1-2. Yinki kuningisama ya kifuani mbikudi Hagai samunaka yina fueti salama na bilumbu na beto?

“NA MINITI fioti kaka, bamagazen mpe bayinzo ya etaje yina mezingila bandaka kubua lokola pake ya bakarte.” “Bantu nionso bandaka kutina . . . Bantu mingi tubaka ti yazingilaka kaka baminiti zole. Samu na munu, yavuandaka lokola yamezingila ntangu ya yinda.” Yayi vuandaka mambu bantu yina vukaka na kuningana ya ntoto yina salamaka na Nepal na 2015 tubaka. Kana nge vuandaka kisika diambu yango ya mpasi vuandaka salamina, nge zolaka sala zimbakana yau ve.

² Nzokande, bubu yayi, kuningisama mosi yina mesuasana na nionso yankaka kena kusalama na yinza ya mvimba. Yehova kena kuningisa makanda nionso ya yinza, mpe yamezingila bamvula mingi banda yandi bandaka kusala yau. Mbikudi Hagai samunaka kuningisama yango. Yandi sonikaka: “Samu tala yina Yahova ya makesa metuba, ‘Mbala mosi diaka—yamebikana fioti—mpe munu keningisa dizulu mpe ntoto mpe nzadi ya mungua mpe ntoto ya kuyuma.’”—Agai 2:6.

3. Na yinki mutindu kuningisama ya kifuani yina Hagai tubilaka mesuasana na kuningana ya ntoto?

³ Kuningisama yina Hagai kena kutubila mesuasana na kuningana ya ntoto, yina kenataka kaka kubebisama ya bima. Kasi kuningisama yina Hagai metubila kenataka mambu ya mbote. Yehova yandi mosi metubila beto: ‘Munu keningisa makanda nionso, mpe bima ya kitoko ya makanda nionso kekota; mpe munu kefulusa yinzo yayi na nkembo.’ (Agai 2:7) Yinki mbikudulu yango zolaka monisa samu na bantu yina vuandaka zinga na ntangu ya Hagai? Mpe yinki yazola monisa samu na beto  bubu yayi? Beto kepesa bamvutu na biuvu yango mpe beto kelonguka diaka yinki mutindu beto lenda pesa maboko na kuningisama ya makanda bubu yayi.

4. Samu na yinki Yehova tindaka mbikudi Hagai na bisadi na yandi?

⁴ Yehova pesaka mbikudi Hagai kisalu mosi ya mfunu. Kanisa diambu yina salamaka tekila yandi baka kisalu yango. Na mvula 537 T.N.B. mua kimvuka ya Bayuda yina vuandaka na kinanga na Babiloni vutukaka na Yerusaleme. Yalenda vuanda ti Hagai vuandaka kintuadi na bau. Ntangu fioti na manima bakumaka na Yerusaleme, bansambidi yango ya kukuikama tungaka fondasion ya yinzo ya Yehova, to tempelo. (Esd. 3:8, 10) Kasi ntangu fioti na manima, diambu mosi ya kiadi salamaka. Balembaka nzutu mpe babikaka kisalu yango ya kutunga samu bateleminaka bau. (Esd. 4:4; Agai 1:1, 2) Na yau, na 520 T.N.B., Yehova tindaka Hagai yandi kindisa bisadi na yandi bavutukila vema na bau mpe bamanisa kisalu ya kutunga tempelo. *—Esd. 6:14, 15.

5. Samu na yinki nsangu ya Hagai vuandaka kindisaka bisadi ya Nzambi?

⁵ Nsangu ya Hagai vuandaka na lukanu ya kukindisa kiminu ya Bayuda. Na kibakala nionso, mbikudi tubilaka Bayuda yina lembaka nzutu ti: “‘Beno vuanda ngolo, beno nionso bantu ya buala yayi,’ Yehova muntu metuba, ‘mpe beno sala kisalu. Samu munu kele na beno,’ Yehova ya makesa muntu metuba.” (Agai 2:4) Mpova “Yehova ya makesa” vuandaka mpenza lukindusu samu na bau. Yehova kele na kimfumu na zulu ya kimvuka ya nene ya makesa ya bambasi, na yau yalombaka Bayuda tudila yandi ntima kana bavuandaka na nsatu ya kununga.

6. Yinki mambote kuningisama yina Hagai samunaka bimisaka?

⁶ Yehova tindaka Hagai yandi pesa Bayuda nsangu ti Yandi keningisa makanda nionso. Nsangu yango yina katukaka na Yehova, yakindisaka Bayuda yina lembaka nzutu mpe bikaka kutunga tempelo. Yamonisaka ti Yehova vuandaka ningisa Perse yina vuandaka kilendo ya yinza ya mvimba na ntangu yina. Kasi yinki mambote kuningisama yango bimisaka? Ya ntete, yasalaka ti bisadi ya Nzambi manisa kisalu ya kutunga tempelo. Na manima, bantu yina vuandaka Bayuda ve sanganaka kintuadi na Bayuda samu na kusambila Yehova na tempelo yango yina batungaka. Nsangu yango vuandaka mpenza lukindusu samu na bisadi ya Nzambi!—Zek. 8:9.

7. Yinki mutindu beto lenda pesa maboko na kisalu ya kuningisa yina kena kusalama bubu yayi? Sasila.

⁷ Mbikudulu ya Hagai zola monisa yinki samu na beto bubu yayi? Bubu yayi diaka Yehova kena kuningisa makanda nionso, mpe beto kena kupesa maboko samu kisalu yango salama. Beto tadila diambu yayi: Na 1914, Yehova tulaka Yesu Klisto lokola Mfumu ya Kimfumu na Yandi ya mazulu. (Nk. 2:6) Kutulua ya Kimfumu yango vuandaka nsangu ya yimbi samu na bamfumu ya yinza. Yazolaka monisa ti ‘bantangu yina bametulaka ya makanda’ kumaka na nsuka—na bampova yankaka, ntangu yina yavuandaka ve na ntuadisi mosi yina vuandaka monikisa Yehova. (Luka 21:24) Yakele samu na yau nde, mingi mingi na 1919 bisadi ya Yehova bandaka kutubila bantu ti Kimfumu ya Nzambi kele kivuvu kaka mosi samu na bantu. Kisalu yango ya kusamuna ‘nsangu ya mbote ya Kimfumu’ ningisaka ntoto ya mvimba.—Mat. 24:14.

8. Na kutadila Nkunga 2:1-3, yinki mutindu bantu mingi ya makanda ketadilaka nsangu ya Kimfumu?

 ⁸ Yinki mutindu bantu tadilaka nsangu yango? Bantu mingi sepelaka na yau ve. (Tanga Nkunga 2:1-3.) Mabuta kumaka na yikiyiki. Bakena kumanga Mfumu yina Yehova ponaka. Bakena kumanga kutadila nsangu ya Kimfumu lokola ‘nsangu ya mbote.’ Kutu, baguvernema yankaka pekisaka kisalu ya kusamuna! Atako bamfumu ya makanda mingi kena kutuba ti bakesadilaka Nzambi, kasi bakena kumanga kubika kilendo mpe kimfumu yina bakele na yau. Mutindu kaka bamfumu ya ntangu ya Yesu salaka, bubu yayi diaka bamfumu kena kutelemina Muntu yina Yehova mepona na kuniokolaka banlonguki na yandi ya kukuikama.—Bis. 4:25-28.

9. Yinki mutindu Yehova ketadilaka makanda samu na kikadulu na bau ya kumanga kusepela na nsangu ya Kimfumu?

⁹ Yinki mutindu Yehova ketadilaka makanda samu na kikadulu na bau ya kumanga kusepela na nsangu ya Kimfumu? Nkunga 2:10-12 mepesa mvutu ti: ‘Na yau, beno bantinu, beno monisa mayele ya kubakusa mambu mbote mbote; beno ndima basemba beno, beno bazuzi ya ntoto. Beno sadila Yehova na kubanga, mpe beno kuwa kiese na kuzakama. Beno pesa muana lokumu, kana ve Nzambi kefuema mpe beno kekufua ntama na nzila, samu nganzi na yandi lenda kuiza malu. Kiese na bantu nionso yina ketinaka na yandi.’ Yehova kena kupesa bau na kimpombo nionso ntangu samu babaka banzengolo ya mbote. Balenda soba makanisi na bau mpe kundima Kimfumu ya Yehova. Kasi, ntangu fioti kaka mebikana. Beto kena kuzinga na “bilumbu ya nsuka” ya mambu ya ntangu yayi. (2Tm. 3:1; Yez. 61:2) Yayi nde ntangu ya kuzaba kedika mpe kubaka nzengolo ya kusadila Yehova kondua kuvingila.

10. Yinki mambu ya mbote kisalu ya kuningisa Agai 2:7-9 metubila?

¹⁰ Bantu yankaka kena kusepela na kuningisama yina Hagai tubilaka. Yandi metubila beto mambu ya mbote yina kuningisama yango kebimisa, ‘bima ya kitoko [bantu ya ntima mbote] ya makanda nionso kekuiza’  sambila Yehova. * (Tanga Agai 2:7-9.) Yezaya mpe Mika diaka samunaka diambu yina kesalama “na bilumbu ya nsuka.”—Yez. 2:2-4, nyp.; Mika 4:1, 2, nyp.

11. Yinki mpangi mosi salaka ntangu yandi kuwaka nsangu ya Kimfumu samu na mbala ya ntete?

¹¹ Beto tadila mambu yina nsangu ya kuningisama ya ntoto salaka na mpangi Ken, yina kesalaka na biro ya nene. Yandi kena kukanisa diaka mbote ntangu yandi kuwaka nsangu ya Kimfumu samu na mbala ya ntete yameluta bamvula 40. Ken metuba: “Ntangu munu kuwaka kedika ya Mpova ya Nzambi samu na mbala ya ntete, munu vuandaka na kiese ya kuzaba ti beto kena kuzinga na bilumbu ya nsuka ya mambu ya ntangu yayi. Mumonaka ti samu na kundimama na Nzambi mpe kubaka luzingu ya mvula na mvula, munu fueti tina yinza yayi ya yimbi mpe kukangama na ndambu ya Yehova. Musambilaka Yehova mpe musalaka yau mbala mosi. Mubikaka mambu ya yinza mpe munu ndimaka lutanunu ya Kimfumu ya Nzambi yina lenda katuka ve.”

12. Yinki mutindu tempelo ya kimpeve ya Yehova mefuluka na nkembo na bilumbu yayi ya nsuka?

¹² Ya kedika Yehova sakumunaka bisadi na yandi. Na ntangu yayi ya nsuka, beto kena kumona ntalu ya bantu yina kena kukipesa na kusadila yandi kena kubuelama. Na 1914 beto vuandaka kaka mafunda fioti. Bubu yayi beto kele bantu kuluta bamilion 8 yina kena kusambila Nzambi na vema, mpe bamilion yankaka ya bantu kesanganaka na beto konso mvula samu na kusala mbambukulu ya lufua ya Yesu Klisto. Na mutindu yina nde, nganda ya tempelo ya kimpeve ya Yehova yina kele na ntoto—nkubukulu na yandi ya nsambudulu ya kedika—mefuluka na ‘bima ya kitoko ya makanda nionso.’ Nkumbu ya Yehova diaka mebaka lokumu samu na bansobolo yina bantu yango kena kusala na mutindu bakena kuvuata kimuntu ya yimpa.—Efe 4:22-24.

13. Mambu yango ya kiese mekokisa yinki bambikudulu yankaka? (Tala foto ya kuvertire.)

¹³ Mambu yango ya kiese kokisaka diaka bambikudulu yankaka, lokola yina kele na Yezaya kikapu 60. Verse 22 ya kikapu yango metuba:  ‘Bantu fioti kekuma difunda mpe dikanda ya fioti kekuma dikanda ya ngolo. Munu mosi, Yehova, kesala yau na nsualu na ntangu na yau.’ Lokola bantu mingi mekuma kusambila Yehova, diambu ya kitoko kena kusalama. ‘Bima ya kitoko’ to bantu yina kena kunata makoki na bau ya mutindu na mutindu, mpe nsatu ya kukota na kisalu ya kusamuna ‘nsangu ya mbote ya Kimfumu.’ Mutindu kaka Yezaya tubaka yau, bisadi ya Yehova lenda sadila makoki na bau lokola “miliki ya makanda.” (Yez. 60:5, 16) Na nzila ya lusadusu ya babakala mpe banketo ya mbote, beto kena kusamuna sangu ya mbote na babuala 240 mpe beto kena kubimisa mikanda na bandinga kuluta 1000.

14. Yinki nzengolo bantu fueti baka?

¹⁴ Na ntangu yayi ya nsuka, kuningisama ya makanda kena kutinda bantu babaka nzengolo. Bakepesa Kimfumu ya Nzambi maboko to baketula ntima na baguvernema ya yinza yayi? Yayi kele nzengolo yina konso muntu fueti baka. Atako bisadi ya Yehova kezitisaka bansiku ya buala, kasi bakekotaka ata fioti ve na mambu ya politiki ya yinza yayi. (Bar. 13:1-7) Bamezaba ti kaka Kimfumu ya Nzambi nde kele solision kaka mosi ya kedika samu na bampasi ya bantu. Kimfumu yango kele ya yinza yayi ve.—Yoa. 18:36, 37.

15. Yinki kumekama ya nene ya kukuikama yina mukanda ya Kusonga metubila?

¹⁵ Mukanda ya Kusonga kena kumonisa kumekama yina bisadi ya Nzambi ya kukuikama kekutana na yau na bilumbu ya nsuka. Kumekama yango kesala ti bantu tatamana kubimisina beto kutelemina ya ngolo. Baguvernema ya yinza yayi kelomba beto beto sambila bau mpe bakeniokola bantu yina kemanga kupesa bau maboko. (Kus. 13:12, 15) ‘Baketinda bantu nionso ya ngolo—bantu ya kukondua mfunu mpe bantu ya mfunu, bamvuama mpe bamputu, bantu yina kele na kimpuanza mpe bananga—samu batula bantu yango kidimbu na diboko na bau ya kibakala mpe na mbunzu na bau.’ (Kus. 13:16) Na ntangu ya ntama, bavuandaka tula bananga kidimbu samu na kumonisa ti bameponama samu na kusadila mfumu na bau mvimbamvimba. Mutindu mosi, yakelomba ti muntu nionso na bilumbu na beto vuanda na kidimbu na diboko to na mbunzu. Makanisi mpe bisalu na bau kemonisa kana bakele bantu ya nani mpe kana bakena kupesa baguvernema ya yinza maboko.

16. Samu na yinki beto fueti kumisa kukuikama na beto na Yehova ngolo banda bubu yayi kondua kuvingila?

¹⁶ Beto kendima kidimbu yango mpe beto kepesa baguvernema ya yinza maboko? Bayina kemanga kubaka kidimbu bakekutana na bampasi mpe kivonza. Mukanda ya Kusonga metuba ti: ‘Ata muntu mosi ve kesumba to keteka katula kaka muntu yina kele na kidimbu.’ (Kus. 13:17) Kasi bisadi ya Nzambi mezaba yina Nzambi kesala samu na bantu yina kele na kidimbu yina Kusonga 14:9, 10 metubila. Na kisika ya kubaka kidimbu yango, yakevuanda kaka lokola bamesonika na diboko na bau, ‘Munu kele muntu ya Yehova.’ (Yez. 44:5) Yayi nde ntangu ya kumonisa ti kukuikama na beto na Yehova kele ngolo. Kana beto mesala yau, Yehova kevuanda na kiese ya kutuba ti beto kele bantu na yandi!

17. Yinki beto fueti zimbakana ve na yina metadila mvibudulu ya Yehova?

¹⁷ Yehova memonisa mvibudulu mingi na bilumbu yayi ya nsuka. Yandi zola ve ata muntu mosi kufua. (2Pi. 3:9) Yandi pesaka muntu nionso diluaku ya kubalula ntima mpe kubaka nzengolo ya mbote. Kasi mvibudulu na yandi kele na ndilu. Bantu yina kena kumanga diluaku yango kekutana na mambu ya mutindu mosi na yina kuminaka Farao na ntangu  ya Mose. Yehova tubilaka Farao: ‘Ntangu yayi munu zolaka kutamba diboko na munu samu na kupesa nge mpe bantu na nge mpasi ya lufua, mpe muzolaka kukatula nge na ntoto. Kasi munu mebika nge na luzingu samu na mfunu yayi: samu na kumonisa nge ngolo na munu mpe samu bazabisa nkumbu na munu na ntoto ya mvimba.’ (Kub. 9:15, 16) Makanda nionso kezaba ti Yehova kaka nde kele Nzambi mosi ya kedika. (Eze. 38:23) Yinki mutindu yakesalama?

18. (a) Kuningana ya yinki mutindu Agai 2:6, 20-22 metubila? (b) Yinki mutindu beto mezaba ti bampova yayi ya Hagai kekokisama na bilumbu kena kuiza?

¹⁸ Basiekle mingi na manima ya ntangu ya Hagai, ntumua Paulo pemamaka samu na kumonisa ti bampova yina kele na Agai 2:6, 20-22 kekokisama na bilumbu kena kuiza. (Tanga.) Paulo sonikaka: “Ntangu yayi yandi mepesa nsilulu ti: ‘Mbala mosi diaka munu keningisa kaka ntoto ve kasi mpe dizulu.’ Na yau bampova ‘mbala mosi kaka’ memonisa kukatula bima yina bameningisa, bima yina bamesalaka, samu bima yina baningisaka ve bikana.” (Ebr 12:26, 27) Na lusuasanu na kuningana yina Agai 2:7 metubila, kuningana yayi kemonisa kubebisama ya mvimbamvimba samu na bantu yina mekokana na Farao, yina kena kumanga kundima luyalu ya Yehova ya lunungu.

19. Yinki keningisama ve, mpe yinki mutindu beto mezabila yau?

¹⁹ Yinki keningisama ve, to kekatulua? Paulo buelaka diaka: ‘Lokola beto fueti baka Kimfumu yina balenda ningisa ve, beto tatamana kubaka ntima ya mbote ya nene, yina na nzila na yau beto lenda sadila Nzambi kisalu ya nlongo na mutindu yina yandi kendimaka, na kubanga Nzambi mpe na n’somo.’ (Ebr 12:28) Na manima ya kuningisama yango, kaka Kimfumu ya Nzambi kebikana. Yakesala katulua ve!—Nk. 110:5, 6; Dan. 2:44.

20. Yinki nzengolo bantu fueti baka, mpe yinki mutindu beto lenda sadisa bau?

²⁰ Ntangu ya kulutisa kele diaka ve! Bantu fueti pona: Baketatamana kupesa maboko na mutindu ya luzingu yina yinza yayi kena kupesa, yina kenata na kubebisama, to bakesala nionso samu na kuwizanisa luzingu na bau na luzolo ya Nzambi, yina kenata na luzingu ya mvula na mvula? (Ebr 12:25) Na nzila ya kisalu ya kusamuna, beto lenda sadisa bantu babaka nzengolo yayi ya mfunu. Beto lenda sadisa bantu mingi yina kele mfunu na meso ya Yehova bapona Kimfumu ya Nzambi. Mpe beto fueti zimbakana ve bampova yayi ya Yesu: ‘Nsangu yayi ya mbote ya Kimfumu kesamunua na ntoto ya mvimba kisika bantu mevuanda samu yavuanda kimbangi na makanda nionso, bosi nsuka kekuiza.’—Mat. 24:14.