eshi oita yaHarmagedon tai ehene popepi, Satana ota longifa omayeleko nomafininiko nelalakano loku tu nghundipaleka pamhepo. Ohatu hepekwa yo koisho yonghalamwenyo ya keshe efiku. (Job 14:1; Omuud. 2:23) Omafimbo  amwe omaudjuu mahapu oo hae tu hange otaa dulu oku tu lolokifa ndele hatu teka omukumo mukeshe osho hatu ningi. Pashihopaenenwa, oule womido dihapu, omumwatate umwe okwa kala ha tu ovanhu vahapu omukumo opo va kale ovadiinini kuJehova. Eshi a ka kulupa, ye nomukulukadi waye ova ka kwatwa koudu nokwa ka kala a teka omukumo neenghono. Ngaashi omumwatate oo, atusheni otwa pumbwa “eenghono di dule odo dopaushitwe” okudja kuJehova. Otwa pumbwa yo okutwaafana omukumo.

4. Omayele omuyapostoli Paulus elipi tu na okudulika kuo ngeenge otwa hala okukala hatu tu vamwe omukumo?

⁴ Ngeenge otwa hala okukala hatu tu vamwe omukumo, otu na okudulika komayele omuyapostoli Paulus oo a li a pa Ovakriste Ovaheberi. Okwa ti: “Tu filafaneni oshisho fye tu twafane omukumo mohole nomoilonga iwa. [Tu] ha efe eongalo letu vene, ngaashi vamwe ve li po hava ningi, ndelenee tu kumaidafaneni, unene eshi tamu mono efiku olo tali ehene popepi.” (Heb. 10:24, 25) Ongahelipi hatu dulu okutula moilonga omayele oo a fimana?

5. ‘Okufilafana oshisho’ osha hala okutya shike, nohaku pula eenghendabala di fike peni?

⁵ ‘Okufilafana oshisho,’ ile tu tye, okuyavelelafana, otashi ti otu na okukala tu na ko nasha neemhumbwe da vakwetu noku di kaleka momadiladilo. Itatu ka shiiva eemhumbwe dovamwatate ngeenge ohatu va popifa ashike neendelelo pOlupale lOuhamba ile hatu popi ashike navo kombinga yoinima oyo inai fimana. Oshoshili kutya katu na okukala twa hala okulidopa moinima yavamwe yopaumwene. (1 Tes. 4:11; 1 Tim. 5:13) Ashike ngeenge otwa hala okutwa omukumo ovamwatate, otu na okuninga eenghendabala tu va shiive nawa, tu shiive eenghalo davo, omaukwatya avo, okudula kwavo, omaunghundi avo nonghee ve uditile oshili. Ova pumbwa okushiiva kutya otu li ookaume kavo nonokutya otu va hole. Otu na okukala hatu kala navo efimbo lonhumba ndele hangeenge ashike va hangwa komaupyakadi nova teka omukumo. — Rom. 12:13.

6. Oshike tashi ka kwafela omukulunhuongalo a kwafele oilyo yeongalo?

⁶ Ovakulunhuongalo ova kumaidwa va ‘life oufita waKalunga ve u pewa’ nehalo liwa nonouladi. (1 Pet. 5:1-3) Mbela otava ka dula ngoo okulonga oilonga yavo youfita nomupondo ngeenge kave shii nawa eedi odo di li mepashukilo lavo? (Lesha Omayeletumbulo 27:23.) Ngeenge ovakulunhuongalo ove lilongekida okukwafela ovamwaxe nohava hafele okukala navo efimbo lonhumba, oilyo yeongalo otai ka kala ya manguluka oku va pula ekwafo ngeenge ve li pumbwa. Otashi ka kala yo shipu kovamwatate novamwameme okuhololela ovakulunhuongalo omaliudo nomalipulo avo, novakulunhuongalo otava ka dula oku va pa ekwafo olo va pumbwa.

7. Otu na okutala ko ngahelipi ‘eendjovo da puka’ daavo va teka omukumo?

⁷ Omuyapostoli Paulus okwa lombwela eongalo lokuTessalonika ta ti: “Yakuleni oingone.” (Lesha 1 Ovatessaloniki 5:14.) “Oingone” oya kwatela mo ovo va polimana nosho yo ovo va teka omukumo. Omayeletumbulo 24:10 otaa ti: “Ngenge wa monika wa fya ounye, efiku loluhepo eenghono doye tadi ka ninipala.” Omunhu oo a teka omukumo neenghono otashi dulika a popye ‘eendjovo da puka.’ (Job 6:2, 3) Omunhu a tya ngaho oshi na oupu a popye sha ndele hasho lela a li a diladila. Rachelle, oo ina a li a kwatwa kepolimano linene, naye okwa shakeneka onghalo ya tya ngaho. Okwa ti: “Oikando ihapu meme okwa li ha popi oinima ii. Ndele luhapu onda li handi lidimbulukifa kutya meme ye mwene omunahole, omunalukeno noha yandje. Onde lihonga kutya ovanhu ovo va polimana ohava popi oinima oyo hayo lela va diladila. Ashike ngeenge owa alulile omunhu a tya ngaho owii, oto ka naipika onghalo.” Omayeletumbulo 19:11 okwa ti: “Eendunge domunhu  tadi mu pe outalonheni, nefimano laye olo okudima po etauluko.”

8. Oolyelye unene tu na okuulikila kutya otu va hole, nomolwashike?

⁸ Ongahelipi hatu dulu okuyavelela omunhu oo a teka omukumo molwaashi a fya ohoni noku udite ondjo omolwenyono laye lomonakudiwa nonande okwe livela nale ombedi? Paulus okwa popya shi na sha nomunyoni wokuKorinto oo a li e livela ombedi a ti: “Mu noku mu dimina po vali noku mu hekeleka, opo a ha ningine moluhodi unene. Onghee ohandi mu kumaida mu hovele oku mu hola.” (2 Kor. 2:7, 8) Oshitya osho sha tolokwa “mu hovele” otashi ti “mu ulike.” Omumwatate ita ka shiiva kutya otu mu hole notu na ko nasha naye ngeenge ihatu shi ulike okupitila meendjovo nomeenghatu detu.

9. ‘Okutwaafana omukumo mohole nomoilonga iwa’ otashi ti shike?

⁹ Paulus okwa shanga ta ti: “Tu filafaneni oshisho fye tu twafane omukumo mohole nomoilonga iwa.” Otwa pumbwa okuladipika ovaitaveli vakwetu va kale hava ulike ohole nokulonga oilonga iwa. Oku shi faneka, ngeenge omundilo u li pokudima, otu na okweehela oikuni noku u tema. (2 Tim. 1:6) Sha faafana, otu na okutwa omukumo ovaitaveli vakwetu pahole va ulike kutya ove hole Kalunga novanhu vakwao. Osho ohatu dulu oku shi ninga moku va pandula omolwoilonga iwa oyo va longa.

10, 11. (a) Olyelye a pumbwa okupandulwa? (b) Yandja oshihopaenenwa osho tashi ulike nghee okupandulwa taku dulu okukwafela omunhu a ninge osho sha yuka.

¹⁰ Atusheni otwa pumbwa okupandulwa, kutya nee otwa teka omukumo ile hasho. Omukulunhuongalo umwe okwa shanga ta ti: “Tate ke na fiku a pandulile nge.” Onghee hano, eshi omumwatate oo a ka kula okwa ka kala e lidina noke udite kutya oha ningi sha shiwa. Nonande paife oku na omido 50, natango oha kala e udite nawa ngeenge vamwe tave mu pandula omolwoilonga yaye e li omukulunhuongalo. Oshimoniwa shaye oshe mu honga kutya osha fimana shi fike peni okutwa vamwe omukumo, noha kongo alushe eemhito dokupandula vamwe. Keshe umwe womufye, mwa kwatelwa  ovakokolindjila, ovanamido nosho yo ovo va teka omukumo, oha kala a tunhukwa ngeenge okwa pandulwa. — Rom. 12:10.

¹¹ Ngeenge ovakulunhuongalo tava kendabala okukwafela umwe oo a nyona, oku mu pandula omolwoilonga iwa oyo a longa monakudiwa otaku dulu oku mu kwafela a lundulule okudiladila kwaye nokuninga osho sha yuka. (Gal. 6:1) Osho osho sha li sha kwafela omumwameme wedina Miriam. Okwa ti: “Onda pita monghalo idjuu mokukalamwenyo kwange eshi ookahewa kange kopofingo va li va fiya po eongalo nopefimbo opo tuu opo tate okwa li a kwatwa komukifi wonhumba wokouluvi. Onda li nda polimana neenghono. Onda li nda ya moihole nomumati womounyuni opo ngeno vati ndi xulife po epolimano lange.” Ndele ponhele yaasho, osho oshe mu ningifa ashike a kale e udite kutya Jehova ita kala vali e mu hole nokwa li ta diladila okufiya po oshili. Omukulunhuongalo umwe okwe mu dimbulukifa oilonga yaye youdiinini yomonakudiwa noku mu shilipaleka kutya Jehova oku mu hole, naasho osha pameka ohole yaye yokuhola Jehova. Opo nee, okwa xulifa po ekwatafano laye nomumati oo ehe fi omwiitaveli ndele ta twikile okulongela Jehova.

12. Oshike tashi ka ningwa po ngeenge ohatu yelekanifa ovamwatate navamwe, hatu va kembaula ile hatu va ningifa va kale ve udite ondjo?

¹² Ngeenge otwa yelekanifa omunhu wonhumba navamwe, oku mu kembaula eshi iha ningi ngaashi twa hala ile oku mu ula kutya iha ningi ngaashi ta dulu, otashi dulika a ninge po omalunduluko ndele ote shi ningi ashike oule wokafimbo. Ndele mepingafano naasho, okupandula omwiitaveli mukwetu noku mu kwafela a mone kutya ohatu longele Jehova ngaashi hatu dulu omolwohole yetu yoku mu hola, otashi ka etifa oidjemo iwa. — Lesha Ovafilippi 2:1-4.

13. Okukumaida vamwe osha kwatela mo shike? (Tala efano olo li li pehovelo loshitukulwa.)

¹³ Otwa pumbwa ‘okukumaidafana, unene eshi hatu mono efiku laKalunga tali ehene popepi.’ Okukumaida vamwe okwa kwatela mo oku va twa omukumo opo va dule okutwikila okulongela Kalunga. Okutwa vamwe omukumo mohole nomoilonga iwa otaku dulu okufaafanifwa nokutula omahooli pomundilo opo u kale wa tema nawa. Okukumaida vamwe osha kwatela mo okupameka nokuhekeleka ovo ve na omitima da teyauka. Ngeenge otwa pewa omhito yokukumaida omunhu a tya ngaho, otu na okupopya naye nohamu noneyavelelo. (Omayel. 12:18) Otu na okukala hatu ‘endelele okupwilikina nokuliteelela mokupopya.’ (Jak. 1:19) Ngeenge otwa pwilikine nawa komumwatate, otashi dulika tu ka mone kutya oshike she mu teya omukumo, nokungaho ohatu ka dula oku mu pa omayele oo taa dulu oku mu kwafela.

14. Ongahelipi omukulunhuongalo umwe a li a kwafela omumwatate oo a li a teka omukumo?

¹⁴ Diladila ashike kunghee omukulunhuongalo umwe omunalukeno a li a kwafela omumwatate oo a kala iha kufa vali ombinga moilonga  yokuudifa oule womido donhumba. Eshi e mu pwilikina nawa eshi ta popi, okwa li e shi mona mo kutya omumwatate oo okwa li natango e na ohole yomoule yokuhola Jehova. Okwa li ha konakona noukeka oifo aishe yOshungonangelo nokwa li ha ningi eenghendabala a kale ha fiki pokwoongala pandjikilile. Ashike vamwe meongalo ova li va ninga oinima oyo ye mu udifa nai nokwa li a fula onya. Omukulunhuongalo okwa pwilikina nelitulemo nokwa kendabala okuuda ko omaliudo omumwatate oo nopehe na oku mu tokola nokwa li e mu shilipaleka kutya ye noukwaneumbo waye ove holike. Mokweendela ko kwefimbo, omumwatate oo okwe ke shi dimbulula mo kutya mboli ota efa oimoniwa ii yomonakudiwa i mu efife po okulongela Kalunga oo e hole. Omukulunhuongalo okwa li a shiva omumwatate oo va ka longe pamwe naye moukalele. Oshidjemo, omumwatate oo okwa hovela vali okukala ha kufa ombinga moukalele nokwa ka nangekwa po vali e li omukulunhuongalo.

15. Oshike hatu lihongo koshihopaenenwa shaJehova shi na sha nokutwa omukumo ovo va polimana?

¹⁵ Otashi dulika shi pule omunhu oo a teka omukumo efimbo lile opo a pepelelwe ile opo a tambule ko omayele oo twe mu pa. Otashi dulika twa pumbwa okukala hatu mu yambidida. Paulus okwa ti: “Yakuleni oingone, aveshe va taleni onheni.” (1 Tes. 5:14) Ponhele yokufya ounye okukwafela ovo ve li oingone, natu twikileni oku va ‘yakula’ noku va yambidida. Nale, Jehova okwa li a ungaunga nonheni novapiya vaye ovo va li hava kala va teka omukumo omafimbo amwe. Pashihopaenenwa, Kalunga okwa li a ungaunga nonheni naElia nokwa li a fimaneka omaliudo aye. Jehova okwa li a pa omuprofeti Elia osho a pumbwa opo a twikile noshilonga shaye. (1 Eeh. 19:1-18) Molwaashi David okwa li e livela ombedi, Jehova okwa li e mu dimina po nehalo liwa. (Eps. 51:9, 19) Kalunga okwa li yo a kwafela omushangi wEpsalme 73, oo a li hanga a efa po oku mu longela. (Eps. 73:13, 16, 17) Jehova oku na olukeno noku na onghenda, naunene tuu ngeenge twa wililwa po notwa teka omukumo. (Ex. 34:6) Onghenda yaye ‘oipe ongula keshe noitai xulu po.’ (Omaimb.kemo. 3:22, 23) Jehova okwa hala tu shikule oshihopaenenwa shaye notu ungaunge naavo va polimana neyavelelo.

NATU KUMAIDAFANENI OPO TU KALE MONDJILA OYO TAI TWALA KOMWENYO

16, 17. Otu na okukala twa tokola toko okuninga shike eshi exulilo longhalelo ei tali ehene popepi, nomolwashike?

¹⁶ Vahapu vomovanadolongo 33 000 ovo va dile mokamba yaSachsenhausen ova fya. Ndele Eendombwedi daJehova adishe 230 oda li da xupa. Otashi dulika ngeno inadi xupa ngeno kada li da twaafana omukumo nokuyambididafana.

¹⁷ Kunena, otu li ‘mondjila ei tai twala komwenyo.’ (Mat. 7:14) Mafiku ovalongeli vaJehova aveshe otava ka kala mounyuni mupe wouyuki. (2 Pet. 3:13) Onghee hano, natu kale twa tokola okukwafelafana eshi hatu ende mondjila oyo tai twala komwenyo.