Kemikaliat napparsimalissutigigaanni

TIPIGISSUNUT kemikalianullu malussarippallaarnermut tunngasorpassuit paatsiveerunnarput. Nakorsat silarsuaanni tamanna pillugu isumaqatigiinngittoqarngaarnera paasinarpoq. Nakorsat ilaasa naalliuut timimit pissuteqartippaat. Allalli sianissutsinut tunngatinneruvaat. Aamma allat isumaqarput timimit sianitsunillu pissuteqartoq. Nakorsat ilaat naapertorlugu MCS tassaavoq naalliuutit pissuseqatigiit ataatsimut isigalugit. *

MCS-ertorpassuit oqaluttuarput toksinip, assersuutigalugu pesticidip sunniinerujussua napparsimalissutigisimallugu. Allat oqaluttuaraat toksinit annikitsukkuutaat sunniisaqattaarnerat sunniisimarusaarnerluunniit. MCS-ilereeraanni kemikaliat assigiinngiiaartuugunartut siornatigut sapersimanngisat malugineqartalertarput. Assersuutigalugu tipigissut eqqiaanermulluunniit atortut assigiinngitsuusinnaapput. Taamaattumik naalliuutip tuluttut taaguutaani oqaaseq „multiple“ (assigiinngitsut) naleqquppoq. Joycemut atatillugu pisimasut takoriartigik.

Joyce atuarfimmi kumanippoq. Nujai pesticidimik serpartarneqarput. Joyce peqqiilliulerpoq, kemikalianut siornatigut ippigusuutigisartagarinngisaminut, ilaatigut simerneriaatinut, illumi tipigissaatinut, quliutinut, benzinamut tipigissunullu assigiinngitsunut malussarippallaalerpoq.  „Isigisaarullunga isikka pulattarput,“ oqaluttuarpoq, „niaqorluutigisannik merianngussutigisannillu ulluni arlalinni uninngassutigisariaqakkannik kiinnama sulluisigut aseruuttoortarpunga. . . . Puakkut aseruuttoortarsimanermik puakka ukiuni 40-ni pujortartarsimasup puaatulli ajortigipput — pujortanngisaannarsimavungalu.“

Silami illullu iluani toksininik annikinnerusunik sunnerteqqaruusaartoqarsinnaavoq, MCS-ernermut aamma pissutaasinnaasorineqartumik. Ukiuni qulikkuutaani kingullerni illup iluani silaannap mingutsinneqarneranik naalliuuteqalersorpassuit kingunerisimavaat ullumikkut taaguutip Sick-Building Syndrome-p (illuni ajortuni malugineqartartut ataatsimut isigalugit) eqqartorneqartarput.

Sick-Building Syndrome

Taaguut Sick-Building Syndrome 1970-ikkunni atorneqalerpoq ikummatissamik sipaarniarluni illut, atuarfiit allaffiillu amerlasuut isumaminik silaannarissartut ussissarneqalermata silaannarissaasersorneqarlutillu. Illuni taamaattuni ussissaatit, qisuit suliareriikkat, nipinnequtit aanngajasut aammattaaq annoraamernit tæppillu syntetiskiusut atorneqarajupput.

Sanaat taakkua, ingammik nutaajutillutik, kemikalianik annikitsunik ajoqutaasinnaasunik, assersuutigalugu formaldehydimik, silaannarmut silaannarissaatip atorteqqittagaanut, aniatitsisarput. Tæppit simerneriaatinik assigisaannillu imerpalasunik assigiinngitsunik millussisinnaapput kingusinnerusukkullu inip silaannaanut sivisuumik aniatitillutik. „Simerneriaatit assigisaasalu assigiinngitsut aalaat illup iluani silaannarmut mingutsitsinerpaapput,“ atuakkami Chemical Exposures — Low Levels and High Stakes-imi allassimavoq. Allassimavoq: „Simerneriaatit assigisaallu stoffit kemiskiusut kemikalianut malussarippallaalersitsinerpaajusut ilaagaat.“

Amerlanersatta illut taamaattut iluini silaannaq ajoqutigineq ajorpaat, ilaalli assigiinngitsunik malussartarput astmamiit anersaartornermilu ajornartorsiutiniit allaniit niaqorlunnermut puunganermullu. Malugisaqartup illumiit aniniariarluni malussarunnaartarnera nalinginnaavoq. Ilaannikkulli „napparsimasoq tipigissunut kemikalianullu malussarippallaalersarpoq,“ tuluit nakorsaatitigut atuagassiaat The Lancet allappoq. Ilaannaasali taamaattarnerannut suna pissutaava? Malugisaqarneq ajortut ilaasa taama naalliuuteqalersunut paasinnittuunissartik ajornakusoortittarmassuk apeqqutip tamatuma akinissaa pingaaruteqarpoq.

Tamatta assigiinngilagut

Eqqaamasariaqarpoq sunniisunut assigiinngitsunut, kemikaliaagaluarpata, bakteriaagaluarpata virusiugaluarpalluunniit, tamatta assigiinngitsumik qisuariartaratta. Qisuariarnitsinnut aalajangiisuupput pineqartup genetigut katitigaanera, ukiui, arnaanera angutaaneraluunniit, peqqinnera, nakorsaatitornera, nappaatigisimasai inooriaatsimullu tunngasutigut ileqqui soorlu imigassartorneq, tupatorneq ikiaroornartortornerlu.

Nakorsaatit tungaatigut ataasiakkaat immikkut ittuunerata aalajangertarpaa „nakorsaat iluaqutigissaneraa, sunillu kingunipiloqartitsissanersoq,“ atuagassiami New Scientist-imi allassimavoq. Kingunipilutsitsinerit taamaattut ilaat ilungersunarsinnaapput, aap allaat  toqussutaasinnaallutik. Proteinstoffit, enzyminik taaneqartartut, stoffinik kemiskiusunik timimut ilaanngitsunik, assersuutigalugu nakorsaatini kemikalianik ulluinnarnilu sulinitsinni timitsinnik mingutsitsisunik, timitsinnit piiaasaraluarput. „Enzymillu eqqiaasartut“ taakkua ajorpata ilaannakuuppataluunniit, immaqa toqunartunit, nerisalunnermit kingornutamilluunnit ajoquserneqarsimallutik, stoffit timimut ilaanngitsut ulorianarsillutik katersuussinnaapput. *

MCS porfyrinut, aakkut nappaateqarnermut enzymimut attuumassuteqartunut, assersuunneqarsimavoq. Porfyrit ilaannik nappaateqartut MCS-ertut kemikalianik assigiinngitsunik, biilit pujuanniit tipigissaatinut, malugisartagaannik malugisaqartarput.

Isumaq aamma sunnerneqartarpoq

MCS-ertoq, Iteritsi!-mut oqaluttuarpoq kemikaliat nalinginnaasut ilaat ikiaroortutulli sunniuteqartartut. Oqaluttuarpoq: „Pissusikka allanngortarput kamalertarpunga, puffallunga, paamisullunga, annilaangalerlunga, ilagutiinnalerlunga. . . . Malugisakka tamakku nalunaaquttap akunnialuiniit ullorpassuarnut sivisussuseqarsinnaapput.“ Kingornatigut aqagutaartutut misigisarpoq annerusumillu minnerusumilluunniit isumatsarujussuarluni.

Malunniutit taamaattut MCS-ertuni qaqutigoortuunngillat. Dr. Claudia Miller oqaluttuarpoq „nunat qulinit amerlanerusut nalunaartut uppernarsaatissaqarluartumik kemiskiusunik sunnertinnerup kingorna, sullinernut toqunartunik sunnertinnerugaluarpat imaluunniit sick-building [syndrome]-ugaluarpat, sianiutiluttoqartoq. . . . Nalunngilarput sulisut simerneriaatinik assigisaannillu sunnertittut annilaangatuunngorsinnaanerusut isumatsarujussuarsinnaanerusullu. . . . Eqqarsarluartariaqarpugut eqqaamallugulu timitta ilaa kemikalianut malussarinnerpaaq tassaagunartoq qarasarput“.

Kemikalianik sunnertinneq sianiutilutsitsisinnaavoq, nakorsarpassuilli isumaqarput akerlianik aamma pisoqartartoq — sianiutilunneq kemikalianut malussarippallaalersitseqataasinnaasoq. Dr. Claudia Miller siuliani taaneqartoq aamma dr. Nicholas Ashford, marluullutik isumaqartut MCS-erneq timikkut pissuteqartoq, paasisimavaat „inuttut atugarisat sianissutsimut tungasut, soorlu avinneq apparisalluunniit toqunera, timip imminut illersorsinnaanera sanngiillisissinnaagaa ilaallu kemikalianut annikinnerusunut malussarinnerutilerlugit. Sianissutsimut timimullu tunngasut imminnut atanerat pisariusorujussuuvoq.“ Dr. Sherry Rogers, MCS-ertumut aamma timikkut pissuteqarneraasoq, oqarpoq „uisaruserneq kemikalianut malussaritsitsinerusartoq“.

MCS-ertut peqqinnerulerniarlutik nammineq iliuuseqarsinnaappat malugisartakkatilluunniit annikillisissinnarlugit?

MCS-ertut iluaqutissaat

MCS-imut iluamik nakorsaatissaqanngikkaluartoq, amerlasuut malugisartakkatik killilersimaarsimavaat. Allaallu ilaat nalinginnaasumik inuulersimapput. Suna iluaqutigisimavaat? Ilaasa, kemikaliat malussarfigisartakkatik sapinngisamik ingalassimaniaqqullugit, nakorsap siunnersuutaat iluaqutigisimavaat. * Judyp tamanna iluaqutigalugu paasisimavaa. Epstein-Barr-virusimik tunillallatsereernermi kingorna ajorunnaarluni pesticidimik angerlarsimaffiminni atorneqartumik sunnerterujussuarpoq, tamatumalu kingorna MCS-ilerluni.

MCS-ertorpassuartut allatulli Judy kemikalianut assigiinngitsorpassuarnut illumi atortartunut malussarippallaarpoq. Taamaattumik qaqorsaat sodalu akoqanngitsut atorlugit eqqiaasariaqarlunilu errorsisariaqarpoq. Eddike kingunerutitut atortarpaa, iluareqaalu. Atisanut sikaavinni sinittarfimmilu suut tamarmik pinngortitameereersunik sanaajupput. Uiata atisani  rensertissimasani silaannarissarfigissaartumi sapaatip-akunneri arlallit silaannarissarluartinnagit sikaavinnut nivinngarneq ajorpai.

Silarsuarmi inuuffigisatsinni MCS-ertut stoffit malussarippallaarfigisatik ingalassimalluinnarsinnaagunanngilaat. Atuagassiami American Family Physician-imi allassimavoq: „MCS-erluni ajornerpaasoq tassaagajuppoq napparsimasup kemikalianik ingalassimaniarnermini immikkuulerajunnera.“ Allaaserisami siunnersuutigineqarpoq napparsimasoq nakorsamik nakkutigineqarluni sulinerulernissaa inunnullu akuunerulernissaa. Saniatigut napparsimasut annilaangalerujussuartarnitik uummatimillu tilleruluttarneri qasukkarsarniarlutik iliuuseqarnermikkut anernerminnillu aqutsinermikkut aqunniartariaqarpaat. Kemikaliat pineqartut napparsimasumut ingalassimatinniavinneri siunertaanani, kemikalianut taakkununnga sungiussiartuaartinnissaa siunertaavoq.

Sinilluartarneq katsorsaanermi pingaartuuvoq. David, MCS-ertoq, ullumikkullu malussarpiarneq ajortoq, isumaqarpoq silaannarissumi sinittarnini iluaqutaasut ilagigaat. Ernest nulialu, Lorraine, marluullutik taassuminnga naalliuuteqartut, aamma isumaqarput „unnuami sinilluartarneq ullup ingerlanerani kemikalianik  ingalassimanngitsoorsinnaanngisaminnut iluaqutigingaarsimallugu“.

Soorunami aamma peqqisseqqinnissamut peqqittuaannarnissamullu eqqortunik nerisaqarneq pingaaruteqarluinnarpoq. Allaat ilaat isumaqarput tamanna „nappatsaalinermi pingaarnerpaasoq“. Peqqississagaanni timimi pisaannartut assigiinngitsut sapinngisamik ingerlalluartariaqarnerat tunngavissaqarluarpaluppoq. Nerisanut tapiutit aamma iluaqutaasinnaapput.

Timigissarneq peqqinnartuuvoq. Kiagunnikkut aamattaaq timip toqunartut amikkut piiartarpai. Allanut asanninneq asaneqarnerlu pingaaruteqarput. Aamma isumalluartuusariaqarpoq quiasaarsinnaasariaqarlunilu. Nakorsap napparsimasunut MCS-ertunut tamanut „asanninneq illarnerlu“ nakorsaatigeqqusarpai. Aap, „uummatikkut nuannaarneq peqqinnartuuvoq.“ — Ussatit 17:22.

MCS-imik naalliuutillit, taamaattumillu tipigissunut, eqqiaanermilu atortunut, ininullu tipigissaatinut kemikalianullu allanut amerlanersatta ulluinnarni atortagaannut malussarippallaartut, asannittumik peqatigiinnerup katerisimaarnerullu nuannaarutiginissaannut periarfissaalatsisinnaapput. Taamatut atugaqaraanni qanoq iliortoqarsinnaava? Aamma — pingaaruteqaqataa — tipigissunut kemikalianullu malussarippallaartut ikiorniarlugit allat qanoq iliorsinnaappat? Apeqqutit taakku allaaserisami tulliuttumi sammineqassapput.

[Quppernerup ataani ilanngussat]

[Qupp. 7-mi ungalusaq/​assiliartaq]

Kemikaliat taama amerlatigisut pisariaqartippavut?

Kemikaliat toqunarsinnaasut atortakkavut annikinnerpaatittariaqarpavut. Aamma angerlarsimaffimmi atortakkavut. Atuakkami Chemical Exposures-imi allassimavoq: „Illup iluani mingutsitsisut kemikalianut malussarippallaarlersitsisut ulorianarnerpaat. Illup iluani assigiinngitsunik hundredelikkuutaanik aalannguutiasunik annikitsuararsuarnik kemikaliaqarpoq.“ *

Kemikaliat angerlarsimaffinniittut tamaasa, ingammik pesticidit simerneriaatinillu assigisaannillu aalannguutiasunik akullit, atorfissaqartinnerlugit imminut aperigit. Atorsinnaasut toqunartortaqanngitsut misilippigit? Kemikaliat toqunarsinnaasut atortariaqassagukkit pinaveersaartitsinerit pisariaqartut tamaasa isumagisariaqarpatit. Meeqqat pallissinnaanngisaanniitinnissaat, aalaanik ajoqusiisinnaanngitsumiitinnissaat, eqqaamajuk. Aamma eqqaamajuk ilaat matoqqasumik pooqaraluarlutik aalannguuttartut.

Kemikalianik mianersuussinermut aamma ilaavoq userannginnissaat amitsinnulluunniit attuutinnginnissaat. Kemikaliarpassuit, aamma tipigissaatitallit, amikkut aammut akuliuttarput. Assersuutigalugu nakorsaatit ilaat mattutitut atorneqartarput. Kemikaliamik toqunartumik amermut useraagaanni „ammip ingerlaannaq errortoqqissaarnera iliuusiuvoq siulleq,“ atuakkamiTired or Toxic?-imi allassimavoq.

MCS-ertorpassuit tipigissunut malussarippallaarput. Kemikaliat tigissuni atorneqartartut 95 procentii syntetiskiupput petruuliumit sanaat. Acetone, kamfer, benzaldehyd, ætylalkohol, γ-terpen kemikaliallu allarpassuit atorneqartarput. Stoffit taakkua peqqinnermut uloriarnartuunerat tamanut ilisimatitsissutigineqarsimavoq, assersuutigalugu USA-​mi pinngortitanik illersuiniaqatigiit Environmental Protection Agency-mit. Kemikaliat illunut tipigissaatini atorneqartartut aamma taama pineqarsimapput. Nutaarsiassalersaarummi University of California Berkeley Wellness Letter-imi allassimavoq pinngortitanik misissueqqissaartartut illunut tipigissaatit misissoraangamikkik „silaannarissisitsisartutut isiginagit, silaannarmik mingutsitsisartutut isigigaat“. Illunut tipigissaatit silaannaluiaaneq ajorput; silaannaritsittuusaaginartarpaat.

Atuakkami Calculated Risks-imi allassimavoq „toksikologimi tunngaviusumik ilumoortoq [tassaasoq] kemikaliat tamarmik arlaatigut toqunartuunerat“.

[Quppernerup ataani ilanngussaq]