1-2. (a) Mukonda dyahi kitudiwana kyoso kitubhita mu ibhidi? (b) Ihi itwandamona mu milongi yiyi?

 KUMA tu Jimbangi ja Jihova, kitudiwana kyoso kitubhita mu ibhidi. Tutendela o izwelu yiyi ya Bibidya, ya kwila, “phala kubokona mu Utuminu wa Nzambi, twabhingi kubhita mu jiphaxi javulu.” (Ika. 14:22) Twejiya we kwila sayi jiphaxi jitwamudibhana naju jandabhita ngó mu Palayizu. Mwenyomo ki mwanda “kala dingi kufwa, né ngó mukôndo, né kudila, né ndolo.”—Dij. 21:4.

² Jihova katulange mu ibhidi yoso itudibhana nayu, maji utukwatekesa kukolokota mu kudibhana nayu. Tala yazwela poxolo Phawulu ku Jikidistá atungile mu mbanza ya Loma. Wadyangele kutumbula o ibhidi yavulu yexile mu dibhana nayu mwene ni jiphange jê. Anga mwene wambe: “Twene mu tolola o ima yoso yiyi, bhukaxi ka kutena kwa yó wa tuzolo.” (Lom. 8:35-37) Kiki kilombolola kwila Jihova utena we ku kukwatekesa mu kithangana kiwamudibhana ni ibhidi. Twandamona kyebhi Jihova kyakwatekesa Zuze kuditunda kyambote ni kyebhi kyatena we kutukwatekesa.

3. Kima kyahi kyalunguluka ni lusolo ku mwenyu wa Zuze?

³ Jakobo walondekesa kwila wazolele kyavulu mon’ê Zuze.  (Dim. 37:3, 4) Mukonda dya kiki, o ana a makota a Jakobo exile ni difuba dya ndengyâ, Zuze. Kyoso ene kyexile ni kithangana phala kulondekesa o difuba dya kexile nadyu kwa Zuze, amusumbisa ku kibuka kya jingenji akwa Midiyana. O jingenji jojo endele njila ya dikanga ni Zuze, ayi katé ku Ijitu. Kwenyóko amusumbisa we mu kithangana kyenyókyo ku dibhata dya ngana ya alangidi a Falawó, amwixana Potifale. O mwenyu wa Zuze walunguluka ni lusolo. O yó Wexile o mona amuzolele dingi kwa tata yê, mu kithangana kyenyókyo wakituka mubhika mu ixi ya Ijitu!—Dim. 39:1.

4. Ibhidi yebhi itwene mudibhana nayu ku mwenyu yadifu ni ibhidi yadibhele nayu Zuze?

⁴ O Bibidya yamba kwila, athu oso abhita mu ima yayibha. (Ndo. 9:11) Sayi bhabha tudibhana ni ibhidi yene mudibhana nayu athu oso mu ngongo. (1 Ko. 10:13) Mba nange tudibhana ni ibhidi mukonda tu maxibulu a Jezú. Mu kifika, atena kutulokalala mba kutuzutisa mukonda dya kixikanu kyetu. (2 Ti. 3:12) Kabasa kibhidi kiwamudibhana nakyu, Jihova wandakukwatekesa. Kyebhi mwene kyabhange kiki ni Zuze?

5. Ihi yamono Potifale yalungu ni Zuze? (Dimatekenu 39:2-6)

⁵ Tanga Dimatekenu 39:2-6. Potifale wamono kwila Zuze wexile mukalakala ni nguzu yoso, wexile we hete. Mwene wejidile we se mukonda dyahi. Potifale wamono kwila “Jihova wexile mu bhangesa Zuze kuditunda kyambote mu yoso yexile mubhanga.” b Ku pholo dya kwenda, Potifale wahabesa Zuze kala mukalakadi wabetakota mu inzo yê. Mwene watokalele kulanga o ima yoso mu inzo ya Potifale. Ihi yabhiti? Yoso yexile mu kwenda kyambote ku mwenyu wa Potifale.

6. Nange ihi yamesenene Zuze?

⁶ Xinganeka kyebhi kyadivu Zuze. Mwene wamesenene dingi ihi? O kwila kukala ni fuma ni kumutalatala kyambote kwa Potifale? Nange, Zuze wamesenene kwila amujituna, na tene kuvutuka kwa tata yê. Sumbala ni maujitu exile nawu mu inzo ya Potifale, Zuze wexile hanji mubhika wa muthu kexile  mubheza Jihova. Jihova kabhangesa kwila Potifale, ajitune Zuze. O ima ku mwenyu wa Zuze yejibhonza dingi.

7. Kyebhi o ima ku mwenyu wa Zuze yabhonzele dingi? (Dimatekenu 39:14, 15)

⁷ Kala kilondekesa Dimatekenu kibatulu 39, o muhatu wa Potifale wamateka kuwabhela Zuze, mu ithangana yavulu mwene wexile mu kwixana Zuze phala kuzekanê. Mu ithangana yoso, Zuze wexile we kumutangela kana. Ku disukilu, mwene wadizangala kyavulu ni Zuze yu wamutatela kwila wamukwatele ni nguzu phala kuzeka nê. (Tanga Dimatekenu 39:14, 15.) Kyoso Potifale kyevu kiki, watakula Zuze mu kaleya, mwabhiti mivu yavulu. (Dim. 39:19, 20) Kyebhi kyexile o kaleya? Mu Hebalayiku o kizwelu kaleya, kilombolola “dikungu,” kiki kilondekesa kwila kididi kyavundile. Zuze wamono kwila kexile dingi ni kidyelelu ku mwenyu. (Dim. 40:15) O Bibidya ilondekesa we kwila, sayi kithangana Zuze amukutile ni malubhambu, o xingu yê a itele mu jifelu. (Jisá. 105:17, 18) O ima ku mwenyu wa Zuze yabhonzele dingi. O yó wexile mubhika amudyelele kyavulu, ni lusolo lwoso wakituka muthu mu kaleya sé dingi kidyelelu.

8. Né mwene se o ibhidi itwamudibhana nayu ibhonza dingi, tutena kukala ni kidyelelu kyebhi?

⁸ O kwila wadibhele kyá ni ibhidi ku mwenyu, né mwene ni misambu yavulu iwakexile mubhanga, wamono kwila o ima yexile ngó mubhonza dingi? Kiki kitena kubhita. Jihova katufidisa kubhita ni maka ku mundu yú a mu utumina kwala Satanaji. (1 Nz. 5:19) Né kiki, eye utena kukala ni kidyelelu kya kwila, Jihova wejiya kyambote o ibhidi iwamudibhana nayu, mwene wandakulanga we. (Mat. 10:29-31; 1 Ph. 5:6, 7) Mwene utukanena: “Eme nuka nganda kuxisa, ki nganda kubwazeka we, kana.” (Jih. 13:5) Jihova wandakukwatekesa né mwene se ibhidi yé imoneka kala ki yala ni disukilu. Tumone kyebhi kiki kyabhiti ku mwenyu wa Zuze.

9. Ihi ilondekesa kwila Jihova wexile ni Zuze né mwene kyoso kyexile mu kaleya? (Dimatekenu 39:21-23)

⁹ Tanga Dimatekenu 39:21-23. Né mwene kyoso Zuze kyexile mu kaleya, Jihova wamubhangesa kuditunda kyambote. Kyebhi? Mu kubhita kithangana, o mutwameni wa jikasalelu wamateka kuxila ni kudyelela kyavulu Zuze kala kyabhiti mu inzo ya Potifale. Anga, o mutwameni wa jikasalelu wabhana kwa Zuze o kikalakalu kya kulanga o jipelezu ja mukwá. O Bibidya yamba kwila o mutwameni wa jikaselelu kexile mu “kusuwa dingi ima ya bhakwila bhu maku’a Zuze.” Mu kithangana kyenyókyo Zuze wexile ni kikalakalu kya dikota phala kubhanga. Zuze kexile mu kukingila o ima kulunguluka kiki! Mwene amutatela kwila wamesenene kuzeka ni muhatu wa ngana ya masoladi, maji mu kithangana ni mbandu amubhana kikalakalu kya katunda. Kiki kyabhiti kyebhi? O Bibidya itutambwijila: “Jihova wala [ni Zuze]; o ima yoso ya bhanga, Jihova u i zediwisa, yenda kyambote.”—Dim. 39:23.

10. Mukonda dyahi twamba kuma nange Zuze wafikile kwila kexile muditunda kyambote mu yoso yexile mubhanga?

¹⁰ Xinganeka dingi kyebhi Zuze kyexile mu divwa. Kyoso kyamutatela ni kumuta mu kaleya, o kwila eye ubanza kuma Zuze wafikile kwila wexile muditunda kyambote mu yoso yexile mubhanga? Ihi yamesenene dingi Zuze? O kwila kutambula ikalakalu yakatunda ku mutwameni wa jikaselelu? Nange  mwene wamesenene kwila amujituna. Mwene wabhingi ku pelezu ya mukwá wejitunda kyá mu kaleya, phala kuzwela yalungu ni mwene kwa Falawó natenene kumukatula mu kaleya kenyoko kabhonzele kyavulu. (Dim. 40:14) Maji o diyala dyódyo kazwela kima kwa Falawó kyalungu ni Zuze, mu kithangana kyenyókyo. Mukonda dya kiki, Zuze wabhiti dingi mivu iyadi mu kaleya. (Dim. 40:23; 41:1, 14) Né kiki, Jihova wasuluka mu kubhangesa Zuze kuditunda kyambote. Kyebhi?

11. Uhete webhi wabhana Jihova kwa Zuze? Kiki kyakwatekesa kyebhi kukumbidila o vondadi ya Jihova?

¹¹ Kyoso Zuze kyexile mu kaleya, Jihova wabhangesa o sobha ya Ijitu kulota nzoji jiyadi, jamubhangesa kuxinganeka kyavulu. Falawó wamesenene kyavulu kwijiya o dilombolwelu dya jinzoji jenyojo. Kyoso o sobha kyevu kwila Zuze wexile ni uhete wakujimbulula jinzoji, watumu kumwixana. Ni kikwatekesu kya Jihova, Zuze walombolola o jinzoji, Falawó wadiwana we ni ndunge ya unjimu yamubhele. Mu kumona kwila Jihova wexile ni Zuze, Falawó wamubhana o kikalakalu kya kutambula konda ya kudya kwoso kwa Ijitu. (Dim. 41:38, 41-44) Ku pholo dya kwenda, kwexile nzala yonene ku Ijitu ni ku Kanana, o mbanza mwatungile o mwiji wa Zuze. Mu kithangana kyenyókyo, Zuze wejitena kubhulula o jindandu jê ni mwiji mweji kwijila o Mexiya.

12. Kyebhi Jihova kyakwatekesa Zuze kuditunda kyambote mu yoso yexile mubhanga?

¹² Xinganeka bhofele mu ima yabhiti ku mwenyu wa Zuze. Nanyi wabhangesa Potifale kutalatala kyambote Zuze, sumbala wexile mubhika? Nanyi wabhangesa o mutwameni wa jikaselelu kubhana kikalakalu kya katunda kwa Zuze, o pelezu kexile dingi ni kikwatekesu? Nanyi wabhana kwa Falawó o jinzoji jojo ni kwa Zuze o uhete wa kujilombolola? Nanyi wabhangesa Falawó kusola Zuze phala kulanga o kudya kwoso kwa Ijitu? (Dim. 45:5) Sé phata, Jihova mwéne wakwatekesa Zuze kuditunda kyambote mu yoso yexile mubhanga. Sumbala o jiphange ja Zuze amesenene kumujibha, Jihova walungulula o ima phala kukumbidila o vondadi Yê.

13. O kwila Jihova udita mu ima yoso ibhita ku mwenyu wetu? Jimbulula.

¹³ Ihi itutena kudilonga ku musoso wa Zuze? O kwila Jihova udita mu ima yoso ibhita ku mwenyu wetu? O kwila Jihova ulungulula o ima yoso yayibha ibhita ku mwenyu wetu phala mwene kutubesowala? Kana, o Bibidya ki ilongo kiki. (Ndo. 8:9; 9:11) Maji twejiya o kidi kiki: Kyoso kitudibhana ni maka, Jihova wa ejiya, mwene we utwivwa kyoso kitumudyonda phala kutukwatekesa. (Jisá. 34:15; 55:22; Iza. 59:1) O kyabeta dingi kota Jihova utukwatekesa kukolokota mu ibhidi yetu. Kyebhi?

14. Kyebhi Jihova kyatukwatekesa mu ithangana yabhonzo?

¹⁴ Ukexilu umoxi wa Jihova wa kutukwatekesa, o kutukonda o malamba ni kutuswinisa, mu kithanganga kitwabhindamena. (2 Ko. 1:3, 4) Kiki kyene kyabhiti ni phangyetu manu Eziz, watungu mu ixi ya Turcomenistão, amubalakala mivu iyadi mu kaleya mukonda dya kixikanu kyê. Mwene wambe: “Mu kizuwa kyeji ngifundisa, mu kamene sayi phange watange n’eme Izaya 30:15 yamba: ‘O kudyelela kwa Jihova ni kuximbakata, kwanda kumibhekela uzônda.’ O velusu yiyi yangitululukisa, yangikwatekesa kudyelela kwa Jihova mu ima yoso. Kuxinganeka mu velusu yiyi yangikwatekesa mu mivu yoso ingexile mu kaleya.” Wamulembalala kyoso Jihova kya kukonda o malamba ni ku kuswinisa mu ukexilu u wabhindamene dingi?

15-16. Ihi itwadilongo mu musoso wa mamá Tori?

¹⁵ Mu ithangana yavulu, tutendela kyebhi Jihova kya tukwatekesa kukolokota, kyoso o ibhidi ibhita. Sayi phange amwixana mamá Tori wamono kwila kiki kidi. Mon’ê, Mason  wexile ni kijimbu kyabhonzo ku mukutu mu mivu isamanu, katé kyafu. Mamá Tori waluwalele kyavulu. Mwene wambe: “Kuma ngi mamá, ngixikina kwila seku kima kibheka dingi ndolo, o kufunda mona ndenge.” Mwene wambe dingi: “Ngafika kwila o jitata ja mukwa axikina kwila kota ene kutala hadi mu veji dya twana twâ.”

¹⁶ Sumbala kumona mon’ê kutala hadi ni kufwa kwaluwalesa kyavulu mamá Tori, mu kubhita kithangana mwene wamono kyebhi Jihova kyamukwatekesa kudibhana ni kibhidi kiki. Mwene wambe: “Kyoso ki ngibanza mu kithangana kyenyókyo, ngimona kyebhi Jihova kya ngikwatekesa kyoso mon’ami kyexile mu kata. Mu kifika, kyoso Mason kyakatele kyavulu katenene dingi kumona o athu exile mu mukunda, o jiphange exile mukwenda ola jiyadi ni dikalu phala kuya mu inzo ya kusaka. Mu kididi kyakutambula o athu, mu ithangana yoso mwexilemu jiphange exile polondo phala kutukwatekesa. O jiphange exile we mutubhana yoso itwabhindamene, katé mwene mu ithangana yabhonzo dingi.” Jihova wabhana kwa mamá Tori ni kwa Mason yoso yabhindamenene phala kukolokota.—Tanga o kaxa “ Jihova Watubhana o Kima Kitwabhindamene.”

17-18. Ihi yandatukwatekesa phala kitujimbe o kikwatekesu kya Jihova mu ithangana ya ibhidi? (Jisálamu 40:5)

¹⁷ Tanga Jisálamu 40:5. O akwa kuhaba o milundu, o mbambe yâ o kubhixila ku thandu dya milundu. Maji ene mu njila emana mu ididi yavulu phala kumona o kuwabha kwa ima. Kyene we kimoxi, katula kithangana phala kuxinganeka kyebhi Jihova kya mu kukwatekesa né mwene mu ithangana ya ibhidi. Ku disukilu dya kizuwa, dibhwidise: ‘Kyebhi Jihova kyangikwatekesa lelu? Sumbala o kibhidi ki kyabhiti luwa, kyebhi Jihova kyamungikwatekesa kukolokota?’ Sota kumona né ngó kima kimoxi kyamubhanga Jihova phala eye.

¹⁸ Mu kidi, tutena mwene kusamba phala o ibhidi yetu ibhwe. Kima kyambote kusamba mu ukexilu yú. (Fil. 4:6) Maji kima kyambote we kubanza ku mabesá utwala nawu kindala. O kyabeta kota, Jihova ukanena kutubhana nguzu ni kutukwatekesa kukolokota. Ithangana yoso sakidila Jihova mu ku kukwatekesa. Mu kiki, kala kyabhiti ni Zuze wandatena kumona kyebhi Jihova kya mukukwatekesa kuditunda kyambote, né mwene ni ibhidi.—Dim. 41:51, 52.