عىلىم كيەلى كىتاپپەن ۇيلەسە مە؟
كيەلى كىتاپتىڭ جاۋابى
كيەلى كىتاپ عىلىمي كىتاپ بولماسا دا، ونداعى مالىمەتتەر عىلىممەن ۇيلەسەدى. كيەلى كىتاپ جازىلعان زاماندا ادامدار باسقا نارسەلەرگە سەنەتىن. ٴبىراق ۋاقىت وتە، كيەلى كىتاپتا جازىلعان مالىمەت راسىندا دا عىلىممەن ۇيلەسەتىنى ايقىن بولدى. قازىر سولاردىڭ كەيبىرىن قاراستىرايىق.
عالام ٶز-وزدىگىنەن پايدا بولعان جوق، ول جاراتىلعان (مۇسانىڭ 1-جازباسى 1:1). ٴبىراق ەجەلگى كوپ اڭىزدارعا ساي، عالام حاوستىڭ، ياعني رەتسىزدىكتىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولدى دەسەدى. ال بابىلدىقتار عالامدى ەكى مۇحيتتان شىققان قۇدايلار تۋدى دەپ ەسەپتەگەن. تاعى ٴبىر اڭىزعا ساي، عالام ۇلكەن ٴبىر جۇمىرتقادان پايدا بولدى.
عالامدى ميفتىك قۇدايلار ەمەس، ناقتى تابيعات زاڭى باسقارادى (ٵيۇپ 38:33؛ ەرەميا 33:25). ال كوپ ەلدەردىڭ نانىم-تۇسىنىگىنە ساي، ادامدار ميفتىك قۇدايلاردىڭ جاۋىز، وقىس ارەكەتتەرىنىڭ الدىندا دارمەنسىز دەسەدى.
جەردىڭ تىرەۋىشى جوق (ٵيۇپ 26:7). بايىرعى زاماندا ادامدار جەردى جالپاق جانە ونى الىپ بۇقا نە تاسباقا ۇستاپ تۇر دەپ ويلاعان.
كولدەر مەن وزەندەردەگى بۋ جاڭبىر، بۇرشاق، قار كۇيىندە قايتادان جەرگە تۇسەدى. سونىڭ ارقاسىندا وزەندەر مەن بۇلاقتار قايتادان سۋعا تولادى (ٵيۇپ 36:27، 28؛ ۋاعىزداۋشى 1:7؛ يشايا 55:10؛ اموس 9:6). ال ەجەلگى گرەكتەر وزەندەر جەر استىنداعى ٴبىر مۇحيتتىڭ سۋىمەن تولىپ وتىرادى دەپ ەسەپتەگەن. بۇل پىكىرگە ادامدار 18-عاسىرعا دەيىن سەنىپ كەلدى.
تاۋلار بيىكتەپ، الاسارادى. بۇگىندە ٴبىز كورىپ جۇرگەن تاۋلار كەزىندە مۇحيت استىندا بولعان (ٴزابۇر 104:6، 8). ال بىرنەشە اڭىزدارعا ساي، تاۋلاردى تاۋ كۇيىندە قۇدايلار جاراتقان ەكەن.
سانيتارلىق شارالار دەنساۋلىقتى قورعاعان. قۇداي يسرايل حالقىنا مۇسا پايعامبار ارقىلى زاڭ بەرگەن. سول زاڭ بويىنشا، ادام ولگەن مايىتكە ٴتيىپ كەتسە جۋىنۋ كەرەك ەدى، جۇقپالى اۋرۋى بار ادام كارانتينگە جابىلۋ كەرەك ەدى جانە ٴناجىستى جەرگە دۇرىس كومۋ كەرەك ەدى (مۇسانىڭ 3-جازباسى 11:28؛ 13:1—5؛ مۇسانىڭ 5-جازباسى 23:13). ال ٴدال سول ۋاقىتتا مىسىرلىقتار اشىق جارانى قۇرامىندا ادامنىڭ ٴناجىسى بار دارىمەن ەمدەيتىن.
كيەلى كىتاپتا عىلىمي قاتەلىكتەر بار ما؟
كيەلى كىتاپتى زەرتتەي كەلە مۇنىڭ جاۋابى جوق ەكەنىن تۇسىنەمىز. قازىر كيەلى كىتاپ تۋرالى كەڭ تاراعان قاتە پىكىرلەردى قاراستىرامىز:
اڭىز: كيەلى كىتاپتا عالام 24 ساعاتتان تۇراتىن 6 كۇننىڭ ىشىندە جاراتىلعان.
اقيقات: كيەلى كىتاپقا ساي، عالامنىڭ قانشا ۋاقىتتا جاراتىلعانى بەلگىسىز (مۇسانىڭ 1-جازباسى 1:1). مۇسانىڭ 1-جازباسىنىڭ 1-تاراۋىندا جاراتىلىس كۇندەرى باياندالعان. نەگىزى، سول جاراتۋ كۇندەرى داۋىرلەرگە سوزىلعان، ٴبىراق ناقتى قانشا ۋاقىت بولعانى بەلگىسىز. كيەلى كىتاپ ٴتىپتى اسپان مەن بۇكىل جەردىڭ جاراتىلعان ۋاقىت ارالىعىن دا «كۇن» دەپ اتاعان (مۇسانىڭ 1-جازباسى 2:4).
اڭىز: كيەلى كىتاپتا قۇداي الدىمەن جەمىس-جيدەكتەر، كوكونىستەردى جاراتتى كەيىن فوتوسينتەز بولۋ ٷشىن كۇندى جاراتتى دەلىنگەن (مۇسانىڭ 1-جازباسى 1:11، 16).
اقيقات: كيەلى كىتاپتا ايتىلعانداي، اسپان دەنەلەرىن قۇرايتىن كۇن دەگەن جۇلدىز جەمىستەر مەن كوكونىستەردەن بۇرىن جاراتىلعان (مۇسانىڭ 1-جازباسى 1:1). كۇننەن شاشىراپ تۇسكەن جارىق جەر بەتىنە جاراتىلىستىڭ ٴبىرىنشى كۇنى، ياكي داۋىرىندە جەتتى. اتموسفەرا تازارىپ، كۇن ساۋلەسى ٷشىنشى جاراتىلىس «كۇنىنە» قاراي جەتكىلىكتى مولشەردە جەر بەتىنە جەتكەندىكتەن، فوتوسينتەز پروسەسى جۇرە باستادى (مۇسانىڭ 1-جازباسى 1:3—5، 12، 13). سودان كەيىن بارىپ قانا كۇن جەر بەتىنەن انىق كورىنە باستادى (مۇسانىڭ 1-جازباسى 1:16).
اڭىز: كيەلى كىتاپتىڭ ايتۋىنشا، كۇن جەردى اينالادى.
اقيقات: ۋاعىزداۋشى 1:5 تە بىلاي دەلىنگەن: «كۇن شىعادى، كۇن باتادى، سوسىن ۇياسىنان قايتا شىعۋعا اسىعادى». بۇل سوزدەر جەردەن قاراپ تۇرعان ادامعا كۇننىڭ جىلجىپ بارا جاتقانىنداي كورىنگەنىن سۋرەتتەيدى. ٴبىراق شىن مانىندە ٴبىز كۇن جەردى ەمەس، جەر كۇندى اينالاتىنىن بىلەمىز. سوندا دا ٴبىز كۇن «شىقتى»، كۇن «باتتى» دەپ ايتا بەرەمىز.
اڭىز: كيەلى كىتاپتا جەر جالپاق دەپ ايتىلعان.
اقيقات: كيەلى كىتاپتا الىستىقتى بىلدىرەتىن «جەردىڭ قيىر شەتى» دەگەن سوزدەر بار. ٴبىراق بۇل جەردىڭ جالپاق نە شىنىمەن دە شەتى بار دەگەندى بىلدىرمەيدى (ەلشىلەردىڭ ىستەرى 1:8). سول سياقتى كيەلى كىتاپتاعى «جەردىڭ ٴتورت بۇرىشى» دەگەن تىركەس تە تۋرا ماعىنادا ەمەس، بەينەلى ماعىنادا قولدانىلادى. ول بۇكىل دۇنيەنى بىلدىرەدى (يشايا 11:12).