1. Yinki kikadulu ya mbote bisadi ya Yehova memonisaka na kutadila istuare na bau?

 NGE kezolaka Yehova mingi mpenza? Kondua ntembe nge kezolaka yandi! Mpe nge kele nge mosi ve. Banda bantangu ya ntama, bantu mingi vuandaka kukimona mutindu mosi na nge. (Nk. 104:33, 34) Bantu mingi mekukiyiminaka mambu mingi samu na nsambudulu ya Yehova. Yau nde diambu Banaziri ya Yisaele ya ntama vuandaka sala. Bavuandaka banani, mpe yinki malongi beto lenda baka na kifuani na bau?

2. (a) Banaziri vuandaka banani? (Kutanga 6:1, 2) (b) Samu na yinki Bayisaele yankaka vuandaka pona kusala ndefi ya kukuma Banaziri?

² Mpova ‘Munaziri’ mekatuka na mpova ya Ebreo yina zola monisa “Muntu yina meponama,” “Muntu yina bamevambula,” to “Muntu yina mekukipesa samu na kisalu mosi ya spesiale.” Banaziri vuandaka Bayisaele ya vema yina kukiyiminaka mambu yankaka na luzingu na bau samu na kusadila Yehova na mutindu mosi ya spesiale. Nsiku ya Mose pesaka nzila na bakala to na nketo na kusala ndefi mosi ya spesiale na Yehova, na kuponaka kuvuanda na luzingu ya Munaziri samu na mua ntangu. a (Tanga Kutanga 6:1, 2.) Kana Muyisaele mesala ndefi ya kuvuanda Munaziri, yavuandaka lomba yandi zitisa malako yina lombamaka ve na Bayisaele yankaka na kuzitisa. Samu na yinki Muyisaele lendaka pona kusala ndefi ya kukuma Munaziri? Kondua ntembe yavuandaka samu na nzola na yandi ya mpinda samu na Yehova mpe samu na balusakumunu na Yandi mingi.​—Kul. 6:5; 16:17.

3. Na yinki mutindu bisadi ya Nzambi bubu yayi kele lokola Banaziri?

³ Nkubukulu ya kukuma Munaziri manisaka ntangu ‘nsiku ya Klisto’  bakaka kisika ya Nsiku ya Mose. (Bag. 6:2; Bar. 10:4) Kasi mutindu mosi na Banaziri, bubu yayi bisadi ya Yehova kena kutatamana kumonisa nsatu ya ngolo ya kusadila yandi na ntima na bau ya mvimba, na muela na bau ya mvimba, na makanisi na bau ya mvimba, mpe na ngolo na bau nionso. (Mar. 12:30) Beto kesalaka ndefi ya kusadila Yehova ntangu beto kekukipesaka na yandi. Samu na kuzinga na nguizani na ndefi yango, beto fueti sala luzolo ya Yehova mpe beto fueti kukiyimina mambu samu na kusadila yandi. Ntangu beto kena kutadila mutindu Banaziri vuandaka zitisa ndefi na bau, beto lenda baka malongi ya mfunu na mutindu beto lenda zitisa ndefi na beto. b (Mat. 16:24) Beto tadila ndambu ya bifuani.

VUANDA PENE SAMU NA KUKIYIMINA MAMBU MINGI

4. Na kutadila Kutanga 6:3, 4, yinki vuandaka meka kikadulu ya kukiyimina ya Munaziri?

⁴ Tanga Kutanga 6:3, 4. Yalombamaka na Banaziri bamanga malavu nionso mpe bima nionso yina kekatukaka na yinti ya vinu, na kifuani mbuma ya vinu mpe mbuma ya vinu ya kuyuma. Bantu yina vuandaka nzinganzinga na bau lendaka kunua to kudia bima yango mbala na mbala, samu yavuandaka na yau yimbi ve kunua to kudia yau. Biblia metubila ‘vinu yina kesepedisaka ntima ya muntu’ lokola dikabu yina mekatuka na Nzambi. (Nk. 104:14, 15) Kasi Banaziri vuandaka pene ya kukiyimina yinsua na bau ya kusadila bima yango. c

5. Yinki mambu Madián mpe Marcela kukiyiminaka, mpe samu na yinki?

⁵ Mutindu mosi na Banaziri, beto diaka beto kekukiyiminaka mambu mingi samu na kusadila Yehova mingi kuluta. Beto tadila kifuani ya Madián mpe Marcela. d Bankuelani yango yina kele Baklisto vuandaka na luzingu mosi ya kitoko. Madián vuandaka na kisalu mosi ya mbote yina vuandaka pesa bau nzila ya kuvuanda na yinzo mosi ya kitoko. Kasi bavuandaka na nsatu ya kusala mingi na kisalu na bau samu na Yehova. Samu na kukokisa lukanu yango, babakaka nzengolo ya kusala mua bansobolo. Bametuba, “Beto lembaka kusala badepanse mingi. Beto kuendaka kota na yinzo ya fioti mpe beto tekaka ntomabilu na beto.” Yalombaka kaka ve na Madián mpe Marcela na kukiyimina mambu yango​—kasi baponaka kusala yau samu bavuandaka na nsatu ya kusala mingi na kisalu na bau samu na Yehova. Bakele na kiese mutindu babakaka banzengolo yango.

6. Samu na yinki Baklisto bubu yayi kekukiyiminaka? (Tala diaka foto.)

 ⁶ Bubu yayi Baklisto kevuandaka na kiese ya kukiyimina mambu mingi samu balutisa ntangu mingi na bisalu ya teokrasi. (1 Bk. 9:3-6) Yehova kelombaka beto ve beto kukiyimina mambu yango; mpe mambu yango yina beto kekukiyiminaka kevuandaka na yau yimbi ve. Na kifuani, bantu yankaka kevuandaka pene ya kumanga kuvuanda na kisalu yina bakezolaka, yinzo na bau mosi, ata mpe kibulu yina bakezolaka. Bantu mingi kebakaka nzengolo ya kubikana mpupa samu na ntangu ya yinda to kuvuanda ve na bana na manima ya dikuela. Bayankaka meponaka kusala na kisika yina bakele na nsatu mingi ya bansamuni, ata kana yakelomba bakuenda ntama ya bantu yina bakezolaka. Mingi kati na beto kevuandaka pene ya kukiyimina mambu yango samu beto kevuandaka na nsatu ya kupesa Yehova bima na beto yina meluta mbote. Ndimisama ti Yehova kebakaka na valere mingi konso diambu yina nge kekukiyiminaka samu na kupona kusadila yandi, yavuanda diambu yango kele ya nene to ya fioti.​—Ebr. 6:10.

VUANDA PENE SAMU NA KUSUASANA NA BANTU YANKAKA

7. Yinki mambu ya mpasi Munaziri vuandaka kutana na yau samu na kukangama na ndefi na yandi? (Kutanga 6:5) (Tala diaka foto.)

⁷ Tanga Kutanga 6:5. Banaziri vuandaka sala ndefi ya kubika kuzenga bansuki na bau. Yavuandaka mutindu ya kumonisa ti bakezitisaka Yehova na ntima ya mvimba. Kana Muyisaele kele Munaziri samu na ntangu ya yinda, bansuki na yandi vuandaka kuma yinda mpe yavuandaka pete samu na Bayisaele yankaka na kubakusa yau. Kana bantu yankaka mezitisa mpe mekindisa Munaziri samu yandi kokisa ndefi na yandi, yavuandaka pete samu na yandi na kuvuanda ya kusuasana na bantu yankaka. Diambu ya kiadi, istuare ya Bayisaele memonisa ti na bantangu yankaka bavuandaka zitisa ve Banaziri to kupesa bau maboko. Na ntangu ya mbikudi Amosi, Bayisaele yina kumaka bapengui ‘tatamanaka kupesa Banaziri vinu samu bakunua,’ kondua ntembe samu na kuntota bau babuka ndefi na bau ya kumanga kunua vinu. (Amo. 2:12) Na bantangu yankaka yavuandaka lomba mpenza kibakala na Banaziri samu batatamana kuzitisa ndefi na bau mpe bavuanda ya kusuasana na bantu yankaka.

8. Yinki mutindu disolo ya Benjamin mekindisa nge?

⁸ Na lusadusu ya Yehova, beto diaka beto lenda vuanda na kibakala samu na kuvuanda ya kusuasana na bantu yankaka, ata kana beto kevuandaka na kikadulu ya nsoninsoni. Beto tadila kifuani ya Benjamin, Mbangi ya Yehova mosi ya bamvula 10 yina kevuandaka na Norvège. Samu na mvita ya Ukraine, basalaka nkinzi na ekole na bau samu na kumonisa ti bakena kupesa maboko na bantu ya Ukraine. Balombaka bana bayimbila muyimbu mosi mpe bavuata bilele yina kele na drapo ya kulere ya Ukraine. Benjamin sadilaka mayele mosi samu na kumanga kupesa maboko na nkinzi yango  ya buala na kutelemaka ntama na kisika yina feti yango vuandaka salamina. Kasi nlongisi mosi monaka yandi mpe yandi bokilaka yandi na ndinga ya ngolo na kutubaka: “Nge fueti kuiza sangana na beto. Beto nionso beto kena kuvingila nge!” Benjamin pusanaka na kibakala nionso pembeni ya nlongisi yango mpe yandi tubaka: “Munu kekotaka ve na mambu ya yinza, mpe munu kepesaka maboko ve na bankinzi ya politiki. Ya kedika, Bambangi ya Yehova mingi kele na buloko samu bamangaka kukuenda na mvita.” Nlongisi yango ndimaka nsasulu na yandi mpe yandi tubilaka Benjamin yandi bika kupesa maboko na nkinzi yango. Kasi bankundi na yandi ya kalasi bandaka kuyuvusa samu na yinki yandi sanganaka na bau ve. Benjamin tungisamaka mingi mpe yandi bandaka kudila; kasi yandi vutukilaka na kibakala nionso na bana kalasi na bau mambu yina yandi tubilaka nlongisi. Na manima, Benjamin tubilaka bibuti na yandi ti yandi monaka Yehova sadisaka yandi samu yandi kotila bindimeli na yandi.

9. Na yinki mutindu beto lenda sepedisa ntima ya Yehova?

⁹ Lokola beto keponaka kuzitisa luzolo ya Yehova, bantu yankaka kemonaka ti beto kevuandaka ya kusuasana na bau. Yakelombaka kibakala samu beto tubila bantu yankaka ti beto kele Bambangi ya Yehova na kisalu to na ekole. Mpe lokola nzingulu mpe bikadulu ya bantu ya yinza yayi kena kutatamana kubeba, kondua ntembe yakevuanda mpasi samu na beto kuzinga na nguizani na bansikudukusu ya Biblia mpe kusamunina bantu yankaka nsangu ya mbote. (2 Tm. 1:8; 3:13) Kasi beto zimbakana ve ti beto ‘kesepedisa ntima ya [Yehova]’ kana na kibakala nionso beto kele ya kusuasana na bantu yina kesadilaka yandi ve.​—Bin. 27:11; Mal. 3:18.

TULA YEHOVA NA KISIKA YA NTETE NA LUZINGU NA NGE

10. Na yinki mutindu kuzitisa ntumu yina kele na Kutanga 6:6, 7 vuandaka diambu ya mpasi samu na Banaziri?

¹⁰ Tanga Kutanga 6:6, 7. Yavuandaka lomba na Banaziri babika kuenda pembeni ya nzutu ya muntu ya kufua. Mbala yankaka nge kena kukanisa ti yakele mpenza ve diambu ya nene yina kena monisa kukiyimina. Nzokande na ntangu ya ntama yavuandaka mpenza diambu mosi ya mpasi samu na Munaziri kana mpangi mosi ya dibuta na yandi mekufua. Mimeseno na bau vuandaka lomba ti bantu vuanda pembeni ya nzutu ya muntu yina mekufua. (Yoa. 19:39, 40; Bis. 9:36-40) Kasi Munaziri lendaka landa ve mimeseno ya mutindu yina. Ata ntangu bavuandaka kutana na mambu ya mpasi na mabuta na bau, Banaziri vuandaka monisa kiminu ya ngolo na kuzitisaka ndefi na bau. Kondua ntembe Yehova vuandaka pesa bisadi yango ya kukuikama ngolo samu bakanga ntima na mambu ya mpasi ya mutindu yina.

11. Muklisto fueti vuanda na nzengolo ya kusala yinki ntangu yandi kena kubaka banzengolo na mambu metadila dibuta? (Tala diaka foto.)

 ¹¹ Lokola beto kele Baklisto, beto kebakaka ndefi na beto ya kukipesa na Yehova na diseki ve. Yakevuandaka na bupusi na banzengolo na beto mpe na mambu yina beto kesalaka na mambu metadila dibuta. Beto kesalaka ngolo samu beto kokisa bansatu ya dibuta na beto, kasi beto ketulaka ata fioti ve bansatu ya bantu ya dibuta na beto na ntuala ya mambu yina Yehova kelombaka beto. (Mat. 10:35-37; 1 Tm. 5:8) Na bantangu yankaka, beto kebakaka banzengolo yina kesepedisaka bantu ya dibuta na beto ve kasi yakesepedisaka Yehova.

12. Ntangu Alexandru kutanaka na mambu ya mpasi na dibuta, yinki yandi salaka, mpe yinki yandi salaka ve?

¹² Beto tadila disolo ya Alexandru mpe nketo na yandi, Dorina. Na manima ya kulonguka Biblia bau zole samu na mvula mosi, Dorina lembaka kulonguka mpe yandi vuandaka sosa Alexandru diaka lemba. Kasi yandi tubilaka yandi na malembe mpe na mayele nionso ti yandi ketatamana kulonguka. Dorina sepelaka ve mpe yandi sosaka kutinda yandi na kingolo yandi lemba kulonguka. Alexandru metuba ti yandi vuandaka bakusa samu na yinki nketo na yandi vuandaka kukimona mutindu yina, kasi yavuandaka pete ve samu na yandi. Na bantangu yankaka, ntangu Dorina vuandaka vueza yandi mpe vuandaka pesa yandi bamvutu ya yimbi, yandi kumaka na nsatu ya kubika kulonguka Biblia. Kasi, Alexandru tatamanaka kutula Yehova na kisika ya ntete mpe na ntangu yango kaka yandi tatamanaka kumonisa nzola mingi mpe luzitu na nketo na yandi. Nsukansuka kifuani na yandi ya mbote tindaka nketo na yandi na kuvutukila ndongokolo na yandi ya Biblia, mpe na manima yandi bakaka mbotama.​—Tala video Alexandru mpe Dorina Văcar: “Bolingo ezali na motema molai mpe na boboto.” Na kitini “Biblia ebongolaka bato” na jw.org.

13. Yinki mutindu beto lenda monisa nzola samu na Yehova mpe samu na dibuta na beto?

¹³ Yehova mesalaka nkubukulu ya dibuta, mpe yandi kezolaka ti beto vuanda na dibuta ya kiese. (Efe. 3:14, 15) Kana beto kele na nsatu ya kuvuanda mpenza na kiese, beto fueti sala mambu yina Yehova mezola beto sala. Ndimisama ti Yehova kesepelaka na mambu yina nge kekukiyiminaka samu na kusadila yandi ntangu nge kena kukokisa bansatu ya dibuta na nge mpe nge kena kusadila bau mambu na nzola mpe na luzitu.​—Bar. 12:10.

BETO KINDASANA SAMU NA KUKUMA LOKOLA BANAZIRI

14. Mingimingi banani beto fueti sala ngolo ya kukindisa na bampova na beto?

¹⁴ Bantu nionso yina mepona kusambila Yehova bubu yayi, fueti vuanda pene ya kukiyimina mambu mingi samu na nzola yina bakele na yau samu na Yehova. Na bantangu yankaka, kusala mutindu yina kevuandaka pete ve. Yinki mutindu beto lenda pesana maboko samu beto kukiyimina mambu mingi samu na Yehova? Na kuvuandaka na  bampova ya kukindisa. (Yobi 16:5) Yakele na bampangi na kimvuka na beno yina kena kumeka kukumisa luzingu na bau pepele samu na kusala mingi na kisalu ya Yehova? Nge mezaba bantuenia yina kemonisaka na kibakala nionso ti bakele ya kusuasana na bantu yankaka na ekole, ata kana yakevuandaka mpasi samu na bau na kusala mutindu yina? Yinki beto ketuba samu na banlonguki ya Biblia mpe bampangi Baklisto yina mbala yankaka kena kunuana samu na kubikana ya kukuikama na ntuala ya kutelemina ya mabuta na bau? Vuanda na nzengolo ya kusala nionso yina nge lenda sala samu na kukindisa bampangi yango na kutubilaka bau ti beto kesepelaka na kikadulu na bau ya kukiyimina mpe ya kibakala.​—Flm. 4, 5, 7.

15. Yinki mutindu bantu yankaka sadisaka bampangi yina kele na kisalu ya ntangu nionso?

¹⁵ Na bantangu yankaka, beto lenda vuanda na dikoki ya kupesa lusadusu ya mfunu na bampangi na beto Baklisto yina kele na kisalu ya ntangu nionso. (Bin. 19:17; Ebr. 13:16) Yau nde vuandaka nsatu ya mpangi mosi ya nketo ya kukuikama yina mepusana na bamvula, yina kezingilaka na Sri Lanka. Yandi bakaka mbongo ya pansion mpe yandi vuandaka na nsatu ya kusadisa bampangi zole ya banketo yina vuandaka bampasudi nzila samu batatamana kisalu na bau ntangu bavuandaka kutana na mambu ya mpasi na diambu metadila mbongo. Yandi bakaka nzengolo ya kupesaka bau konso ngonda ntalu mosi ya mbongo samu na badepanse ya mambu metadila batelefone na bau. Mpangi yango ya nketo monisaka kikadulu mosi ya mbote!

16. Yinki dilongi beto lenda baka na kifuani ya Banaziri ya Yisaele ya ntama?

¹⁶ Kondua ntembe beto lenda baka malongi mingi na kifuani ya mbote ya Banaziri! Kasi nkubukulu yango kena kumonisa diaka diambu mosi samu na Yehova, Tata na beto ya dizulu. Yandi mezaba ti beto kevuandaka na nsatu ya kusepedisa yandi mpe beto kevuandaka pene ya kukiyimina samu na kuvuanda na luzingu yina kele na nguizani na ndefi na beto ya kukipesa. Yandi mepesaka beto lokumu na kupesaka beto diluaku ya kupona kumonisa nzola na beto samu na Yandi. (Bin. 23:15, 16; Mar. 10:28-30; 1 Yn. 4:19) Nkubukulu ya Kinaziri kena kumonisa ti Yehova kemonaka mpe kebakaka na valere mambu yina beto kekukiyiminaka samu na kusadila yandi. Na yau beto vuanda na nzengolo ya kutatamana kusadila Yehova, na kuvuandaka pene ya kupesa yandi bima na beto yina meluta mbote.