1-3. (a) Jehova okwe tu pa oshali ilipi, ndele ongahelipi tai dulu okulongifwa nai? (b) Otwa pumbwa okulongifa ngahelipi oshali yokupopya opo tu likaleke mohole yaKalunga?

NATU tye nee ngeno owa pa omupambele woye omuholike oshali. Mbela oto ka kala u udite ngahelipi ngeenge ota longifa nai oshali oyo owina? Natu tye nee ngeno owe mu pa ohauto, ndele konima yefimbo owa ka mona kutya oha shingi nouhasha, ta etele vamwe oiponga. Mbela ito ka kala wa nyemata?

² Okudula okupopya tu uditike oku li oshali ya dja kuJehova, Omuyandji ‘wakeshe oshipewa shiwa, nakeshe oshali sha wanenena.’ (Jakob 1:17) Oshali oyo oya yoolola ko ovanhu koinamwenyo, molwaashi ohai tu dulifa tu lombwele vamwe osho hatu diladila nosho yo omaliudo etu. Ndele oshali yokupopya otai dulu okulongifwa nai, ngaashi ohauto oyo twa kundafana. Ohashi nyemateke lela Jehova ngeenge oshali yokupopya tai longifwa nai, tai etele vamwe omaupyakadi.

³ Opo tu likaleke mohole yaKalunga, otwa pumbwa okulongifa oshali yokupopya ngaashi Omuyandji wayo a hala. Jehova okwa popya kondadalunde kombinga yokupopya oko haku mu hafifa. Eendjovo daye oda ti: “Momakanya eni mu ha pite nande ondjovo ya nyata, ndelenee odedi diwa dokutungafana, da wapala okupwilikina.” (Ovaefeso 4:29) Natu ka kundafaneni kutya omolwashike twa pumbwa okulungamena okupopya kwetu, okupopya oko tu na okuhenuka nosho yo nghee hatu dulu okupopya eendjovo “diwa dokutungafana.”

4, 5. Omayeletumbulo Ombibeli amwe okwa hokolola ngahelipi eenghono deendjovo odo ovanhu hava popi?

⁴ Etomheno limwe la fimana molwaashi tu na okulungamena okupopya kwetu ololo kutya eendjovo odi na eenghono. Omayeletumbulo 15:4 otaa ti: “Elaka lipu olo omuti womwenyo, ndelenee lo ngenge li noipupulu tali holola omufya womomhepo.” * Ngaashi ashike omeva haa mwenyopaleke omuti oo wa notelwa, okupopya kuwa otaku dulu okutalaleka omwenyo womunhu oo te ku pwilikine. Mepingafano naasho, eendjovo da penga nelaka la honga otai dulu okuteya vamwe omukumo. Onghee hano, eendjovo odo hatu popi otadi dulu okukala di na eenghono dokuyahameka ile dokuvelula. — Omayeletumbulo 18:21.

⁵ Eyeletumbulo limwe ola popya pafaneko kombinga yanghee eendjovo di na eenghono, la ti: “Omunhu ta tu neendjovo ngaashi eongamukonda.” (Omayeletumbulo 12:18) Eendjovo inadi diladilwa nawa da popiwa meendelelo otadi dulu okweehameka neenghono omaliudo avamwe notadi dulu okunyona po oukaume. Mbela ope na efimbo limwe wa li wa yahamekwa komutima keendjovo odo tadi tu da fa  eongamukonda? Eyeletumbulo olo tuu olo ola popya oshinima shihafifa, la ti: “Elaka lovanaendunge tali velula.” Eendjovo da diladilwa nawa odo hadi popiwa kovanhu ovo ve na ounongo wopakalunga otadi dulu okuvelula omutima wa alamekwa notadi dulu okukwafela ovanhu va pange vali oukaume. Mbela oto dimbuluka oshikando shonhumba eshi wa li wa talalekwa keendjovo diwa daumwe? (Lesha Omayeletumbulo 16:24.) Molwaashi otu shii kutya eendjovo odo hatu popi otadi dulu okukuma vamwe, oshi na oku tu linyengifa tu kale hatu popi oinima oyo tai tu vamwe omukumo ndele haku va yahameka.

6. Omolwashike shi li eshongo okupangela elaka letu?

⁶ Itatu dulu okupangela elaka letu filufilu, kashi na nee mbudi kutya ohatu ningi eenghendabala di fike peni. Nomolwaasho ope na etomheno etivali molwaashi twa pumbwa okulungamena okupopya kwetu, olo kutya: Oulunde nokuhawanenena ohai tu ningifa tu longife nai elaka letu. Eendjovo odo hatu popi ohadi di komutima, ‘nomadiladilo omutima womunhu omai.’ (Genesis 8:21; Lukas 6:45) Onghee hano, kashipu lela okupangela elaka letu. (Lesha Jakob 3:2-4.) Nonande itatu dulu okupangela filufilu elaka letu, ohatu dulu okukendabala tu ninge omalunduluko monghedi omo hatu li longifa. Ngaashi ashike omuyowi oo ta yoo a yuka kombinga oko taku di omakufikufi e na okukondjifa omeva, nafye otu na okukala hatu kondjifa eamo lokulongifa nai elaka.

7, 8. Jehova ote ke tu tokola ngahelipi omolweendjovo detu?

⁷ Etomheno etitatu molwaashi tu na okulungamena okupopya kwetu ololo kutya ohatu ke lihokolola kuJehova omolweendjovo odo hatu popi. Onghedi omo hatu longifa elaka letu ihai kumu ashike ekwatafano letu novanhu vakwetu, ndele ohai kumu yo ekwatafano letu naJehova. Jakob 1:26 okwa ti: “Ngenge ope na umwe mokati keni e lishii oye omulongelikalunga ndele ita pangele elaka laye, ndele ota pukifa omutima waye, okulongelakalunga kwaye okwongaho.” * Ngaashi  twa mona metukulwa la tetekela, okupopya kwetu okwa pambafana nelongelokalunga letu. Ngeenge ihatu pangele elaka letu, hatu popi eendjovo dii notadi yahameke vamwe, omalipyakidilo etu aeshe opaKriste otaa ka kala ongaho koshipala shaKalunga. Mbela ediladilo olo itali tu kwafele tu lungamene okupopya kwetu? — Jakob 3:8-10.

⁸ Otu na lela omatomheno a fimana okuhenuka okulongifa nai oshali yetu yokupopya. Fimbo inatu konakona okupopya oko taku wapalele notaku tungu, natu ka kundafaneni okupopya oko itaku wapalele nandenande Ovakriste vashili.

9, 10. (a) Okupopya kulipi ku li mounyuni apeshe kunena? (b) Omolwashike twa pumbwa okuhenuka okupopya inaku koshoka? (Tala yo eshangelo lopedu.)

⁹ Okupopya inaku koshoka. Ovanhu keshe pamwe kunena ohava sheke, hava tukana nohava popi oinima ikwao inai koshoka efiku keshe. Vahapu ohava longifa omatukano opo va divilike osho tava popi ile molwaashi vehe shii oitya oyo ya wapala okulongifwa. Ovaningi voiyolifa luhapu ohava longifa eendjovo da nyata, noda nyika oinima yomilele opo va yolife ovanhu. Ndele nande ongaho, okupopya inaku koshoka oku li oshinima sha kwata moiti. Omido 2 000 lwaapo da pita, omuyapostoli Paulus okwa li a nwefwa mo a yandje omayele keongalo laKolossi li efe po okupopya ‘eendjovo dohoni.’ (Ovakolossi 3:8) Paulus okwa li a lombwela eongalo lOvaefeso kutya ‘omashendjo oulai’ okwa kwatelwa moinima oyo ihe ‘na okutumbulwa nande vali mokati’ kOvakriste vashili. — Ovaefeso 5:3, 4.

¹⁰ Okupopya inaku koshoka oku li oshinima shitondifa kuJehova, noku tondifa yo kovanhu ovo ve mu hole. Ohole yetu yokuhola Jehova ohai tu linyengifa tu henuke okupopya inaku koshoka. Eshi Paulus a popya kombinga ‘yoilonga yombelela’ okwa tumbula yo “onyata,” oyo tai dulu okukwatela mo okupopya inaku koshoka. (Ovagalati 5:19-21) Oshinima osho osha kwata moiti, molwaashi omunhu ota dulu okukondwa mo meongalo ngeenge okwa pewa omayele lwoikando ndele  ota twikile nokuhelivela ombedi okukala ta popi oinima ya nyata, ya xutuka noi na enwefemo lii. *

11, 12. (a) Onaini okupopya kombinga yavamwe haku kala kwa nyika oshiponga? (b) Omolwashike ovalongeli vaJehova va pumbwa okuhenuka okulundila vamwe?

¹¹ Okupopya vamwe. Ovanhu ove na eamo lokupopya ovanhu vakwao nosho yo onghalamwenyo yavo. Mbela okupopya kombinga yovanhu vamwe ohaku kala alushe kwa nyika oshiponga? Hasho nandenande, ngeenge ohatu popi oinima oyo iwa, oyo tashi dulika i kale ya kwatela mo okulombwelafana ouyelele muwa ile eenghundana diwa, ngaashi kutya olyelye a ninginifwa ile olyelye a pumbwa etwomukumo. Ovakriste vomefelemudo lotete ova li ve na ohokwe shi na sha nonghalonawa yavakwao nova li hava lombwelafana omauyelele taa wapalele kombinga yovaitaveli vakwao. (Ovaefeso 6:21, 22; Ovakolossi 4:8, 9) Ndele okupopya kombinga yavamwe otaku dulu okukala kwa nyika oshiponga ngeenge itatu popi oshili ile hatu holola oiholekwa yavamwe. Otaku dulu okukala kwa nyika oshiponga neenghono molwaashi otaku dulu oku tu ningifa tu lundile vamwe, oshinima osho hashi etifa alushe omaupyakadi. Okulundila oko “omapopyo ehe fi oshili . . . oo haa nyateke nokunyona po edina liwa laumwe.” Pashihopaenenwa, Ovafarisai ova li va lundila Jesus shinyanyalifa, va li tava kendabala okunyateka edina laye. (Mateus 9:32-34; 12:22-24) Okulundila vamwe luhapu ohaku etifa eenhamanana. — Omayeletumbulo 26:20.

¹² Jehova iha hokwa ovo hava longifa oshali yokupopya mokushundula vamwe ile okweetifa etukauko. Oku tonde ovo hava “kunu eemhata mokati kovamwaina.” (Omayeletumbulo 6:16-19) Oshitya shOshigreka osho sha tolokwa  “okulundila” osho di·aʹbo·los, osho sha longifwa yo shi li edina limwe laSatana. Satana, oye “Ondiaboli,” omulundili mwii waKalunga. (Ehololo 12:9, 10) Onghee hano, otu na okuhenuka okupopya oko taku tu ningifa tu kale twa fa Ondiaboli. Ovalundili itava dulu okukala mo meongalo, molwaashi okulundila ohaku etifa oilonga yombelela, ngaashi ‘eemhata nosho yo omashilafano.’ (Ovagalati 5:19-21) Onghee hano, fimbo ino lombwela vamwe ouyelele u na sha naumwe, lipula kutya: ‘Mbela oshinima eshi oshoshili ngoo? Mbela oshi li ngoo pahole oku shi lombwela vamwe? Mbela oshi li ngoo pandunge nosha pumbiwa okutandavelifa ouyelele ou?’ — Lesha 1 Ovatessaloniki 4:11.

13, 14. (a) Omatukano ohaa kumu ngahelipi ovo tave a pwilikine? (b) Okusheka oshike, nomolwashike omusheki te litula moshiponga?

¹³ Omatukano. Ngaashi twa mona nale, eendjovo otadi dulu okuyahameka vamwe. Ashike omolwokuhawanenena kwetu, omafimbo amwe atusheni ohatu popi oinima oyo hatu ke lipa oushima konima yefimbo. Ndele Ombibeli otai londwele shi na sha nokupopya oko kuhe na nandenande okulongifwa momaukwaneumbo Ovakriste ile meongalo. Paulus okwa kumaida Ovakriste a ti: ‘Onya keshe, ekeshuko nehandu, efulakato netukano, nai kale kokule nanye.’ (Ovaefeso 4:31) Omatoloko amwe okwa toloka outumbulilo ‘etukano’ nomautumbulilo ngaashi “eendjovo dii” nosho yo “elaka la kaka.” Omatukano oo a kwatela mo okwiifana vamwe omadina oo tae va shundula, noku va kembaula alushe, otaa dulu okuxutula vamwe noku va ningifa va kale ve wete vehe na oshilonga. Omitima dipu dounona nodi na elineekelo odo unene hadi kumwa koilanduliko ii yomatukano. — Ovakolossi 3:21.

¹⁴ Ombibeli oya tokola filufilu eendjovo domasheko odo ovanhu hava longifa opo va xutule vamwe moku va tuka noku va ula omalaka mai. Omunhu oo ha longifa omapopyo a tya ngaho ote litula moshiponga, molwaashi omunhu oo ha tukana ota dulu okukondwa mo meongalo ngeenge ita pwilikine komakumaido oo ta pewa opo a ninge omalunduluko. Ngeenge ina lundulula eenghedi daye ota dulu yo okukanifa  omanangeko noupuna oku ka kala mounyuni mupe. (1 Ovakorinto 5:11-13; 6:9, 10) Onghee hano, osha yela kutya itatu dulu okulikaleka nandenande mohole yaKalunga ngeenge ohatu popi eendjovo itadi wapalele, hatu popi oipupulu ile ihatu yavala. Okupopya kwa tya ngaho ohaku teya omukumo.

¹⁵ Ongahelipi hatu dulu okulongifa oshali yokupopya ngaashi Omuyandji wayo a hala? Dimbuluka kutya Eendjovo daKalunga otadi tu ladipike tu kale hatu popi ‘eendjovo diwa dokutungafana.’ (Ovaefeso 4:29) Jehova oha kala a hafa ngeenge hatu popi eendjovo odo tadi tungu, tadi tu omukumo notadi pameke vamwe. Ndele otashi pula okudiladila nawa opo tu dule okupopya eendjovo da tya ngaho. Ombibeli inai yandja omusholondodo weemhango dokondadalunde odo tu na okulandula, nokai na omusholondodo ‘weendjovo diwa’ odo da tambulwa ko. (Titus 2:8) Opo tu dule okupopya eendjovo “diwa dokutungafana,” otwa pumbwa okukaleka momadiladilo oitwa itatu i li paunafangwa ndele oya fimana oyo hai didilikifa okupopya oko taku tungu. Shotete, oku na okukala kwa koshoka, oshitivali, oku na okukala kwoshili, noshititatu, oku na okukala kwonghenda. Tu na oitwa oyo momadiladilo, natu ka kundafaneni oihopaenenwa inini yokondadalunde i na sha nokupopya oko taku tungu. — Tala oshimhungu “ Okupopya kwange ohaku tungu ngoo?” pepandja 140.

16, 17. (a) Omolwashike tu na okupandula vamwe? (b) Omoinima ilipi hatu dulu okupandula vamwe meongalo nosho yo moukwaneumbo?

¹⁶ Olupandu tali di komutima. Jehova naJesus ove shii kutya osha pumbiwa okupandula vamwe nokuulika kutya ova hokiwa. (Mateus 3:17; 25:19-23; Johannes 1:47) Tu li Ovakriste, otu na okukala hatu pandula vamwe tashi di komutima. Omolwashike mbela? Omayeletumbulo 15:23 okwa ti: “Ondjovo iwa ngahelipi pefimbo layo!” Lipula kutya: ‘Ohandi kala ndi udite ngahelipi ngeenge vamwe tava pandula nge tashi di komutima? Mbela ihashi hafifa omutima wange nokutwa nge  omukumo?’ Okupandulwa tashi di komutima ohashi ulikile omunhu kutya ovanhu vakwao ove wete eenghendabala odo ta ningi, ove na ko nasha naye, nonokutya oilonga oyo ta longo oya fimana. Eshilipaleko la tya ngaho ohali ku kwafele u kale u na omukumo nohali ku linyengifa u ka longe noudiinini monakwiiwa. Molwaashi oho kala wa hafa ngeenge vamwe tave ku pandula, mbela naave ku na okuninga eenghendabala u kale ho pandula vamwe? — Lesha Mateus 7:12.

¹⁷ Lihonga okukala ho tale komaukwatya mawa avamwe, nopo nee to va pandula. Otashi dulika u ude oshipopiwa shiwa sha yandjwa meongalo, u didilike omunyasha oo ta lalakanene omalalakano opamhepo ile u didilike omunamido umwe oo ha kala pokwoongala noudiinini nonande oku na omangabeko omolwoukulupe. Okupandula ovanhu va tya ngaho tashi di komutima otashi dulu okukuma omitima davo noku va pameka pamhepo. Moukwaneumbo, omushamane nomukulukadi ova pumbwa okukala hava pandulafana tashi di komutima. (Omayeletumbulo 31:10, 28) Ounona ohava kulu va hafa ngeenge ove udite kutya ove niwe ko nasha navo nova pumbiwa. Okupandula nokulombwela okaana kutya owe ka hokwa ohaku talaleke okaana ngaashi naanaa eenhe detango nosho yo omeva haa mwenyopaleke oimeno noku i kaleka po. Ovadali, kendabaleni okupandula ounona veni omolwomaukwatya avo mawa nosho yo eenghendabala davo. Olupandu la tya ngaho otali dulu okukwafela ounona voye va kale ve na ouladi nomukumo, notali ve linyengifa va kale hava kendabala noudiinini okulonga osho sha yuka.

18, 19. Omolwashike tu na okukendabala okukala hatu hekeleke ovaitaveli vakwetu, nongahelipi hatu dulu oku shi ninga?

¹⁸ Kala ho tu vamwe omukumo noku va hekeleka. Jehova oku na ko nasha filufilu ‘novalininipiki nosho yo ovo va nyanyaulwa.’ (Jesaja 57:15) Eendjovo daye otadi tu ladipike tu ‘hekelekafane’ fye tu ‘yambidide ovanghundi.’ (1 Ovatessaloniki 5:11, 14) Otu na oushili kutya Kalunga oku wete noha pandula eenghendabala detu odo hatu ningi mokuhekeleka ovaitaveli  vakwetu ovo va wililwa po koluhodi.

¹⁹ Oshike u na okutya opo u hekeleke Omukriste mukweni oo a teka omukumo ile a polimana? Ino kala u udite kutya ou na okukandula po oupyakadi waye. Peemhito dihapu, ohashi kwafa neenghono okupopya eendjovo di li paunafangwa. Shilipaleka omunhu oo a polimana kutya ou na ko nasha naye. Ilikana pamwe naye mokule, to ilikana kuJehova e mu kwafe a kale e shii kutya oku holike kovanhu vakwao nosho yo kuJehova. (Jakob 5:14, 15) Mu shilipaleka kutya okwa pumbiwa noku holike e li oshilyo sheongalo. (1 Ovakorinto 12:12-26) Mu leshela omushangwa tau tungu mOmbibeli u mu shilipaleke kutya Jehova oku na ko nasha shili naye pauhandimwe. (Epsalme 34:19; Mateus 10:29-31) Okukala efimbo la wana nomunhu oo a teka omukumo noku mu lombwela ‘eendjovo dehekeleko’ nokupopya tashi di komutima otashi ke mu kwafela a kale e udite kutya oku holike nokwa pandulwa. — Lesha Omayeletumbulo 12:25.

20, 21. Oinima ilipi hai ningifa omayele a pondole?

²⁰ Yandja omayele taa ti sha. Tu li ovanhu inava wanenena, atusheni otwa pumbwa okupewa omayele efimbo nefimbo. Ombibeli otai tu ladipike tai ti: “Pwilikina epukululo u itavele outekuduliko, opo u mone eendunge komesho.” (Omayeletumbulo 19:20) Ovakulunhuongalo havo aveke ve na okuyandja omayele. Ovadali ohava yandje omayele kounona vavo. (Ovaefeso 6:4) Ovamwameme ovakulunhu otashi dulika va pumbwa okuyandja omayele kovakainhu ovanyasha.  (Titus 2:3-5) Ohole yokuhola vamwe ohai tu linyengifa tu kale twa hala okuyandja omayele oo itaa ningifa oo hatu pe omayele a kale e wete a fininikwa. Oshike tashi dulu oku tu kwafela tu yandje omayele a tya ngaho? Konakona oitwa itatu oyo hai ningifa omayele a kale taa ti sha: oikala nomalinyengotomheno omunhu oo ta yandje omayele, oko kwa kanghamena omayele nosho yo onghedi omo omayele taa yandjwa.

²¹ Opo omayele a kale taa ti sha, omuyandjimayele oku na okukala te shi ningi nelinyengotomheno la yuka. Lipula kutya: ‘Onaini hashi kala shipu kwaame okutambula ko omayele?’ Ohashi kala shipu okutambula ko omayele ngeenge u shii kutya omunhu oo te ku pe omayele oku na ko nasha naave, noku na omalinyengotomheno mawa, ndele ite e ku pe molwaashi a handuka. Osho osho shi na okukala ngaho ngeenge to pe umwe omayele. Omayele oo haa etifa oidjemo iwa ohaa kala e likolelela kEendjovo daKalunga. (2 Timoteus 3:16) Omayele oo hatu yandje oku na okukala e likolelela komishangwa, kashi na nee mbudi kutya ohatu tofa odikilila mOmbibeli ile hasho. Onghee hano, ovakulunhuongalo ove na okukala va lungama vaha fininikile vamwe omataleko avo, nokave na okupengifa Omishangwa, sha fa ngeno kutya Ombibeli otai popile omataleko avo opaumwene. Omayele ohaa pondola yo ngeenge okwa yandjwa monghedi ya yuka. Ngeenge omayele otaa yandjwa panghenda, ohashi kala shipu oku a tambula ko nohashi ningifa oo te a pewa a kale e udite a fimanekwa. — Ovakolossi 4:6.

22. Owa tokola toko okuninga shike shi na sha nokulongifa oshali yokupopya?

²² Oshoshili kutya okupopya oko oshali i na ondilo ya dja kuKalunga. Onghee hano, ohole yetu yokuhola Jehova oi na oku tu linyengifa tuha longife nai oshali oyo. Natu dimbuluke kutya eendjovo odo hatu popi otadi dulu okutwa vamwe omukumo ile oku va teya omukumo. Nomolwaasho, natu kendabale okulongifa oshali oyo ngaashi Omuyandji wayo a hala, sha hala okutya, okukala hatu ‘tungafana.’ Kungaho, eendjovo detu otadi ka kala tadi tu omukumo ovo ve li pufye notashi ke tu kwafela tu likaleke mohole yaKalunga.