1-3. Чьрʹа шагьртед Исарʹа чәтьн бу, кӧ «һʹәму мьләтарʹа» мьзгинийа хере даннасин кьн?

 ИСА МӘСИҺ гәләк шьхӧл да шагьртед хԝә. Әԝи тʹәми да ԝан ԝәки әԝана «һәрʹьн у һʹәму мьләта бькьн шагьртед» ԝи. Ԝана гәрәке «Мьзгинийа Пʹадшатийе» бәла кьрьна «нав тʹәмамийа дьнйайе . . . , кӧ һʹәму мьләтарʹа бьбә шәʹдәти» (Мәтта 24:14; 28:19, ИМ).

² Шагьрта, мьзгинийа хере у Иса һʹьз дькьрьн. Ле дьбәкә әԝана дьшьрмиш дьбун: «Ча әм дькарьн тʹәмийе Иса бьԛәдиньн?» Чьмки әԝана һьндьк бун. Һьн жи ԝана мәри һин дькьрьн, кӧ Иса Мәсиһ кӧрʹе Хԝәде йә, ле әԝ һатьбу кӧштьне. Ӧса жи гәләк мәри дьшьрмиш дьбун, кӧ шагьрт «мәрьвнә нәхԝәнди у нәзан ьн» (Кʹаред Шандийа 4:13). Сәрԝеред рʹелигийайе йе щьһу дь мәкʹтәба рʹелигиайеда һин дьбун, ле шагьрт һин нәдьбун. У әԝ мьзгинийа кӧ ԝана һин дькьр, анәгори ԝан әʹйд-ԛәйдед щьһуйа нибун, йед кӧ сәрԝеред рʹелигийайе гәләк сала һин дькьрьн. У чьмки һьнгеда нава исраелийада ԛәдьре шагьрта тʹӧнә бу, ләма жи дьбәкә шагьрт дьшьрмиш дьбун, кӧ жь Имперйа Ромайайә ԛәԝи гәло ԝе кәсәк гӧһ бьдә ԝан.

³ Иса пешда готә шагьртед хԝә, кӧ мәрьв ԝе ԝана һʹьз нәкьн, пәй ԝан кʹәвьн, у һьнәка жи ԝе бькӧжьн (Луԛа 21:16, 17). Һәвалед  ԝан у нәфәред мала ԝан ԝе нәмамийа ԝан бькьн. Ӧса жи, һьнә мәрьвед кӧ хԝә шагьртед Иса һʹәсаб дькьн, ԝе дәрәԝа һин кьн. Һьн жи, шагьрта гәрәке даннасинкьрана дь ԝан щийа, кʹидәре кӧ нәһәԛи у зӧлми һәбу (Мәтта 24:10-12). Ле ча ԝана дькарьбу «һʹәта сәре дьне» даннасин кьрана? (Кʹаред Шандийа 1:8) Шагьрт гәрәке дьшьрмиш буна, кӧ ча гәрәке нава ԝан чәтьнайада әԝи шьхӧли бькьн.

4. Жь шьхӧле даннасинкьрьне чь бу кʹар?

⁴ Рʹаст ә, шагьрта заньбун кӧ әԝ шьхӧл ԝе чәтьн бә, ле йәкә ԝана тʹәмийа Иса ԛәданд ьн, у даннасин дькьрьн дь Оршәлимеда, Самарйайеда у ԝәлатед дьнда. Паши 30 сала, әԝана гьһиштьнә гәләк щийа, у ләма Паԝлос дькарьбу бьгота, ԝәки «һʹәмуйарʹа йед кӧ бьн пʹәрʹе әʹзменда дьминьн һатә даннасинкьрьне». У гәләк мәрьв жь щурʹә-щурʹә мьләта бунә шагьрт (Колоси 1:6, 23). Мәсәлә, чахе Паԝлос дь гьрава Кипруседа даннасин дькьр, һәла һе сәрԝере Роме жи, демәк ԝәли бу шагьрт, чьмки «сәр ԝе һинкьрьна бона Хӧдан әʹщебмайи ма». (Бьхунә Кʹаред Шандийа 13:6-12.)

5. а) Иса чь соз дабу шагьртед хԝә? б) Кʹьтебәкә тʹәрихийе дәрһәԛа ԛьрʹна йәке чь дьбежә?

⁵ Шагьрта заньбун кӧ ԝана бь ԛәԝата хԝә нькарьбун нава тʹәмамийа дьнйайеда даннасин кьрана. Ле ԝана ӧса жи заньбун кӧ Иса соз дайә, ԝәки тʹәви ԝан бә у ԝе рʹӧһʹе пироз али ԝан бькә (Мәтта 28:20). Һьнә дәрәщед һьнге жи дькарьбун али шагьрта бькьрана. Мәсәлә, кʹьтебәкә тʹәрихийе дьбежә, кӧ ԛьрʹна йәке ԝәʹдәки лапи баш бу, сәва кӧ Мәсиһи даннасин кьн, у ԝәʹдә шунда Мәсиһийа ӧса тʹәхмин кьрьн кӧ Хԝәде ԝанрʹа рʹе һазьр кьрьбу.

6. а) Әме чь пебьһʹәсьн дь ве тʹемеда? б) Әме чь пебьһʹәсьн дь тʹема дьнда?

⁶ Гәло дь ԛьрʹна йәкеда Йаһоԝа дәрәщед дьнйайе гӧһаст, ԝәки Мәсиһи шьхӧле даннасинкьрьне бькьн? Кʹьтеба Пироз сәва ве йәке тʹӧ тьшти набежә. Ле әм заньн, кӧ Йаһоԝа дьхԝәст ԝәки щьмәʹта ԝи даннасин кә у Шәйʹтан жи нькарьбу ԝана бьдә сәкьнандьне. Дь ве тʹемайеда, әме пебьһʹәсьн дәрһәԛа һьнә дәрәщед дь ԛьрʹна йәкеда, бь сайа кʹижана шагьртарʹа һеса бу ԝәки даннасин кьн. Дь тʹема дьнда, әме шеԝьр кьн дәрһәԛа ԝан тьшта, чь кӧ али мә кьрьнә ԝәки ԝан пашԝәхтийада нав тʹәмамийа дьнйайеда даннасин кьн.

7. Чь дьԛәԝьми ԝәʹде Әʹдьлайа Роме, у чьрʹа әԝ ԝәʹдә жь ԝәʹдед дьн щӧдә дьбу?

⁷ Дь ԛьрʹна йәкеда, әʹдьлайе дь Имперйа Ромеда даннасинкьрьна шагьрта һеса дькьр. Әԝ ԝәʹдә һатьбу навкьрьне ча Әʹдьлайа Роме, йан бь Латини «Пакс Романа». Ԝи чахи, сәрԝертийа Роме шәрʹе бьчʹук дабунә сәкьнандьне. Рʹаст ә һьнә шәрʹ һәбун, чаԝа кӧ Иса пʹехәмбәрти кьрьбу, кӧ гәрәке һәбьн (Мәтта 24:6). Роме Оршәлим һьлшанд сала 70-да, у ӧса жи ԝана шәрʹе бьчʹук дькьрьн незики синоре имперйайе. Ле имперйайеда дьһа зәʹф әʹдьлайи бу, у шагьрта дькарьбун һеса рʹеԝитийе бькьн у даннасин кьн. Әԝ ԝәʹде әʹдьлайи ԝәкә 200 сала кʹьшанд. Кʹьтебәк дьбежә, ԝәки дь тʹәмамийа тʹәрихийа дьнйайеда тʹӧнәбуйә, кӧ ԝәʹде ӧса дьреж әʹдьлайи бә.

8. Ча Әʹдьлайа дь Ромеда али шагьрта дькьр?

⁸ Ԝәкә 250 сал паши Иса Мәсиһ, зандарәки бь наве Ориген ньвиси дәрһәԛа ԝи ԝәʹде әʹдьлайе. Әԝи гот, ԝәки жь бо ве йәке кӧ Роме һʹӧкӧм дькьр ль сәр гәләк ԝәлата, шагьртарʹа һеса бу кӧ даннасин кьн дь ԝан һʹәму щийада. Щьмәʹте шәрʹ нәдькьр бона хԝәйкьрьна ԝәлате хԝә. Әԝана дьжитьн дь гӧндада кʹидәре кӧ әʹдьлайи бу. Ориген тедәрдьхьст кӧ жь бо ве йәке, мәщала гәләка һәбу ԝәки гӧһ бьдана шагьрта, йед кӧ даннасин  дькьрьн дәрһәԛа һʹьзкьрьне у әʹдьлайе. Рʹаст ә пәйкʹәтьна шагьрта жи һәбуйә, ле ԝана әԝ ԝәʹде әʹдьлайе, чьԛас карьбунә данә хәбате, у һʹәму щийада даннасин кьрьнә мьзгинийа хере. (Бьхунә Рʹомайи 12:18-21.)

9, 10. Бь сайа чь чуйин-һатьн бона шагьрта һеса бу?

⁹ Ромайа ԝәкә 80 000 километьр рʹе чекьрьн, у әԝ рʹе әм дькарьн бежьн һәр пʹаракә империйайе һәвва гьредьда. Бь сайа ԝе йәке әскәред ромайа, зу дькарьбун бьгьһиштана һәр щийи, сәва кӧ ԝәлате хԝә бьпарезьн у мәрийа бькьнә бьн контроле. Мәсиһийа жи әԝ рʹе дьданә хәбате, ԝәки мешәрʹа, бәрʹийерʹа, чʹийарʹа һеса дәрбаз бьн, сәва кӧ даннасин кьн дь гәләк щийада.

¹⁰ Хенщи ԝе рʹе, ромайа ӧса жи бь ԛәйька дьчун дьһатьн. Мәсәлә әԝана чʹемрʹа, щәԝарʹа у бәʹрерʹа бь ԛәйька дәрбаз дьбун. Нава имперйайе бь сәда щийе сәкьнандьне һәбун бона ԛәйька. Ромайа ԝәкә 900 рʹейед бәʹре дьданә хәбате. Мәсиһи жи дькарьбун бь ԛәйька дәрбази гәләк щийа буна. Һьн жи бона ԝан нәлазьм бун тʹӧ документ, мәсәлә ԝәк паспорт, сәва кӧ дәрбази щурʹә-щурʹә ԝәлата бьн. Ӧса жи ль сәр рʹе гәләк ԛачах тʹӧнәбун, чьмки гьшка заньбун кӧ ромайи ԝе ԝана щәза кьн. Ӧса жи ль сәр рʹийа бәʹре жи гәләк гәмийед әскәра һәбун, у ләма жи мәри жь пирата нәдьтьрсийан. Дь Кʹьтеба Пирозда те готьне кӧ щарәке гәмийа Паԝлос чу бьн аве, у гәләк щар Паԝлос ль сәр бәʹре рʹасти чәтьнайа дьһат, ле тʹӧ щики найе готьне кӧ пирата һʹӧщьми сәр ԝи кьр. Демәк чуйин-һатьна рʹерʹа йан жи бь бәʹрерʹа бехоф бу (2 Корьнтʹи 11:25, 26).

11. Чьрʹа шагьрта зьмане Йунани дьданә хәбате?

¹¹ Әԝ щийед кӧ бьн һʹӧкӧме ромайада бун, гәләк сал пешда бь дәсте Искәндәре Мәзьн һатьбун алткьрьне. Ләма мәрьвед ль ԝан щийа һин бун хәбәрдьн сәр ԝи зьмане Йунанийа, кижанирʹа дьготьн Йунанийә Коине. Шагьрта жи һәма сәр ԝи зьмани даннасин дькьрьн. Ӧса жи шагьрта дькарьбун жь пәймана кәвьн рʹеза бьдьн хәбате, чьмки пәймана кәвьн сәр зьмане йунани һатьбу ԝәлгәрʹандьне. Гәләк мәрийа заньбун дәрһәԛа ве ԝәлгәрʹандьне, жерʹа дьготьн «Септуагинт». Әԝ бь дәсте щьһуйед кӧ Мьсьреда дьжитьн, һатьбу ԝәлгәрʹандьне. Ньвискʹаред Кʹьтеба Пироз ӧса жи зьмане Йунани данә хәбате ԝәки пʹарәкә кӧ мабу Кʹьтеба Пироз бьньвисьн. Зьмане Йунани алийе хәбәрада гәләк дәԝләмәнд бу, у ләма әв зьман баш бу бона шьровәкьрьна рʹастийед кʹур жь Кʹьтеба Пироз. У ӧса жи зьмане Йунани али щьвата дькьр ԝәки һәврʹа хәбәрдьн у йәктийеда бьн.

12. а) Чь йә кодекс, у чьрʹа әԝ һеса бу кӧ бьдьнә хәбате нә кӧ кʹьтеба гӧломатккьри? б) Кʹәнге Мәсиһи дәстпекьрьн кʹьтеба бьдьнә хәбате?

¹² Шагьрта чь дьданә хәбате дь ԛьрʹна йәкеда, ԝәки Кʹьтеба Пироз һин кьн? Йа пешийе, әԝ һәбу кʹьтебед гӧломатккьри. Ле нә һеса бу кӧ ԝан кʹьтеба тʹәви хԝә бьгәрʹиньн у бьдьнә хәбате. Һәр щар чахе Мәсиһийа дьхԝәстьн рʹезәке бьвиньн, ԝана әԝ кʹьтеб вәдькьр у щаркә дьн тʹоп дькьрьн. Әԝ кʹьтеб тʹәне сәр рʹуки ньвисар бу. Тʹәне бона кʹьтеба Мәтта кʹьтебәкә гӧломатккьри лазьм бу. Паше, незикайа ԛьрʹна дӧда, щара пешьн бу кӧ мәрьва дәстпекьрьн кодекса бьдьнә хәбате. Әԝ мина кʹьтебед бь рʹупʹела бу. Хԝәндәванарʹа һеса бу әԝе кодексе вәкьн, рʹупʹеле бьвиньн у ӧса жи рʹезе. Тʹәрихзан дьбежьн кӧ Мәсиһийа дәрберʹа дәстпекьрьн кʹьтебед ԝи щурʹәйи бьдьнә хәбате, у паши 100 сала, жь ԝана һʹәчʹи зәʹф кʹьтебед ӧса дьданә хәбате.

13, 14. а) Әԝ йәк кӧ Паԝлос бажарване Роме бу, чаԝа ԝи хԝәй дькьр? б) Мәсиһийа жь ԛануна Роме чь кʹар дьстандьн?

¹³ Мәсиһийа дь ԛьрʹна йәкеда жь ԛануна Роме кʹар дьстандьн. Мәсәлә, Паԝлос бажарване Роме бу, ләма гәләк щар ԛануне әԝ хԝәй дькьр чахе әԝ дь рʹеԝитийеда бу. Чахе әскәред Роме дь Оршәлимеда Паԝлос гьртьн у дьхԝәстьн ԝи бьдьнә бәр ԛамчийа, әԝи готә ԝан кӧ әԝ бажарване Роме йә. Әԝи кьрә бира сәрһʹәзар, ԝәки изьна ԝан тʹӧнә бажарване Роме бедиԝанкьрьна лайиԛ щәза кьн. Паше «әԝед кӧ ԝе лехьстана у гьли же бькʹьшандана жь ԝи дур кʹәтьн. Сәрһʹәзар хԝәха жи тьрсийа, гава бьһист кӧ [Паԝлос] бажарване Ромайе йә, чьмки әԝи әԝ дабу гьредане» (Кʹаред Шандийа 22:25-29).

¹⁴ Әԝ йәк кӧ Паԝлос бажарване Роме бу, һӧкӧм дькьр ль сәр ԝе йәке кӧ дь Филипйайеда чаԝа бун һьндава ԝи (Кʹаред Шандийа 16:35-40). У чахе әʹлаләтәкә һерскʹәти дьхԝәстьн зийане бьдьнә һьнә Мәсиһийед дь Әфәседа, мәрьве дәԝләте әʹлаләт да сәкьнадьне у әʹлами әʹлаләте кьр, кӧ әԝана мьԛабьли ԛануна Роме дьчьн (Кʹаред Шандийа 19:35-41). Паше чахе Паԝлос дь Ԛәйсәрйайеда бу, әԝи дәʹԝа кьр, ԝәки бәр императоре Роме бьсәкьнә, чьмки изьна ԝи һәбу. У ԝе дәре, әԝи мьзгинийа хере парьст (Кʹаред Шандийа 25:8-12). Демәк Мәсиһийа ԛануна Роме дьданә хәбате ԝәки изьна хԝәйә даннасинкьрьне бь ԛануни хԝәй кьн (Филипи 1:7).

15. Дь ԛьрʹна йәкеда кʹидәре гәләк щьһу дьман?

¹⁵ Диса тьштәк һәбу кӧ дь ԛьрʹна йәкеда али Мәсиһийа кьр, ԝәки даннасин кьн нав тʹәмамийа дьнйайеда. Ԝи чахи, Щьһу дь гәләк ԝәлатада дьжитьн, нәтʹәне дь Исраеледа. Чьрʹа? Чәнд сәдсал пешда һьнә Щьһу ча дил бьрьнә Ашуре, у паше чәнд сал дәрбаз бу, йед дьн бьрьнә Бабилоне. Паше, чахе Фарьса сәр Бабилоне һʹӧкӧм дькьрьн, нав тʹәмамийа Фарьсе Щьһу гәләк дьман (Әстәр 9:30). Дь ԛьрʹна йәкеда чахе Иса ль сәр әʹрде дьжит, ԝи чахи Щьһу нав тʹәмамийа Имперйа Ромеда дьман, мәсәлә нава Мьсьреда у щийед дьн йе Африкайа Бакʹуре, ӧса жи дь Йунаньстанеда, дь Асйа Бьчʹукда (Тʹьркйа), у Мезопотамйайеда (Ираԛ). Әʹламәти һәйә кӧ ԝәкә 60 милйон мәрьв дьжитьн дь имперйайеда, у чар милйона зедәтьр жь ԝана щьһу бун. Рʹаст ә щьһу дь гәләк щийада бун, ле йәкә ԝана рʹелигийа хԝә хԝәй кьрьнә (Мәтта 23:15).

16, 17. Жь бо ве йәке кӧ щьһу дь гәләк ԝәлатада дьжитьн, чь кʹар дьстандьн мәрьвед нәщьһу? б) Мәсиһи ча пәй мәсәла щьһуйа дьчун?

¹⁶ Жь бо ве йәке кӧ щьһу дь гәләк  ԝәлатада дьман, гәләк мәрьвед нәщьһу, заньбун дәрһәԛа Ньвисаред Ибрани, у педьһʹәсийан кӧ щьһу чь баԝәр дькьн. Мәсәлә, әԝана пеһʹәсийан кӧ Хԝәдайе рʹаст тʹәне йәкә, у кʹе кӧ ԝирʹа ԛӧльх дькә гәрәке ԛанунед ԝи бьԛәдинә. Әԝана ӧса жи пеһʹәсийан ԝәки Ньвисаред Ибрани жь Хԝәде нә у ль ԝьр гәләк пʹехәмбәртийед дәрһәԛа Мәсиһ ньвисар ьн (Луԛа 24:44). Ләма чахе Мәсиһийа мьзгинийа хере бәла дькьрьн, щьһуйа у ӧса жи нәщьһуйа, ида заньбун дәрһәԛа ԝан тьшта чь кӧ Мәсиһийа даннасин дькьрьн. Паԝлос дьхԝәст ԝан мәрьва бьгәрʹә, кʹижан кӧ ԝе бьхԝәстана бьбьһен мьзгинийа хере. Әԝ гәләк щар дьчу кʹьништа, демәк щийе һәбандьна щьһуйа, у Ньвисар дьда хәбате ԝәки тʹәви ԝана шеԝьр кә. (Бьхунә Кʹаред Шандийа 17:1, 2.)

¹⁷ Щьһу тʹьме кʹьништада йан щийед майин, рʹасти һәв дьһатьн, сәва ԛӧльхкьрьне. Ԝана кʹьлам дьстран, дӧа дькьрьн, у дәрһәԛа Ньвисаред Пироз шеԝьр дькьрьн. Мәсиһи пәй мәсәле ԝан чун, у иро әм жи дь щьватед хԝәда ӧса дькьн.

18, 19. а) Дәрәщед дь ԛьрʹна йәкеда, чьда али мәсиһийа кьрьн? б) Жь ве тʹемайе тӧ чь дьшьрмиш дьби дәрһәԛа Йаһоԝа?

¹⁸ Ԛьрʹна йәке, әԝ ԝәʹдәки гәлә мәхсус бу. Дь Имперйа Ромеда, кʹидәре кӧ әʹдьлайи бу, гәләк мәрьва сәр зьманәки хәбәрдьдан, һьн жи ԛануне щьмәʹт хԝәй дькьр. Рʹеԝити жи һеса бу, у гәләк мәрьвед жь ԝәлатед дьн, заньбун дәрһәԛа щьһуйа у дәрһәԛа Ньвисаред Ибрани. Әԝ һʹәму тьшт али Мәсиһийа кьр, ԝәки бәрдәԝан кьн ԝи шьхӧли бькьн, чь кӧ Хԝәде дабу ԝан.

¹⁹ Ԝәкә 400 сал пешийа Иса бьһата ль сәр әʹрде, философе Йунани Плато ньвиси, кӧ мәрьварʹа гәләк чәтьн ә, ԝәки занәбуне бьстиньн дәрһәԛа Әʹфьрандар, у ԝанарʹа найе стандьн ԝәки нав тʹәмамийа дьнйайеда гьли кьн дәрһәԛа ԝи. Ле Иса гот: «Әԝ тьште кӧ жь дәсте мерьв найе, Хԝәде дькарә бькә» (Луԛа 18:27). Жь ԝьр те кʹьфше, кӧ шьхӧле даннасинкьрьне тʹәне бь аликʹарийа Йаһоԝа һатә стандьне. Әԝ дьхԝазә ԝәки мьзгинийа хере бьгьһижә «һʹәму мьләта» у әԝана ԝи нас кьн (Мәтта 28:19). Тʹема дьнда ԝе бе шьровәкьрьне, кӧ ча мьзгинийа хере рʹожа иройин һатә даннасинкьрьне нав тʹәмамийа дьнйайеда.