سەرگەك بولىڭدار!
دەنساۋلىق مينيسترلىگى الەۋمەتتىك جەلىنىڭ جەتكىنشەكتەرگە تيگىزەر كەسىرىن ويلاپ ۋايىمداۋدا. كيەلى كىتاپتا نە دەلىنگەن؟
2023-جىلدىڭ 23-مامىرىندا قۇراما شتاتتاردىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ رەسمي وكىلى الەۋمەتتىك جەلىنىڭ كوپ جاسوسپىرىمگە كەسىرى ٴتيىپ جاتقانى جايلى بايانداما جاسادى.
«الەۋمەتتىك جەلى كەي بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە پايداسىن تيگىزىپ جاتقانمەن، ونىڭ بالانىڭ اقىل-ويى مەن دەنساۋلىعىنا تيگىزەر زيانى دا از ەمەس» («Social Media and Youth Mental Health: The U.S. Surgeon General’s Advisory, 2023»).
اتالمىش قۇجاتتا بۇل تاقىرىپتىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتەتىن زەرتتەۋلەر كەلتىرىلگەن.
«الەۋمەتتىك جەلىدە كۇنىنە 3 ساعاتتان ارتىق وتىراتىن 12 مەن 15 جاس ارالىعىنداعى جاسوسپىرىمدەردە دەپرەسسيا، مازاسىزدىق سياقتى پسيحيكالىق اۋرۋلارعا ۇشىراۋ قاۋپى ەكى ەسە كوپ».
الەۋمەتتىك جەلىدە كوپ ۋاقىت وتكىزەتىن 14 جاستاعى جەتكىنشەكتەر «ونلاين بۋللينگكە كەزىگەدى، ٶزىنىڭ ٴتۇر-الپەتىنە كوڭىلى تولمايدى، ٶزىن تومەن سانايدى، دەپرەسسيادا جۇرەدى جانە ولاردىڭ ۇيقىسى بۇزىلادى. بۇل بەلگىلەر ۇل بالالارعا قاراعاندا، قىز بالالاردا كوپ كەزدەسەدى».
اتا-انالار بالالارىن وسىنداي قاۋىپتەن قالاي قورعاسا بولادى؟ وسىعان قاتىستى كيەلى كىتاپتىڭ ٴتيىمدى كەڭەستەرىن قاراستىرىپ كورەيىك.
اتا-انالار نە ىستەي الادى؟
بالاڭىزدىڭ نە ىستەپ جۇرگەنىن ٴبىلىپ وتىرىڭىز. الەۋمەتتىك جەلىنىڭ قانداي قاۋىپتى جاقتارى بار ەكەنىن قاراستىرىپ، بالاڭىزعا ونى پايدالانۋعا رۇقسات بەرەسىز بە، جوق پا، سونى شەشىڭىز.
كيەلى كىتاپتىڭ كەڭەسى: «بالانى تاربيەلەپ، تۋرا جولعا سال» (ناقىل سوزدەر 22:6).
كوبىرەك ٴبىلۋ ٷشىن «بالاما الەۋمەتتىك جەلىگە رۇقسات بەرەيىن بە؟» دەگەن ماقالانى وقىپ كورىڭىز.
ەگەر بالاڭىزعا الەۋمەتتىك جەلىنى پايدالانۋعا رۇقسات بەرسەڭىز، ونىڭ بالاڭىزعا قاۋپى بار ەكەنىن ەسىڭىزدەن شىعارماڭىز. بالاڭىزدىڭ ونلاين الەمدە نە ىستەپ جۇرگەنىن ٴبىلىپ وتىرىڭىز. بۇنى قالاي ىستەي الاسىز؟
بالاڭىزدى زياندى كونتەنتتەن قورعاڭىز. بالاڭىزعا زياندى كونتەنتتى انىقتاي ٴبىلۋدى جانە سودان اۋلاق ٴجۇرۋدى ۇيرەتىڭىز.
كيەلى كىتاپتىڭ كەڭەسى: «ارالارىڭدا ازعىندىق، ارقيلى ارام ىستەر مەن اشكوزدىكتىڭ ٴتىپتى اتى دا اتالماسىن... سونداي-اق سەندەر ٷشىن ۇياتسىز ٴجۇرىس-تۇرىس، اقىماق ٴسوز، تۇرپايى قالجىڭ سياقتى نارسەلەر دە ورىنسىز» (ەفەستىكتەرگە 5:3، 4).
وسىعان قاتىستى ٴتيىمدى كەڭەستەردى «بالاڭىزعا الەۋمەتتىك جەلىنى اقىلمەن قولدانۋدى ۇيرەتىڭىز» دەگەن ماقالادان تابا الاسىز.
شەكتەۋ قويىڭىز. مىسالى، بالاڭىز الەۋمەتتىك جەلىدە قاشان جانە قانشا ۋاقىت وتىراتىنىنا قاتىستى ەرەجەلەر ورناتىڭىز.
كيەلى كىتاپتىڭ كەڭەسى: «سونىمەن، قالاي ارەكەت ەتەتىندەرىڭە مۇقيات دەن قويىڭدار،... دانا بولىپ، ۋاقىتتارىڭدى بارىنشا ٴتيىمدى پايدالانىڭدار» (ەفەستىكتەرگە 5:15، 16).
بالاڭىزعا شەكتەۋلەر نە ٷشىن قاجەت ەكەنىن ٴتۇسىندىرۋ ٷشىن «الەۋمەتتىك جەلىنى اقىلمەن قولدان» دەگەن فلوماستەرلىك انيماسيانى كورسەتىڭىز.
قىزىقتى بولار مالىمەتتەر
نەكە جانە وتباسى
بالاما سمارتفون قاجەت پە؟
كەلتىرىلگەن سۇراقتاردىڭ كومەگىمەن بۇنداي جاۋاپكەرشىلىككە ٶزىڭىز جانە بالاڭىز دايىن با — سونى تەكسەرىپ كورىڭىز.
نەكە جانە وتباسى
بالاعا سمارتفوندى دۇرىس پايدالانۋدى ۇيرەتۋ
ٴتىپتى تەحنيكانى بەسكە بىلەتىن بالالاردى دا اتا-انالارى سمارتفوندى دۇرىس پايدالانۋعا ۇيرەتۋ كەرەك.
قۇرداستارىڭ نە دەيدى؟
ۇيالى تەلەفون جايلى قۇرداستارىڭ نە دەيدى؟
كوپ جاسوسپىرىمدەر ٷشىن ۇيالى تەلەفون ومىرلەرىنىڭ اجىراماس بولىگى بولىپ كەتكەن. ۇيالى تەلەفوننىڭ پايداسى مەن زيانى قانداي؟
ٴبىز جونىندە
ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ كەلۋىن ٶتىنۋ
كيەلى كىتاپقا قاتىستى سۇراقتارىڭىزدىڭ جاۋابىن الىڭىز نەمەسە ەحوبا كۋاگەرلەرى جايلى كوبىرەك ٴبىلىڭىز.
