ဖဲ ၂၀၂၂ အတီၢ်ပူၤန့ၣ် ပဒိၣ်ပပှၢ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်န့ၣ် သူဝဲ အမဲရကၤ စ့ဒီၤလၤ အကကွဲၢ် ၂.၂၄ ကကွဲၢ် လၢသုးမုၢ်သံၣ်ဘိအဂီၢ်. လၢအပူၤကွံာ်န့ၣ် ပှၤတသူဝဲ ကျိၣ်စ့လၢ သုးမုၢ်သံၣ်ဘိအဂီၢ် အါထဲအံၤ နီတဘျီဘၣ်. ကျိၣ်စ့တဖၣ်အံၤ အါတက့ၢ်န့ၣ် အကဲဝဲကျိၣ်စ့လၢ ပှၤသူဝဲဖဲ ရၢၡါ နုာ်လီၤဒုးဝဲ ယူၣ်ခြ့အခါ. စတီၣ်ဟိ ပှၤဃုသ့ၣ်ညါ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်ကရၢ (SIPRI) လၢအဃုသ့ၣ်ညါဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဖဲ ၂၀၂၂ အတီၢ်ပူၤ ဒီးအထုးထီၣ်ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဖဲ လါအ့ဖြ့ၣ် ၂၀၂၃ န့ၣ်တဲဝဲလၢ

•   ယူရပၤ အသုးမုၢ်သံၣ်ဘိတဖၣ် သူဝဲ “စ့လၢတနံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ် အါထီၣ်ဝဲ ၁၃ မျးကယၤ. စးထီၣ်လၢ ၁၉၉၁ န့ၣ် ယူရပၤ အပဒိၣ် သူဝဲကျိၣ်စ့ တလၢာ်အါထဲအံၤ နီတဘျီဘၣ်.”

•   “လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်န့ၣ်ကီၢ်ရၢၡါ . . . ကဲဝဲထံကီၢ်လၢ အသူစ့အါကတၢၢ် ယဲၢ်ဘ့ၣ်တဘ့ၣ် ဘၣ်ဆၣ် အသူအါထီၣ်ဝဲစ့ ကအိၣ်ဝဲ ၉.၂ မျးကယၤ အဃိ အကဲထီၣ်ဝဲ ထံကီၢ်လၢ အသူစ့အါကတၢၢ် သၢဘ့ၣ်တဘ့ၣ်.”

•   အမဲရကၤကီၢ်စၢဖှိၣ်န့ၣ် အကဲဝဲ ထံကီၢ်လၢသူဝဲ စ့အါကတၢၢ် လၢသုးမုၢ်သံၣ်ဘိတဖၣ်အဂီၢ်, “မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ် သူဝဲ စ့ ၃၉ မျးကယၤလၢ သုးမုၢ်သံၣ်ဘိလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အဂီၢ်အဃိ.”

 ဒီးကထၢၤ နၤထ့ လၢအကဲဝဲ SIPRI ပှၤကွဲးလံာ် ခံဂၤတဂၤန့ၣ် တဲဝဲလၢ “လၢအပူၤကွံာ် အနံၣ်တယံာ်ဒံးဘၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ် သူဝဲကျိၣ်စ့လၢ အနီၢ်ကစၢ် အသုးမုၢ်သံၣ်ဘိတဖၣ်အဂီၢ် အါထီၣ်မးအါထီၣ် အဃိ အပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပအိၣ်မူတၢ်အံၤ တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ တအိၣ်အါအါလၢၤဘၣ်.”

 လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပဒိၣ်ပပှၢ်လၢ အအိၣ်ဒီး တၢ်စိတၢ်ကမီၤ တဖုဒီးတဖု အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ် တၢ်အ့ၣ်လိာ်ဆိးက့ ဒီးတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ် ကအါထီၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်. ဒီးလံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ တၢ်လၢကဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်နီၢ်ကီၢ်န့ၣ် အိၣ်ဝဲထဲတခါလီၤ.

•   လံာ်စီဆှံ တဲဝဲလၢ ပအိၣ်မူဘၣ်လၢ “တၢ်အကတၢၢ် အဆၢကတီၢ်.”—ဒၤနံးယ့လး ၈:၁၉.

•   လံာ်ဒၤနံးယ့လး တဲဆိပာ်စၢၤဝဲလၢ ဖဲတၢ်ဆၢကတီၢ် အဝဲန့ၣ်န့ၣ် ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ် ကဂုာ်န့ၢ်လိာ်သး လၢတၢ်စိတၢ်ကမီၤ. အဝဲသ့ၣ် “ကဘျၢၣ်လိာ်အသး.” အခီပညီန့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ကအ့ၣ်လိာ်အသး ဒ်သိး ကဒိၣ်စိဒိၣ်ကမီၤ ဒိၣ်ကတၢၢ်အဂီၢ်. အဃိ ဖဲအဝဲသ့ၣ် အ့ၣ်လိာ်အသးအဆၢကတီၢ် အဝဲသ့ၣ် ကသူဝဲ “တၢ်ထူးတၢ်တီၤ” မ့တမ့ၢ် ကျိၣ်စ့အါမး.—ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၄၀, ၄၂, ၄၃.

 ဒ်သိး နကသ့ၣ်ညါအါထီၣ် ဝံအတၢ်စံးပာ်အံၤအဂီၢ် ကွၢ်တၢ်ဂီၤမူ လၢအမ့ၢ် ဝံအတၢ်စံးပာ်လၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲ—ဒၤနံးယ့လးအဆၢဒိၣ် ၁၁.

•   လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤ ကဒုးအိၣ်ထီၣ်က့ၤ တၢ်ပၢတၢ်ပြးတခါ လၢဟီၣ်ခိၣ်အတၢ်ပၢတၢ်ပြးအလီၢ်. အဝဲ “ကသူၣ်ထီၣ် ဘီမုၢ် တဘ့ၣ်လၢ အတဟးဂီၤ နီတဘျီဘၣ်. ဒီးဘီမုၢ်တဘ့ၣ်အံၤ တၢ်တဟ့ၣ်လီၤအီၤလၢ ပှၤအဂၤ အစုပူၤဘၣ်. ဘီမုၢ်အံၤ ကမၤသဘှံး ဒီးကမၤဟးဂီၤဝဲ ဘီမုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤခဲလၢာ် ဒီးထဲဒၣ် ဘီမုၢ်တဘ့ၣ်အံၤန့ၣ် ကအိၣ်ဂၢၢ်ကျၢၤဝဲ လီၤထူလီၤယိာ်.”—ဒၤနံးယ့လး ၂:၄၄.

•   ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်နီၢ်ကီၢ် တန့ၢ်ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် တယံာ်လၢၤဘၣ်န့ၣ် ယဟိဝၤယွၤ a ကမၤန့ၢ်ပှၤဒ်န့ၣ်. ယွၤအဘီအမုၢ် လၢမူခိၣ် ကမၤဟးဂီၤကွံာ် တၢ်စုကဝဲၤခဲလၢာ် ဒီးကမၤကတၢၢ်ကွံာ် တၢ်အၢတၢ်သီခဲလၢာ်.—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၄၆:၈, ၉.

 ဒ်သိး နကသ့ၣ်ညါအါထီၣ် တၢ်လၢယွၤအဘီအမုၢ် ကမၤန့ၢ်ပှၤအဂီၢ် ဖးတၢ်ဂ့ၢ် လၢအမ့ၢ် ““လၢကစၢ်ယွၤ အဘီမုၢ်တၢ်ပၢဖီလာ်န့ၣ် ‘တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ် ကအိၣ်ဝဲ အါအါဂီၢ်ဂီၢ်.’”