Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

O Kikalakalu Kia Nzumbi Ikôla Ku Ibhangelu!

O Kikalakalu Kia Nzumbi Ikôla Ku Ibhangelu!

O Kikalakalu Kia Nzumbi Ikôla Ku Ibhangelu!

“O kizuelu kia Jihova kiene kia [bhange] o diulu; kifuxi kioso kiala-ku kiejila ku muha ua dikanu diê.”—JISÁ. 33:6.

1, 2. (a) Kiebhi o kuijiia kua athu kua lungu ni diulu, ni ixi iene mu di bandekesa dingi? (b) Kibhuidisu kiahi kia tokala o ku ki tambuijila?

KIOSO Albert Einstein kia soneka o divulu diê dia lungu ni ibhangelu ku muvu ua 1905, muéne ni jingijiie ja mukuá, a xikinine kuma mu ngongo muala ngó kibuka kimoxi kia jithéthembua, (galáxia). Ene ka kexile mu ximana o unéne ua ngongo! Lelu a xikina kuila mu ngongo, muala 100 ja mazunda ni mazunda a ji galáxia ndenge, mu tu sanga jithéthembua javulu. Mu kaxi ka ji makina a ji xana telescópios, o jingijiie a mono kuma, mu ngongo muala ibuka iavulu ia jithéthembua, (galáxia).

2 O jingijiie ka kexile ni kuijiia kua soko ku muvu ua 1905, kua lungu ni ngongo. Tuejiia kuma athu akexile ku muenhu m’ukulu, a betele mu kuijiia ia lungu ni ngongo, o a xahulu’â, ndenge. Maji lelu, athu a beta mu kuijiia dingi o ima ioso ia lungu ni ngongo, ni ibhangelu ia muenhu. Etu tua-nda kuijiia dingi ia lungu ni ixi, ni diulu ku hádia. Maji kima kiambote ku dibhula: Kiebhi kia moneka o ima ioso íii mu ngongo? O maka enhá, tu tena ku a ejiia mukonda o Mubhangi uene mu tu tangela mu kaxi ka Mikanda Ikola.

O Madiuanu a Ibhangelu

3, 4. Kiebhi Nzambi kia bhange o ngongo, ni kiebhi o ibhangelu iê i mu ximana?

3 O ku tukuluka kua ngongo, a u tange mu izuelu ia dianga ia Bibidia: “Ku dimatekenu Nzambi ua bhange diulu ni ixi.” (Dim. 1:1, NW) Phala ku mateka o ku bhanga o ima mu ixi, Jihova ua tumina o nzumbi iê ikôla—o nguzu iê ia tenena—phala ku bhanga o diulu, ni ima ioso iala mu ngongo. O athu phala ku bhanga o ima ia mesena, a bhanga kiki, ni maku mê ni jifalamenda jâ, maji Nzambi ua tumina o nzumbi iê ikôla phala ku bhanga o ima ioso.

4 O Mikanda Ikola, iamba kuma, o nzumbi ikôla, o “mulembu” ua Nzambi. (Luka 11:20; Mat. 12:28) O “ikalakalu ia maku mê”—ia bhange mu kaxi ka nzumbi ikôla—i bheka fuma kua Jihova. O mukua jisalamu uambe: “O maúlu ma tumbula o fuma ia Nzambi. O mu dinga ni dinga mua [d’idikisa] o ufunu ua maku mê.” (Jisá. 19:1) O ibhangelu mu ngongo, ilondekesa o kutena kuonene kua nzumbi ikôla ia Nzambi. (Lom. 1:20) Kiebhi kia bhanga kiki?

O Kutena Kua Nzambi ki Kuala Dizubhilu

5. Jimbulula o kutena, ni nzumbi ikôla ia Jihova.

5 O ku xinganeka mu ibhangelu ia ngongo, ilondekesa kuila o kutena ni nguzu ia Jihova, ki kuala dizubhilu. (Tanga Izaia 40:26.) O jingijiie mu izuua ietu, ejiia kuila o ima a tena ku i lungulula mu nguzu ni mu ima ia mukuá. Mu kifika, o muanha, ni jithéthembua, ji londekesa kuila o ima i tena ku bhana nguzu mu ima ia mukuá. Mu ithangana ioso kioso ki moneka o muanha, uene u bhana nguzu ku ima ia mukuá. O mukengeji u tunda ku muanha, uene mu bhangesa o ima ku kala ni muenhu mu ixi. Kiki kilondekesa kuila kua bhingile kutena kuavulu, ni nguzu phala ku bhanga o muanha, ni jithéthembua joso. Jihova uala ni nguzu ia soko phala ku bhanga o ima ioso.

6. Mukonda diahi tu zuela kuila Nzambi mu kaxi ka nzumbi ikôla iê ua sokejeka o ima ioso mu ngongo?

6 A tu kondoloka mu ima ilondekesa kuila Nzambi mu kutena kuê, ua sokejeka o ima ioso mu kididi kiê. Kifika: Xinganeka eie ua kuata kaxa iezala ni ji bola jala ni jikolo javulu. Eie u kuata ku funga–funga o ji bola. Eie u ji lundulula joso bhoxi. O kuila u kingila kuila jene ji di sokejeka mu jikolo jê—o bola ia xikelela i diongeka kumoxi ni bola ia xikelela, o ia kusuka ni bola ia kusuka? Kana. Kiki kilondekesa kuila o ku lundulula o ji bola bhoxi, mba ku jifunga-funga, ki i bhangesa kuila jene ji di sokejeka mu jikolo jê! Kiene kimoxi ué ni ima mu ngongo. *

7. Ihi ilondekesa kuila o ngongo ki i moneka ngó sé muthu ku i bhanga?

7 Kioso ki tu tala mu makina a ixana telescópios, ihi i tu mona? Tu mona ima iavulu ku diulu, kiebhi kia disokejeka o ibuka ia jithéthembua, o galáxia, ni ngongo ioso, ene oso ala mu kididi kiê. Kiki ki kieji moneka ngó sé muthu ku ki bhanga. Kienhiki, tua tokala ku dibhula: Nguzu iahi ia bhingile phala ku bhanga o ngongo ietu? O jingijiie kene mu tena ku jimbulula se kiebhi kia moneka o ngongo. Maji o Bibidia iamba kuma, nguzu íii, o nzumbi ikôla ia Nzambi, o nguzu ia beta-kota mu ngongo. O mukua jisalamu uambe: “O kizuelu kia Jihova kiene kia bhanga o diulu; kifuxi kioso kiala-ku kiejila ku muha ua dikanu diê.” (Jisá. 33:6) Ni mesu metu, tu tena ku mona ngó mbandu iofele ia “kifuxi” kiki kia jithéthembua, mu usuku!

O Nzumbi Ikôla ni Ixi

8. Kiebhi ki tuejiia o ima ia lungu ni ibhangelu ia Jihova?

8 O ima i tua di longo ia lungu ni ngongo, ki tu tena ku i sokesa ni ima ioso i tua-nda di longa ku hádia. Kioso ki tuia ni kuijiia dingi ia lungu ni ibhangelu ia Nzambi, ki tu tena kuijiia o ima ioso, kála kiambe Jobe: “Íii-phe ngó, kífua o dimatekenu dia jinjila jê! i tuene mu kuívua kua muene iofele-fele ngó!” (Jobe 26:14, NW) M’ukulu, o Sobha Solomá, uambe ia lungu ni ibhangelu ia Jihova: “Ima ioso Nzambi ua i bhange ni kuuabha bhu thembu iê; iú ua zangula o mundu uene, iú ua u te mu muxima uâ, maji o muthu ua lémbua kuijiia o kikalakalu kioso kia bhange Nzambi, tundé ku dimatekenu katé ku dizubhilu.”—Ndo. 3:11; 8:17.

9, 10. Nguzu iahi ia bhange Nzambi phala ku bhanga o ima mu ixi, ni ima iahi ia dianga ku bhanga Nzambi mu izuua itatu ia ibhangelu?

9 Jihova uene mu zuela ia lungu ni ibhangelu iê. Mu kifika, o Mikanda Ikola iambe kuma o nzumbi ia Nzambi, iene mu kalakala tundé ukulu mu ixi. (Tanga Dimatekenu 1:2.) Mu izuua ienioió ki ku kexile luua, mavu a kukuta, né mukengeji mu ixi.

10 O Bibidia i tanga o izuua ia bhange Nzambi, mu ku iudika o ima mu ixi. Maji o izuua íii, ki izuua ia 24 ia ola ia muvimba, maji thembu iavulu. Mu kizuua kia dianga kia ibhangelu, Jihova ua bhangesa o mukengeji ku muika mu ixi. O kizuua kiki kieji bhua ngó kioso kieji moneka o muanha, ni dieji mu ixi. (Dim. 1:3, 14) Mu kizuua kia kaiiadi, Nzambi ua bhange diulu. (Dim. 1:6) Mu ixi ki mua kexile menha, mukengeji, mba kitembu, né mavu a kukuta. Mu kizuua kia katatu kia ibhangelu, Jihova ua tumina o nzumbi iê ikôla, phala ku bhangesa kuila mu ixi mu kale mavu a kukuta, ni ku sondoloka ué o menha a kalunga (Dim. 1:9) Mu kizuua kia katatu Nzambi, ueji bhanga dingi ima ia madiuanu, ni mu izuua ia mukuá dingi ia ibhangelu.

O Nzumbi Ikôla ni Ibhangelu ia Muenhu

11. Ihi i tu mona ilondekesa o kutena kua mubhangi ua ngongo?

11 O nzumbi ia Nzambi, ia bhange ué ima ia muenhu. Mu kaxi ka nzumbi iê ikôla, Nzambi ua bhange ima iavulu, kála mixi ni iama. (Dim. 1:11, 20-25) Mu kiki, o ima ia muenhu, ilondekesa o kutena kua mubhangi ua ngongo.

12. (a) Ihi i bhanga o DNA? (b) Ihi i tua tokala ku di longa ia lungu ni kiebhi ki kalakala o DNA?

12 Xinganeka o DNA (ácido desoxirribonucléico), iene i kuatekesa ku sambukila o ukexilu umoxi ua kima kioso-kioso phala ki difua. O ima ioso iene mu ixi—ki kale o tu ibamba, o iangu, o jinzamba, ji baleia, ni athu—ene mu divuala mu kaxi ka DNA. Sumbala kala kima kiene ni muenhu, kiene ni ukexilu ué ki ia difu, o DNA, i kuatekesa ku tungula kala kima ni kídifua kiê kia tokala, i kuatekesa ué, o ku tonginina o ukexilu ua ima ioso-ioso. Kála kia kanena Jihova Nzambi, ima ioso mu ixi, ia tokala ku kala ni muenhu. (Jisá. 139:16) Kiki kilondekesa kuila o ibhangelu ia Nzambi, kála kima kiala bhu kididi kia tokala mu kaxi ka “mulembu” ua Nzambi, o nzumbi ikôla.

O Kibhangelu Kia Beta-Kota mu Ngongo

13. Kiebhi Jihova kia bhange o muthu?

13 Mu ku bhita mivu iavulu, Nzambi ua bhange ima iavulu mu ngongo, mukonda mu ixi ki mu ‘kexile luua muthu.’ Jihova ka zubhile luua ku bhanga o ima bhu kaxi ka nzumbi iê ikôla. Muéne ua mesene ku bhanga o kibhangelu kiê kia beta-kota mu ngongo. Ku disukilu dia kizuua kia kasamanu, Nzambi ua bhange o muthu. Kiebhi Jihova kia bhange kiki? Bhu kaxi ka nzumbi iê ikôla, Jihova ua bhange o muthu ni mavu.—Dim. 2:7.

14. Mu ukexilu uahi, o athu ka difu ni iama?

14 O divulu dia Dimatekenu 1:27, dizuela: “Nzambi anga u bhanga muthu mu kidifuanganu kiê, mu kidifuanganu kiê muene mua mu iudika; iú u kala diiala, iú u kala muhatu kia a [bhange].” O ku bhanga o muthu mu kidifuanganu kia Nzambi, kilombolola kuila Jihova ua tu bhange ni ukexilu ua kulondekesa o henda, ni ufolo ua ku sola ioso i tua mesena, ni ku kala ni ukamba ni Mubhangi uetu. Kienhiki o uongo uetu, ki ua difu ni ua iama. Jihova ua bhange o uongo ua muthu, phala o muthu a tene ku katula mbote, ni ku di longa ia lungu ni muéne, ku ibhangelu iê ioso katé ku hádia.

15. Kikanenu kiahi kia bhangele Nzambi kua Adá, ni Eva?

15 Ku dimatekenu, Nzambi ua bhana kua Adá ni Eva, o ixi ni ioso iala-mu phala ku i tambula konda, ni ku kala-mu ni ku zediua. (Dim. 1:28) Jihova ua a bhanene kudia kuavulu, ni kididi kia uabha mu palaízu phala ene ku kala-mu. Ene a tokalele ku kala ku muenhu ua kalelaku, ni ku kala jitata ja athu oso a iuka mu ngongo. Maji o ima ki i bhiti kala kia ki kanene.

Kuijiia o Kikalakalu Kia Nzumbi Ikôla

16. Kidielelu kiahi ki tuala na-kiu, sumbala o jitata jetu ja dianga, a bhukumukine?

16 Mu veji dia ku belesela o Mubhangi uâ, Adá ni Eva, a solo ku bhukumuka. Mukonda dia kiki, athu oso mu ngongo, a tundu kua ene, ene mu tala hadi. Maji o Bibidia, izuela se kiebhi Nzambi kia-nda zubha o kituxi kia te o jitata jetu ja dianga. O Mikanda Ikola, izuela ué kuma Jihova ua-nda kumbidila o kikanenu kiê, kia bhange m’ukulu. Ia lungu ni ixi ku kala palaízu, mua-nda kala athu a zediua, ni sauidi iambote, ni ku kala ku muenhu ua kalelaku. (Dim. 3:15) Phala ku kolokota mu kixikanu kietu, tua tokala ku bhinga o kikuatekesu kia nzumbi ikôla ia Nzambi.

17. Milongi iahi i tua tokala ku dituna?

17 Tua tokala kusamba kua Jihova mu ku bhinga o nzumbi ikôla. (Luka 11:13) O ku bhanga kiki, kia-nda tu kuatekesa kuijiia dingi kuma o ibhangelu, kikalakalu kia maku a Nzambi. Lelu, kuene athu avulu ka xikina kuila kuene Nzambi, ni jingijiie, ene mu zokela o ima ia xikina. Ki tua tokala kuehela kuila o milongi ia athu enhá, i tu nganala. O Jikidistá joso a tokala a kala polondo phala ku bhânga ni kijijidiku ki moneka, ni ku dibhana-kiu.—Tanga Kolose 2:8.

18. Mu ku di longa ia lungu ni dimatekenu dia ima ioso mu ngongo, mukonda diahi kima kia iibha ku dituna kuila kuene Mubhangi ua bhange o ima ioso?

18 O kixikanu kietu mu Bibidia, ni kua Nzambi, ki tu suínisa dingi ku xikina mu ibhangelu. Mu ku xinganeka o athu, ni ima ioso mu ngongo, saí athu amba kuma o ima ia moneka ngó, ki kuene Nzambi, kienhiki, a sola ku di tumina mudiâ. Se tu banza ué kiki, tua-nda londekesa kuila, o ima ka i bhange ku muthu. Ki tueji londekesa kuila tua xikina kuma o ibhangelu ioso iala mu ididi iê, ni ima ki “i xikina ku i tanga,” kuila saí muthu ua i bhange. (Jobe 9:10; Jisá. 104:25) Etu tu Jikidistá, tuejiia kuma o nguzu ia tenena ia bhange o ima ioso mu ngongo, o nzumbi ikôla ia Jihova.

O Nzumbi Ikôla ni Kixikanu Kietu Kua Nzambi

19. Ihi ilondekesa kuila kuene muene Nzambi, ni ihi i bhanga o nzumbi ikôla?

19 Ki ku bhingi kuijiia ioso ia lungu ni ibhangelu, phala ku kala ni kixikanu kua Nzambi, ku mu zola, ni ku mu bhana kijingu. Kála o ukamba ua athu kiiadi, o kixikanu kua Jihova ki kima kijila ngó. O ukamba ua athu kiiadi, u di bandekesa dingi kioso kiaia ni ku dijiia kiambote, kiene kimoxi ué, o kixikanu kietu kua Nzambi, ki di bandekesa dingi, kioso ki tuia ni ku di longa ia lungu ni muéne. Tu diuana dingi kioso muéne kia tambuijila o misambu ietu, ni kioso ki tu mona o mbote ijila mu ku kumbidila o ijila iê ku muenhu uetu. Tu zukama dingi kua Jihova kioso ki tu mona kuila muéne u tu endesa, u tu langa, u tu besoala mu sidivisu iê, ni ku tu bhana o ima i tua mesena. Ima ioso íii, ilondekesa kuila kuene muéne Nzambi, kuma o nzumbi iê ikôla, ia mu kalakala kiavulu.

20. (a) Mukonda diahi Nzambi ua bhange o ngongo, ni athu? (b) Mbote iahi i tua-nda tambula se tu ehela kuila o nzumbi ikôla ia Nzambi, i tu endesa?

20 O kima kilondekesa kuila Jihova ua tumina o nguzu iê ia tenena, o Bibidia, mukonda iene izuela kuma “athu a zuela jinga mu ku tula o Njimbu i tunda kua Nzambi kala kioso kia a tuma jinga kuzuela kuala o Nzumbi Ikôla.” (2 Phe. 1:21) O ku di longa kiambote o Mikanda Ikola, ku tena ku suínisa dingi o kixikanu kietu kua Nzambi, o Mubhangi ua ima ioso mu ngongo. (Dij. 4:11) Jihova ua kituka Mubhangi mu kulondekesa o kídifua kiê, o henda. (1 Nzu. 4:8) Kienhiki, tu bhange ioso, phala ku kuatekesa athu kuijiia ia lungu ni Tata ietu ia kazola, o Kamba dietu. Se tu ehela kuila o nzumbi ia Nzambi i tuendesa, tua-nda kala ni ujitu ua dikota ua ku di longa ia lungu ni muéne katé ku hádia, ni hádia (Nga. 5:16, 25) Kala muthu mudietu, ua tokala ku kolokota o ku di longa ia lungu ni Jihova, ni ibhangelu iê, ni ku xinganeka mu henda iê ia londekesa kioso kia tumina o nzumbi iê ikôla, phala ku bhanga o diulu, o ixi, ni athu mu ngongo.

[Tanga mu luji]

^ kax. 6 Phala kuijiia dingi, tanga o divulu, Existe um Criador Que Se Importa com Você? mu jimbandu ja 24-25.

U Tena ku Jimbulula?

• Ihi i tu longa o diulu ni ixi, ia lungu ni nzumbi ikôla ia Nzambi?

• O ku tu bhanga mu kidifuanganu kia Nzambi, ku tu bhana ujitu uahi?

• Mukonda diahi tua tokala kuijiia o kidi kia lungu ni ibhangelu ia Nzambi?

• Kiebhi ki tu tena ku bandekesa o ukamba uetu ni Jihova?

[Ibhuidisu ia ku dilonga]

[Foto ku mbandu 15]

Ihi i tu longa o ku disokejeka kua ima mu diulu ia lungu ni ibhangelu mu ngongo?

[Muxinda ua tokala]

Stars: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images

[Jifoto ku mbandu 16]

Kiebhi ki tu tena ku sanga o DNA ku ima ioso íii?

[Foto ku mbandu 18]

O kuila eie uala polondo phala ku zokela o kixikanu kiê?