ٴتىرى تىرشىلىكتىڭ ايتارى
اينالامىزداعى ٴتىرى نارسەنىڭ ٴبارى قوزعالادى، وسەدى جانە كوبەيەدى. عالامشارىمىزعا قايتالانباس كورىك بەرىپ تۇرعان دا — وسى. بۇگىندە ادامدار ٴتىرى اعزالار جايىندا بۇرىنعىعا قاراعاندا كوپ بىلەدى. ٶمىردىڭ باستاۋى جايلى ٴتىرى تابيعات نە دەيدى؟ كەلەسى جايتتاردى قاراستىرايىق.
ٴتىرى اعزالاردىڭ كۇردەلىلىگى ولاردىڭ ويلاستىرىلىپ جاسالعانىن دالەلدەيدى. ٴتىرى اعزالار جاسۋشا دەپ اتالاتىن كىشكەنتاي بولىكتەردەن قۇرالادى. جاسۋشالار كىشكەنتاي زاۋىتتار سياقتى. ٴتىرى اعزالار تىرشىلىگىن جالعاستىرىپ، كوبەيۋ ٷشىن ولار مىڭداعان اسا كۇردەلى جۇمىس اتقارادى. ٴتىپتى قاراپايىم ٴتىرى اعزانىڭ وزىندە وسىنداي كۇردەلى جۇمىس ٴجۇرىپ جاتادى. مىسالى، ٴبىر عانا جاسۋشادان تۇراتىن نان اشىتقىسىن الايىق. ادام جاسۋشاسىنىڭ قاسىندا ول الدەقايدا قاراپايىم كورىنۋى مۇمكىن. ٴبىراق شىندىعىندا ول وتە كۇردەلى. ٵر جاسۋشانىڭ يادروسىندا جاسۋشاعا بۇيرىق بەرىپ تۇراتىن دنق بار. سونداي-اق ٵر جاسۋشانىڭ حيميالىق زاتتاردى ىدىراتىپ، قورەكتىك زاتقا اينالدىراتىن كىشكەنتاي «مەحانيزمى» بار. بۇل پروسەسس ٴتىرى اعزانىڭ تىرشىلىگى ٷشىن اسا قاجەت. ەگەر اشىتقى جاسۋشاسىنا قورەكتىك زاتتار تۇسپەسە، ونىڭ بەلسەندىلىگىن ازايتاتىن كۇردەلى حيميالىق پروسەستەر جۇرە باستايدى. ٴسۇيتىپ، اشىتقى جاسۋشاسى ۇيقىعا كەتكەندەي بولادى، ٴبىراق ٴتىرى قالادى. ۇزاق ۋاقىت تۇرسا دا، نان پىسىرەر كەزدە ول قايتادان «ويانادى».
عالىمدار اشىتقىنىڭ جاسۋشاسىن تالاي جىلدار بويى زەرتتەپ، ادام جاسۋشاسىن تۇسىنگىسى كەلىپ ٴجۇر. ٴبىراق ولار ٵلى تۇبىنە جەتە الماي وتىر. چالمەرس اتىنداعى تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى روسس كينگ بىلاي دەپ نازىن ٴبىلدىردى: «ادامدىكىن قويا بەرشى، ٴتىپتى قاراپايىم اشىتقى جاسۋشاسىن زەرتتەۋ ٷشىن عىلىمي تاجىريبە جۇرگىزەتىن بيولوگتار جوقتىڭ قاسى».
عالىمداردىڭ شاقشا باسىن شاراداي قىلىپ وتىرعان وسى قاراپايىم اشىتقى وزدىگىنەن پايدا بولدى ما؟ الدە ونى سولاي ەتىپ بىرەۋ ويلاستىرىپ قويدى ما؟
تىرىنىڭ ٴبارى تىرىدەن شىعادى. دنق نۋكلەوتيدتەر دەپ اتالاتىن مولەكۋلالاردان قۇرالادى. ادامنىڭ ٵربىر جاسۋشاسىندا 3، 2 ميلليارد نۋكلەوتيد بار. ولار قوسىلىپ ارنايى كود تۇزەدى. سول كود جاسۋشاعا بۇيرىق بەرىپ، فەرمەنتتەر مەن اقۋىزداردى قالاي شىعارۋ كەرەكتىگىن ايتىپ وتىرادى.
عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، وسى نۋكلەوتيدتەردىڭ ٴتىپتى ەڭ قاراپايىم تىزبەگىن الساق، ولاردىڭ كەزدەيسوق دۇرىس كود ٴتۇزۋى 15010 جاعدايدىڭ ىشىندە 1-اق رەت بولۋى مۇمكىن (15010 = 1 دەن كەيىن 150 ٴنولى بار). ال بۇل استە مۇمكىن ەمەس.
عالىمدار قانشا تاجىريبە جاساسا دا، ەشقاشان ٴتىرى ەمەس نارسەدەن ٴتىرى نارسە شىعارا الماعان.
ادام ٶمىرى ايرىقشا. ادامدار كەۋدەسىندە جانى بار باسقا تىرشىلىك يەلەرىنە مۇلدەم ۇقسامايدى. ويتكەنى بىزدەر عانا ٶمىردىڭ بار قىزىعىن كورە الامىز. شىعارماشىلىق قابىلەتتەر، ارالاس-قۇرالاس بولۋ جانە سان ٴتۇرلى سەزىمدەرگە بولەنۋ ادام بالاسىنا عانا ٴتان. ٴبىز نەبىر ٴدام مەن ٴيىستى سەزە الامىز، ٴتۇرلى دىبىستاردى ەستىپ، تۇستەردى اجىراتامىز، ال كورۋ قابىلەتىمىزدىڭ ٶزى نەتكەن عاجاپ! ەرتەڭىمىزدى جوسپارلاپ، ٶمىردىڭ ٴمانىسىن ىزدەيتىن دە جالعىز ٴبىز عانا.
ادام تەك جان ساقتاپ، ۇرپاق جالعاستىرۋ ٷشىن عانا پايدا بولسا، ٴبىزدىڭ وسىنشالىقتى كەرەمەت بولۋىمىز قاجەت پە؟ الدە ٵربىر كۇننەن قۋانىش السىن دەپ، قامقور جاراتۋشىمىز بىزگە ٶمىردى سيعا بەردى مە؟
