Bambangi ya Yehova kana 1 500 kufuaka na ntangu ya Banazi, na kati na bau bantu kana 35 000 yina vuandaka zinga na Allemagne mpe babuala yina Banazi vuandaka yadila. Beto zaba ve bamfunu nionso yina bafuilaka. Lokola bakena kutatamana kusosasosa, balenda tula ntalu mpe mambu yankaka ya yimpa.

•  Yinki mutindu bafuilaka?

•  Samu na yinki baniokolaka bau?

•  Yinki kisika bafuilaka?

•  Mua ndambu ya bantu yina bakufuaka

•   Kufua: Bakufuaka Bambangi ya Yehova pene na 400 na Allemagne mpe na babula yina Banazi vuandaka yala. Basambisaka mingi kati na bau na batribinale, bazengilaka bau kitumbu ya lufua , mpe bazengaka bau bayintu. Babulaka bantu yankaka masasi mpe badengidikaka bantu yakaka kondua kusambisa bau.

•   Babuloko mosi ya yimbi mpenza: Bambangi ya Yehova kuluta 1 000 kufuaka na bakan yina bavuandaka tula bantu yina bamekanga mpe na babuloko ya Banazi. Bakufuaka samu bisalu yina bavuandaka sadisa bau lutaka ngolo, samu na kukondua madia, samu na madidi, samu na maladi, to kukondua kubaka lusadusu ya munganga. Bantu yankaka kufuaka ntangu fioti na manima ya kubima na buloko na nsuka ya Mvita ya zole ya yinza ya mvimba samu na mutindu baniokolaka bau na bakan yango.

•   Mambu yankaka: Bakufuaka Bambangi yankaka na bashambre ya bagaze. Minganga sadilaka bantu yankaka samu na kumeka bankisi to mayele ya minganga ya yimpa.

 Baniokolaka Bambangi ya Yehova samu bavuandaka landa malongi ya Biblia. Ntangu guvernema ya Banazi lombaka na Bambangi ya Yehova basala mambu yina Biblia mepekisa, Bambangi ya Yehova vuandaka manga. Bavuandaka pona “kuzitisa Nzambi samu yandi kele mfumu na kisika ya kuzitisa bantu.” (Misala 5:29) Beto tadila bamfunu zole yina tindaka bau babaka banzengolo ya mutindu yina.

1.   Bamangaka kukota na mambu ya politiki. Mutindu mosi na Bambangi ya Yehova nionso na yinza bubu yayi, Bambangi ya Yehova na bilumbu ya Banazi mangaka kukikotisa na mambu ya politiki. (Yoane 18:36) Yau yina, bamangaka

   •   Kusala kisalu ya kisoda to kupesa maboko na bamvita.​—Yisaya 2:4; Matai 26:52.

   •   Kusala voti na ntangu ya kupona to kukota na bankubukulu ya Banazi.​—Yoane 17:16.

   •   Kupesa drapo salut to kutuba “Heil Hitler!”​—Matai 23:10; 1 Bakorinti 10:14.

2.   Kuzitisa mambu yina bakendiminaka. Atako bapekisaka bau kusala mambu ya nsambudulu na bau, Bambangi ya Yehova tatamanaka

   •   Kusangana samu na nsambudulu mpe kusambila.​—Baebre 10:24, 25.

   •   Kusamuna nsangu ya Biblia mpe kukabula mikanda yina kesasilaka Biblia.​—Matai 28:19, 20.

   •   Kumonisina bafinangani na bau kimpombo, yavuanda Bayuda.​—Marko 12:31.

   •   Na kukangamaka na kiminu na bau, bamangaka kutula siniatire na mukanda yina lombaka bawangana bindimeli na bau.​—Marko 12:30.

 Profeser Rober Gerwarth metuba ti kaka Bambangi ya Yehova nde “baniokolaka na Banazi samu na mambu na bau ya dibundu.” a Bantu yankaka yina bakangaka na bakan yango kumaka kukumisa Bambangi ya Yehova samu na nzengolo na bau ya kubikana ya kukuikama. Muntu mosi ya Autriche yina vuandaka na buloko metuba: “Bakuendaka na bamvita ve. Bavuandaka ndima kutu bantu kufua bau na kisika bakufua muntu yankaka.”

•   Na bakan ya bantu yina bavuandaka kanga: Bambangi ya Yehova mingi kufuaka na bakan ya bantu yina bavuandaka kanga. Bakangaka bau na kan ya Auschwitz, ya Buchenwald, ya Dachau, ya Flossenbürg, ya Mauthausen, ya Neuengamme, ya Niederhagen, ya Ravensbrück, mpe ya Sachsenhausen. Kaka na kan ya Sachsenhausen, bamemona ti Bambangi ya Yehova kana 200 kufuaka kuna.

•   Na babuloko: Babulaka Bambangi ya Yehova yankaka tii na lufua na babuloko. Bambangi yankaka kufuaka samu na bamputa yina baluadisaka bau ntangu bavuandaka yuvusa bau biuvu.

•   Na bisika bafuilaka bau: Bakufuaka Bambangi ya Yehova mingimingi na buloko ya Berlin-Plötzensee, ya Brandenburg, mpe ya Halle/Saale. Katula yau, bamemona diaka bisika yankaka yina bafuilaka Bambangi ya Yehova kana 70.

•  Nkumbu: Helene Gotthold

   Kisika bafuilaka yandi: Plötzensee (Berlin)

   Helene, vuandaka nketo ya dikuela mpe mama ya bana zole. Bakanga yandi mbala mingi. Na 1937, babulaka yandi ngolo ntangu bavuandaka yuvusa yandi biuvu. Yasalaka ti bebe yina vuandaka na kivumu na yandi kufua. Na kilumbu ya 8 décembre 1944, bazengaka yandi yintu na scie na buloko ya Plötzensee na Berlin.

•  Nkumbu: Gerhard Liebold

   Kisika bafuilaka yandi: Brandenburg

   Gerhard vuandaka ntuenia ya bakala ya bamvula 20. Bazengaka yandi yintu na kilumbu ya 6 mai 1943, bamvula zole na manima ya kuzenga tata na yandi yintu kaka na buloko yango. Yandi sonikaka letre samu na kupesa mbote ya nsuka na dibuta na yandi mpe na fianse na yandi. Na mukanda yango yandi sonikaka: “Kana kilendo ya mfumu ve, munu zolaka koka ve kutambula na nzila yayi.”

•  Nkumbu: Rudolf Auschner

   Kisika bafuilaka yandi: Halle/Saale

   Rudolf vuandaka kaka na bamvula 17 ntangu bazengaka yandi yintu na kilumbu ya 22 septembre 1944. Na letre ya kupesa mbote ya nsuka yina yandi sonikinaka mama na yandi, yandi sonikaka: “Bampangi mingi meluta na nzila yayi, munu diaka munu zola luta na nzila yango.”