1, 2. Oshike sha li sha ningwa po mefiku olo la li le likalekelwa monghalamwenyo yaElia?

ELIA okwa li ta tondoka modula nokwa li ku na omilaulu. Nonande okwa li omunamido okwa li e na okweenda ondjila ile okuya kuJisreel. Okwa tondoka nopehe na okuloloka molwaashi “eke lOmwene” ola li kombada yaye. Ina kala nande onale e na eenghono da fa odo da li tadi longo muye pefimbo opo. Elia okwa li e na eenghono da dja kuJehova odo de mu ningifa a dule okutondoka nokupitilila etemba lohamba Ahab olo la li tali shilwa keenghambe. — Lesha 1 Eehamba 18:46.

² Elia okwa li e li molweendo olo lile oye aeke. Kala nee wa fa u wete Elia te lipushula omeva odula moshipala eshi ta tondoka, ye ta diladila koiningwanima yefiku olo le likalekelwa monghalamwenyo yaye. Nopehe na omalimbililo, osha li efindano linene laKalunga kaElia, Jehova, nosho yo lelongelokalunga lashili. Omhunda yaKarmel oko Jehova a li a nyamukula eilikano laElia eshi a longa oshikumwifilonga a ulike kutya elongelokalunga laBaal oloipupulu, kali vali ta dulu oku i mona molwaashi okwa li a ya kokule nayo nodula oya li ya laulika eulu. Ovaprofeti vaBaal omafele ova li va nyanekwa pomutenya nova dipawa. Elia okwa ilikana kuJehova opo a xulife po oshikukuta osho sha li sha denga oshilongo oule womido nhatu netata. Jehova okwa li a nyamukula eilikano laElia mokulokifa odula. — 1 Eeh. 18:18-45.

3, 4. (a) Omolwashike tashi dulika Elia a li e na eteelelo eshi a li mondjila a finda kuJisreel? (b) Omapulo elipi hatu ka kundafaneni?

³ Eshi Elia a li ta tondoka modula oule weekilometa 30 okuya kuJisreel, otashi dulika a li e na eteelelo kutya oinima oi li poku lunduluka. Otashi dulika a li e wete kutya ota pe ke uya omalunduluko shili molwaashi ovaprofeti vaBaal ova li va dipawa. Ahab oku na okuninga omalunduluko. Konima eshi a mona osho sha ningwa po, okwa li ashike e na okufiya po Elongelokalunga laBaal nokukelela ohambanghainhu, Isabel, i xulife po okuhepeka ovalongeli vaJehova.

⁴ Oshi li paushitwe okukala tu na eteelelo kutya onghalamwenyo otai ka xwepopala ngeenge oinima tai tu endele nawa, notashi dulika tu kale hatu lipula kutya omaupyakadi etu aeshe okwa xula po. Osho itashi tu kumwifa ngeenge Elia osho a li e udite ngaho, molwaashi “okwa li ngaha omunhu ngaashi fye” ile tu tye e na omaliudo ngaashi  fye. (Jak. 5:17) Nonande ongaho, Elia okwa li a hangwa komaupyakadi mahapu. Konima ashike yeevili donhumba, okwa li a hangwa koumbada, a polimana nokwa li e lihalela efyo. Mbela oshike sha li sha ningwa po? Ongahelipi Jehova a li a kwafela omuprofeti waye opo a kale va li e na eitavelo nouladi? Natu ke shi taleni.

5. Mbela Ahab okwa li ngoo e lihonga okufimaneka Jehova konima yoiningwanima oyo ya li ya ningwa komhunda yaKarmel, notu shi shii ngahelipi?

⁵ Mbela Ahab okwa li ngoo a ulika kutya okwa ninga omalunduluko eshi a fika kuJisreel kouhamba waye? Ehokololo ola ti: “Ndele Ahab okwa hepaululila Isabel ashishe osho Elia e shi ninga, heeno, ashishe: nhumbi a dipaa ovaxunganeki aveshe neongamukonda.” (1 Eeh. 19:1) Didilika kutya eshi Ahab a popya shi na sha noiningwanima yefiku ina tumbula sha shi na sha naKalunga kaElia, Jehova. Nonande Ahab okwa li a mona oikumwifilonga oyo, kali a itavela kutya Jehova oye a li ei ninga, ponhele yaasho okwa li ta diladila kutya oya ningwa kuElia. Osha yela kutya natango kali e lihonga okufimaneka Jehova Kalunga. Ndele mbela omukulukadi waye omuhandunhu okwa li e linyenga ngahelipi?

6. Elia okwa li a tuminwa etumwalaka lilipi kuIsabel, no la li la hala okutya shike?

⁶ Isabel okwa li a handuka neenghono, onghee hano okwa tuma kuElia etumwalaka ta ti: “Ookalunga nava ninge nge keshe osho va hala paife nokomesho, ngeenge itandi ku ningile mongula mefimbo tuu olo ngaashi keshe umwe womuvo a ningilwa.” (1 Eeh. 19:2) Isabel okwa li a halela Elia efyo li nyanyalifa. Kungaho, okwa li ta ane kutya shapo ye mwene oku na okufya ngeenge Elia ina dipawa mefiku tali landula molwaashi okwa dipaa ovaprofeti vaBaal. Diladila nee Elia ta pendulwa meemhofi monhele yaye yanafangwa i li muJisreel moufiku oo wa li u na odula nomhepo, opo a pwilikine etumwalaka litilifa olo la dja kohambanghainhu. Mbela etumwalaka olo ola li le mu kuma ngahelipi?

7. Elia okwa li e linyenga ngahelipi komatilifo oo a ningilwa kuIsabel, nokwa li a ninga po shike?

⁷ Otashi dulika Elia a li ta diladila kutya olwoodi olo a li e na novaprofeti vaBaal ola xula, ndele okwe ke shi mona mo diva kutya hasho. Isabel nonande okwa li a mona osho sha ningwa po, ka li a ninga omalunduluko. Okwa li a dipaifa nale ovaprofeti ovadiinini vahapu, nopefimbo opo Elia okwa li ta monika a fa oye a li ta landula ko. Elia okwa li e linyenga ngahelipi komatilifo oo a ningilwa kuIsabel? Ombibeli oya ti: “Okwa li a tila.” Mbela Elia okwa li ta faneke momadiladilo aye efyo linyanyalifa olo Isabel a li e mu halela? Ngeenge okwa li e na omadiladilo a tya ngaho, itashi kumwifa eshi a li a kanifa ouladi waye. Kashi na nee mbudi kutya okwa kala ta diladila kombinga yashike, Elia okwa li a ya onhapo ‘a ka xupife omwenyo waye.’ — 1 Eeh. 18:4; 19:3, NW.

8. (a) Ongahelipi oupyakadi waPetrus wa li wa faafana naao waElia? (b) Oshilihongomwa shilipi hatu lihongo kuElia naPetrus?

 ⁸ Elia haye aeke omupiya omudiinini waKalunga a li a hangwa koumbada. Omuyapostoli Petrus naye okwa li a hangwa koupyakadi wa faafana. Pashihopaenenwa, eshi Jesus a li e mu lombwela a ye kuye ta ende kombada yomeva okwa li a “mona omhepo inene.” Okwa li a kanifa ouladi waye ndele ta hale okuningina. (Lesha Mateus 14:30) Oshihopaenenwa shaElia naPetrus otashi tu hongo oshilihongomwa sha fimana. Opo tu twikile nouladi, inatu kala nande hatu yandje elitulemo koiponga oyo tai tu mbadameke. Otwa pumbwa okukala hatu yandje elitulemo Kodjo yeteelelo noyeenghono detu.

9. Hokolola olweendo laElia nonghee tashi dulika a li e udite.

⁹ Molwaashi Elia okwa li a tila, okwa li a ya onhapo oule weekilometa 150 kouningininolukadi waBerseba oshilando shi li popepi neengaba daJuda kolukadi. Oko a li a fiya omupiya waye ndele ta i mombuwa oye aeke. Ehokololo ola ti kutya okwa ya kombuwa “ondjila yefiku limwe.” Kala nee wa fa u mu wete ta hovele okweenda eshi etango tali piti, noke na nande osha shokulya. A li a nyika oluhodi, te linyengifwa koutile nokwa twikila okuya nolweendo olo la li lidjuu nokwa li ta pi omutenya. Omutenya eshi wa enda tau puko netango li li pokuningina, Elia ka li vali e na eenghono dokutwikila nondjila. Molwaashi okwa li a loloka neenghono, okwa kala omutumba momudile woshixwa sheno omo a li ta dulu okwoomba mombuwa oyo ihe na omiti. — 1 Eeh. 19:4.

10, 11. (a) Eilikano olo Elia a ilikana kuJehova ola li ta li ti shike? (b) Hokolola omaliudo oohandimwe ovadiinini ovo va li va teka omukumo, ovo va popiwa mOmishangwa odo da etwa mo.

¹⁰ Elia okwa li a ilikana nokuhe na eteelelo. Okwa li nokuli a hala okufya. Okwa ti: “Ame [ndihe] dule ootate.” Okwa li e shii kutya ooxekulu ova ninga nale ondwi yedu nomakipa meembila noitava dulu okukwafa sha omunhu. (Omuud. 9:10) Elia okwa li e litala ko ehe na oshilonga. Nomolwaasho a ti: ‘Osha wana,’ omolwashike ndi kale vali nomwenyo?

¹¹ Mbela otashi tu kumwifa okuuda kutya omulumenhu waKalunga ota dulu okukala a polimana? Hasho naana. Ovapiya vaKalunga vahapu ovadiinini ovo va popiwa mOmbibeli, ova hokololwa va li va polimana nova li ve lihalela efyo, vamwe vomuvo ongaashi, Rebekka, Jakob, Moses naJob. — Gen. 25:22; 37:35; Num. 11:13-15; Job. 14:13.

12. Ngeenge owe lihange wa polimana, ongahelipi to dulu okushikula oshihopaenenwa shaElia?

¹² Kunena otu li “momafiku madjuu okukaliwa muo,” nokungaho itashi kumwifa okuuda vahapu nokuli novapiya vaKalunga ovadiinini,  tave lihange va polimana omafimbo amwe. (2 Tim. 3:1) Ngeenge owe lihange monghalo idjuu ya tya ngaho, shikula oshihopaenenwa sha Elia: Ilikana kuKalunga wa mana mo noku mu lombwela omaliudo oye. Komesho yaaishe, Jehova ‘oKalunga kehekeleko alishe.’ (Lesha 2 Ovakorinto 1:3, 4.) Mbela okwa li ngoo a hekeleka Elia?

13, 14. (a) Ongahelipi Jehova a li a ulikila omuprofeti waye okunakonasha kwaye kwopahole okupitila momweengeli? (b) Omolwashike tashi hekeleke okushiiva kutya Jehova oku shii nawa keshe umwe womufye, noku shi yo omangabeko etu?

¹³ Mbela oto diladila kutya Jehova okwa li e udite ngahelipi eshi ta tale okudja meulu omuprofeti waye a nangala koshi yomuti mombuwa nota ilikana opo a fye? Inatu pumbwa okutengeneka. Ofimbo Elia a kofa, Jehova okwa li e mu tumina omweengeli. Omweengeli okwa li a pendula Elia noku mu kuma ta ti: “Penduka, u lye!” Elia okwa li a penduka, nomweengeli okwa li e mu etela eendja da nafangwa, omungome nomeva. Mbela Elia okwa li ngoo a pandula omweengeli? Ehokololo ola ti kutya omuprofeti okwa lya ashike nokunwa ndele ta shuna meemhofi. Mbela eshi a li ina pandula omweengeli omolwaashi a li a handuka unene? Kashi na nee mbudi kutya omolwashike, omweengeli okwa li e mu pendula oshikando oshitivali eshi eluwa tali tende. Okwe mu lombwela a ti: “Penduka, u lye,” nokwa weda ko eendjovo dididilikwedi a ti: “osheshi ondjila oyo ile u nokuya nayo, [ihe] ku nyenge.” — 1 Eeh. 19:5-7.

¹⁴ Kalunga okwa li a pa omweengeli omayele opo a mone kutya Elia okwa yuka peni. Okwa li yo e shii kutya ondjila otai ka kala ile unene kuElia okweenda keenghono daye mwene. Ita shi hekeleke tuu okulongela Kalunga oo e shii omalalakano nomangabeko etu e tu dule! (Lesha Epsalme 103:13, 14) Ongahelipi Elia a li a mona ouwa moipalwifa oyo?

15, 16. (a) Oipalwifa oyo Elia a li a mona okudja kuJehova oya li ye mu dulifa a ninge shike? (b) Omolwashike tu na okupandula onghedi omo Jehova ha palula ovapiya vaye kunena?

¹⁵ Ehokololo ola ti: “Opo nee ye ta penduka, ta li ndee ta nu, ndele nee meenghono doipalwifa [oyo]okwa enda omafiku omilongo nhe nomaoufiku omilongo nhe fiyo kuHoreb, komhunda yaKalunga.” (1 Eeh. 19:8) Ngaashi Moses oo a li ko eedula 600 lwaapo nosho yo Jesus oo e ke uya ko eedula 1 000 lwaapo konima yaye, Elia naye okwa li e lidilika omafiku 40 nomaufiku 40. (Ex. 34:28; Luk. 4:1, 2) Oipalwifa oyo kaya li ya kufa po omaupyakadi aye aeshe, ndele oya li ashike ye mu pa eenghono pashikumwifalonga. Diladila nee omulumenhu omunamido ta ende mombuwa oyo i he na ondjila oyo ta dulu okulandula oule womwedi netata.

¹⁶ Nokunena Jehova oha palula oshiwana shaye, ashike ha noipalwifa yopashikumwifilonga yopalutu, ndele omonghedi imwe vali oyo ya fimanenena. Oha palula ovapiya vaye pamhepo. (Mat. 4:4) Okulihonga kombinga yaKalunga okupitila mEendjovo daye nosho yo  moishangomwa oyo ya kanghamena kOmbibeli otashi yelekwa noikulya oyo tai tu kwafele tu twikile oku mu longela. Oipalwifa yopamhepo ya tya ngaho ita i kufa po omaupyakadi etu aeshe, ndele otai tu kwafele tu lididimikile oinima oyo ita tu dulu okulididimikila kufye vene. Otai twala yo ‘komwenyo waalushe.’ — Joh. 17:3.

17. Elia okwa li a ya peni, nomolwashike onhele oyo ya li i na ondjokonona ya fimana?

¹⁷ Elia okwa li a enda oule weekilometa konyala 320 fiyo ota fiki kOmhunda yaHoreb (ile omhunda yaSinai). Oyo oya li onhele i na ondjokonona ya fimana, molwaashi oko Jehova Kalunga okupitila momweengeli e lihololela Moses momundilo woshixwa sheno, na lwanima oko a li a ninga ehangano lOmhango naIsrael. Elia okwa li a mona eameno mekololo.

18, 19. (a) Omweengeli waJehova okwa li a pula epulo lilipi, naElia okwa li e linyenga ngahelipi? (b) Elia okwa li a holola kutya okwa li a teka omukumo omolwomatomheno atatu elipi?

¹⁸ Jehova okwa li a tumina Elia “ondjovo” eshi a li mekololo muHoreb, a li a longifa omweengeli oo a pula Elia a ti: “Elia, oshike to ningi apa?” Epulo olo ola li la pulwa monghedi yopahole, naElia okwa li e li tala ko li li eshivo opo a popye omaliudo aye tashi di komutima, ndele osho a li a ninga. Okwa ti: ‘Ame nda kondjela nouladi Omwene Kalunga komatanga ovakwaita, osheshi ovana vaIsrael ve liteeka ehangano loye, va ngumauna po eealtari doye ndele va dipaa ovaprofeti voye neongamukonda, aame andike nda xupa po, ndee tava kongo omwenyo wange, ve u kufe nge.’ (1 Eeh. 19:9, 10) Eendjovo daElia oda holola kutya okwa li a teka omukumo omolwomatomheno atatu.

¹⁹ Shotete, Elia okwa li e udite kutya oshilonga shaye oshongaho. Nonande ‘okwa kondja nouladi’ omido dihapu mokulongela Jehova nokupitifa komesho yaaishe edina laye liyapuki, Elia okwa li e wete eenghalo da fa tadi naipala. Ovanhu ova li vehe na eitavelo novanashibofa, ofimbo omalongelokalunga oipupulu a li taa hapupala. Oshitivali, Elia okwa li e udite e li oye aeke. Okwa ti: ‘Aame andike nda xupa po,’ okwa li te lipula kutya oye aeke a xupa mo moshiwana ha longele Jehova. Oshititatu, Elia okwa li a tila. Ovaprofeti vakwao vahapu ova li va dipawa nale, nokwa li a tomhwa kutya oye ta shikula ko. Otashi dulika kasha li shipu kuElia okudimina kutya osho e udite ngaho, ashike nonande ongaho ina efa ounhwa ile oumbada wokukala a fya ohoni u mu imbe okulombwela Kalunga omaliudo aye. Mokumbubulila Kalunga omutima waye okupitila meilikano, okwa tulila po ovadiinini aveshe oshihopaenenwa shiwa. — Eps. 62:9.

20, 21. (a) Hokolola shi na sha naasho Elia a li a mona poshivelo shekololo lOmhunda yaHoreb. (b) Oilonganghono yaJehova oya li tai hongo Elia shike?

²⁰ Ongahelipi Jehova a li a ungaunga nonghalo yaElia? Omweengeli okwa li a lombwela Elia a fikame poshivelo shekololo. Elia okwa li a dulika nonande ka li e shii osho sha li tashi ka ningwa po. Ombadilila,  omhepo inene oya li ya tukuluka. Omhepo oyo oina okukala ya li tai linyenge mokule molwaashi oya li i na eenghono notai teyaula eemhunda ndee tai tataula omamanya. Kala nee wa fa u wete Elia ta kendabala okwaamena omesho aye ofimbo a dama oshikutu shaye sholududi osho shidjuu noshanafangwa eshi tashi pepwa komhepo. Okwa li e na okukendabala opo a kale a pama pedu, molwaashi edu ola li tali kakama. Onghalo oya ka xwepopala ashike eshi omundilo munene wa tukuluka ombadilila noku mu ningifa a shune mekololo opo e liamene koupyu oo wa li wa hanya. — 1 Eeh. 19:11, 12.

²¹ Ehokololo otali tu lombwele kutya Jehova ka li moiningwanima aishe oyo ikumwifi yeenghono domeshito. Elia okwa li e shii kutya Jehova Kalunga ke fi oshinima shomeshito ngaashi vahapu va li va itavela shi na sha naBaal. Ovalongeli vaBaal ova li va itavela kutya “oku li moilemo,” ile kutya oye ha lokifa odula. Jehova oye lela Odjo yeenghono dikumwifi odo di li meshito, ndele omunenenene e dule oinima aishe oyo a shita. Neulu olo lopombadambada itali mu wanene. (1 Eeh. 8:27) Ongahelipi oinima aishe oyo ya li ya kwafela Elia? Dimbuluka shi na sha noutile waye. Elia ka li e na okukala a tila Ahab naIsabel, molwaashi Kalunga kaye Jehova oo e li omunaenghono a shiya ko oku li kombinga yaye. — Lesha Epsalme 118:6.

22. (a) Ongahelipi “ondaka ya ngungumana noi li pedu” ya li ya shilipaleka Elia kutya oku li umwe womovapiya vaJehova ovo a lenga? (b) Olyelye e na okukala odjo ‘yondaka ya ngungumana noi li pedu’? (tala eshangelo lopedu.)

²² Konima eshi omundilo wa xula, opa li pa mwena filu, opo nee Elia okwa uda “ondaka ya ngungumana noi li pedu.” Ondaka oyo oya li ya shiva Elia a holole natango omaliudo aye oshikando oshitivali, nosho a li a ninga. * Osho otashi dulika sha li she mu etela epepelelo. Nopehe na omalimbililo, Elia okwa li a mona ehekeleko unene tuu mwaasho “ondaka ya ngungumana noi li pedu” ya li ye mu lombwela vali. Jehova okwa li e mu shilipaleka kutya oku li umwe womovapiya vaYe ovo a lenga. Ngahelipi mbela? Jehova okwa li a holola shihapu shi na sha nomalalakano aye omonakwiiwa e na sha noita yokuhanauna po elongelokalunga laBaal muIsrael. Osha yela kutya oilonga yaElia kaya li oshimha, molwaashi Kalunga okwa li ta ka katukila onghatu elongelokalunga  laBaal. Natango Elia okwa li ta ka longifwa e li omuprofeti, ndele Jehova okwa li e mu tuma ko vali nokwe mu pa omalombwelo okondadalunde oo e na oku landula. — 1 Eeh. 19:12-17, yelakanifa no-NW.

23. Omeenghedi mbali dilipi omo Jehova a li a kwafela Elia eshi a li e udite kutya oku li oye aeke?

²³ Ongahelipi shi na sha naElia eshi a li e udite e li aeke? Jehova okwa li a ninga oinima ivali ina sha naasho. Shotete, okwa li a lombwela Elia a vaeke Elisa a ninge omuprofeti oo te ke mu shikula konahiya. Omulumenhu ou omunyasha ota ka ninga omukwafi nomulongi pamwe naElia omido dihapu. Ka li tuu a mona ehekeleko olo a li a pumbwa! Oshitivali, Jehova okwa li e mu hololela onghundana ihafifa a ti: ‘Ndele muIsrael ohandi ke lixupifila mo 7 000, aveshe ovo inava twa eengolo koshipala shaBaal, nomilungu adishe inadi xupita naye.’ (1 Eeh. 19:18) Elia ka li oye aeke. Oshi na okukala sha li sha hafifa omutima waye okuuda ovadiinini ovo omayovi va anya okulongela Baal. Elia okwa li a pumbwa okukaleka po oilonga yaye youdiinini noku tula po oshihopaenenwa shokukala neitavelo ihali tengauka muJehova meenghalo odo didjuu. Elia oku na okukala a li a kumwa keendjovo odo Jehova a li a popya okupitila momweengeli, “ondaka ya ngungumana noi li pedu” yaKalunga kaye.

24, 25. (a) Omeityo lilipi kunena hatu dulu okupwilikina ‘kondaka ya ngungumana noi li pedu’ yaJehova? (b) Omolwashike hatu dulu okukala noushili kutya Elia okwa li a tambula ko ehekeleko olo a li a pewa kuJehova?

²⁴ Ngaashi Elia, nafye otashi dulika hatu kala twa kuminwa eenghono dinene dopaushitwe odo di li meshito, nosha yuka okukala twe di kuminwa, molwaashi eshito otali holola filufilu eenghono dOmushiti. (Rom. 1:20) Jehova oha longifa natango eenghono daye dinenenene opo a kwafele ovapiya vaye ovadiinini. (2 Omaf. 16:9) Onghee hano, Jehova oha popi nafye filufilu okupitila mEendjovo daye, Ombibeli. (Lesha Jesaja 30:21.) Oku shi popya pafaneko Ombibeli otai dulu okukala ngaashi “ondaka ya ngungumana noi li pedu,” ngeenge otwa e fa i tu wilike kunena. Moku i lesha, Jehova ote ke tu pukulula, te ke tu ladipika noku tu shilipalekela ohole yaye.

²⁵ Elia okwa li ngoo a tambula ko ehekeleko olo a pewa kuJehova kOmhunda yaHoreb? Heeno. Diva konima yaasho, okwa li vali a nyatipala mokulongela Kalunga nokulondwela ovanhu va efe po okulongela oikalunga. Ngeenge nafye otwa tambula ko eendjovo daKalunga da nwefwa mo, ‘ehekeleko lomOmishangwa,’ ohatu ka dula okuhopaenena eitavelo laElia. — Rom. 15:4.