1. Na kutadila 1 Batesalonika 5:11, yinki kisalu yina beto nionso fueti sala?

 BAMETUNGAKA to bamebongisaka diaka Yinzo ya Kimfumu na beno? Kana yakele mutindu yina, kondua ntembe nge kena kuzaba diaka mbala ya ntete yina beno salaka lukutakanu na Yinzo ya Kimfumu ya yimpa. Nge monisaka mpenza butondi na Yehova. Mbala yankaka, nge vuandaka na kiese mpe nge vuandaka bimisa mansanga ntangu beno vuandaka yimbila muyimbu ya ebandeli. Bayinzo ya Kimfumu na beto yina metungama mbote kepesaka Yehova lokumu. Kasi beto kepesaka yandi diaka lokumu mingi ntangu beto kekindisaka bantu yina kekuizaka na kisika yango ya nsambudulu. Ntumua Paulo zabaka diambu yango ntangu yandi sonikaka bampova yina kele na 1 Batesalonika 5:11, yina kele verse ya yintu ya diambu ya disolo na beto.—Tanga.

2. Yinki beto ketubila na disolo yayi?

² Ntumua Paulo kele kifuani ya mbote ya muntu yina zabaka mutindu ya kukindisa bampangi na yandi Baklisto. Yandi vuandaka kukitula na kisika na bau. Na disolo yayi, beto ketadila mutindu yandi sadisaka bampangi na yandi ya babakala mpe ya banketo samu (1) bakanga ntima na bampasi, (2) bavuanda na kiyenge kati na bau, mpe (3) bakumisa kiminu na bau na Yehova ngolo. Beto tala mutindu beto lenda landa kifuani na yandi mpe kukindisa bampangi na beto bubu yayi.—1Bk. 11:1.

3. Yinki bukatikati Paulo vuandaka na yau?

³ Paulo vuandaka zola bampangi na yandi mingi. Yandi mosi yandi kutanaka na mambu ya mpasi; na yau, yandi lendaka monisa ntima kiadi mpe kukitula na kisika ya bampangi na yandi ntangu bavuandaka kutana na mambu ya mpasi. Yavuandaka na ntangu mosi, Paulo vuandaka diaka ve na mbongo mpe yalombaka yandi sosa kisalu samu na kukokisa bansatu na yandi mosi mpe ya bampangi  na yandi. (Bis. 20:34) Yandi vuandaka sala kisalu ya kusala batenta mpe kutekisa yau. Ntangu yandi kumaka na Korinto, yandi salaka ntete kintuadi na bankundi na yandi yina vuandaka sala kisalu yango ya kusala batenta, Akila mpe Prisile. Kasi ‘konso kilumbu ya sabata’ yandi vuandaka samunina Bayuda mpe Bagreki. Na manima, ntangu Silasi mpe Timote kuizaka, ‘Paulo bandaka kukipesa na kisalu metadila mpova.’ (Bis. 18:2-5) Paulo salaka zimbakana ata fioti ve lukanu ya ngudi na luzingu na yandi, kusadila Yehova. Lokola Paulo vuandaka kifuani ya mbote na yina metadila kusala kisalu ya ngolo na kisalu ya kusamuna mpe na kukokisa bansatu na yandi ya kinsuni, yandi vuandaka na dikoki ya kukindisa bampangi na yandi. Yandi bambulaka bau ti babika ve nzila na mitungisi ya luzingu mpe kukokisa bansatu ya dibuta yapekisa bau kusala ‘mambu yina meluta mfunu’—mambu nionso yina metadila nsambudulu ya Yehova.—Fil. 1:10.

4. Yinki mutindu Paulo mpe Timote sadisaka bampangi na bau Baklisto banunga minioko?

⁴ Ntangu fioti kaka na manima ya kusalama ya kimvuka ya Tesalonika, Bakristo ya yimpa kutanaka na kutelemina ya ngolo. Ntangu kimvuka ya bambeni vuandaka ve na dikoki ya kumonaka Paulo mpe Silasi, banataka ‘bampangi yankaka na bamfumu ya mbanza,’ na kutubaka na ndinga ya ngolo ti: ‘Bantu yayi nionso kena kuzitisa ve bansiku ya Kaisala.’ (Bis. 17:6, 7) Nge lenda kanisa wonga yina Baklisto yango ya yimpa vuandaka na yau ntangu bamonaka ti bantu ya mbanza metelemina bau? Vema na bau na kisalu ya Yehova lendaka kita, kasi Paulo bikaka ve nzila na diambu yango. Atako yalombaka yandi mpe Silasi babika mbanza, basalaka nionso samu na kundimisama ti kimvuka yango ya yimpa vuandaka baka lutanunu ya mbote. Paulo bambulaka Baklisto ya Tesalonika ti: ‘Beto tindaka Timote, mpangi na beto . . . , samu na kupesa beno ngolo mpe kubomba beno samu na kiminu na beno, samu bampasi yango ningisa ata muntu mosi ve.’ (1Te 3:2, 3) Kondua ntembe, baniokolaka mpenza Timote na Listre mbanza yina yandi butukilaka. Yandi monaka mutindu Paulo kindisaka bampangi na mbanza yango. Na kumonaka lusadusu yina Yehova pesaka, Timote vuandaka na dikoki ya kundimisa Baklisto yango ya yimpa ti mambu nionso kevuanda mbote samu na bau diaka.—Bis. 14:8, 19-22; Ebr. 12:2.

5. Yinki mutindu mpangi mosi ya bakala na nkumbu ya Bryant bakaka mambote na lusadusu ya nkulutu mosi?

⁵ Na yinki mutindu diaka Paulo kindisaka bampangi na yandi Baklisto? Ntangu bavutukaka samu na kukuenda tala diaka Baklisto na Listre, na Ikoniumi, mpe na Antiokia, Paulo mpe Barnabasi ‘tulaka bankulutu na konso kimvuka.’ (Bis. 14:21-23) Kondua ntembe, bankulutu yango monisaka ti bakele bisika yina bimvuka vuandaka bakila lukindusu, mutindu mosi na bankulutu ya bubu yayi. Tala mambu yina mpangi mosi ya bakala na nkumbu ya Bryant metuba: “Ntangu munu kumaka na bamvula 15, tata na munu bikaka yinzo mpe mama na munu bimisamaka na kimvuka. Munu kukimonaka lokola munu mesundolama mpe munu lembaka nzutu.” Yinki sadisaka Bryant samu yandi kanga ntima na ntangu yango ya mpasi? Yandi metuba: “Tony, nkulutu mosi, vuandaka solola na munu na balukutakanu mpe na maluaku yankaka. Yandi vuandaka budila munu masolo ya bantu yina kutanaka na mambu ya mpasi, kasi bavuandaka na kiese. Yandi tangilaka munu Nkunga 27:10 mpe yandi vuandaka budila munu mbala mingi disolo ya Ezekiasi, yina vuandaka sadila Yehova na kukuikama nionso atako tata na yandi vuandaka ve kifuani ya mbote.” Yinki mutindu lusadusu yango sadisaka Bryant? Bryant metuba, “Na lukindusu ya Tony, nsukansuka munu bandaka kisalu mosi ya kitoko, kisalu ya ntangu nionso.” Bankulutu, beno vuanda pene ya kusadisa bantu yina, lokola Bryant, lenda vuanda na nsatu ya ‘mpova ya mbote’ ya lukindusu.—Bin. 12:25.

6. Yinki mutindu Paulo sadilaka masolo ya luzingu samu na kukindisa bampangi na yandi Baklisto?

 ⁶ Paulo bambulaka bampangi na yandi Baklisto ti na ngolo ya Yehova, ‘dituti ya nene ya bambangi’ kangaka ntima na bampasi. (Ebr. 12:1) Paulo zabaka ti masolo ya luzingu ya bantu yina nungaka kukanga ntima na mitindu ya bampasi na ntama, lendaka pesa bampangi na yandi kibakala mpe kusadisa bau batula makanisi na ‘mbanza ya Nzambi ya moyo.’ (Ebr. 12:22) Yakele mpe diambu ya kedika bubu yayi. Nani bakaka ve lukindusu ntangu yandi tangaka mutindu Yehova sadisaka Gideoni, Baruki, Davidi, Samuele, mpe bantu mingi yankaka? (Ebr. 11:32-35) Mpe yinki beto ketuba samu na bifuani ya bantu ya kiminu ya ntangu na beto? Na biro ya nene, beto kebakaka mbala na mbala baletre yina kekatukaka na bampangi ya babakala mpe ya banketo yina kiminu na bau kindusuaka na manima ya kutanga disolo ya luzingu ya mosi ya bisadi ya Yehova ya kukuikama ya bilumbu na beto.

7. Yinki dilongi nge mebaka na malongi ya Paulo yina kele na Baroma 14:19-21?

⁷ Beto kekindisaka bampangi na beto ntangu beto kena kutuba mpe kusala mambu yina ketula kiyenge na kimvuka. Beto kebikaka ve nzila na makanisi yina mesuasana yakabula beto. Mpe beto kevuandaka ve na kikadulu ya kukuika bantu makanisi na beto na diambu yina ata nsikudukusu mosi ve ya Biblia metubila yau. Beto tadila kifuani mosi. Kimvuka ya Roma sangisaka Baklisto yina vuandaka Bayuda mpe bantu ya makanda. Ntangu balembaka kusadila bansiku ya Mose, yalombaka na bisadi ya Yehova lemba kuzitisa bansiku yina tadilaka kumanga kudia bima yankaka. (Mar. 7:19) Banda na ntangu yango, Bayuda yankaka yina vuandaka Baklisto vuandaka na kimpuanza ya kudia madia ya mitindu nionso. Kasi Bayuda yankaka yina vuandaka Baklisto vuandaka kukimona ti bakele ve na kimpuanza ya kudia bima yango. Diambu yango salaka ti kimvuka kabuka. Paulo monisaka mfunu ya kutatamana kutula kiyenge, mpe yandi tubaka: ‘Yakele mbote na kudia ve musuni, na kunua ve vinu, mpe na kusala ve konso kima yina kebudisa mpangi na nge dibaku.’ (Tanga Baroma 14:19-21.) Mutindu yina nde Paulo sadisaka bampangi na yandi Baklisto samu bamona kivonza yina kuwelana ya mutindu yina vuandaka na yau na konso muntu mpe na kimvuka ya mvimba. Yandi vuandaka diaka pene ya kusoba bikadulu na yandi samu na kubika kubudisa bantu yankaka dibaku. (1Bk. 9:19-22) Mutindu yina mpe beto lenda kindisa bantu yankaka mpe kutula kiyenge kana beto kena kumanga ti mambu yina beto kesepelaka na yau vuanda na kisika ya ntete.

8. Yinki Paulo salaka ntangu diambu mosi ya mfunu tulaka kiyenge ya kimvuka na kivonza?

⁸ Paulo vuandaka kifuani ya mbote na yina metadila kutula kiyenge na bantu yina vuandaka sepela ve na mambu ya mfunu. Na kifuani, Baklisto yankaka na kimvuka ya siekle ya ntete tubaka ti Baklisto yina kele ve Bayuda fueti zengisa masiutu, mbala yankaka Bayuda lendaka tuba ve mambu ya yimbi samu na bau. (Bag. 6:12) Paulo mangaka mpenza dikanisi yango, kasi na kisika ya kusala ti bantu ndima dikanisi na yandi, na kumikitisa nionso yandi lombaka dilongi na bantumua mpe bankulutu yina vuandaka na Yerusaleme. (Bis. 15:1, 2) Yau salaka ti kikadulu na yandi sadisa Baklisto yango samu batanina kiese mpe batula kiyenge na kimvuka.—Bis. 15:30, 31.

9. Yinki mutindu beto lenda landa kifuani ya Paulo?

⁹ Kana diambu mosi ya yimbi mesalama, beto ketula kiyenge na kusosaka lutuadusu na bantu yina Yehova ponaka samu na kutanina kimvuka. Mbala mingi balutuadusu ya Biblia kemonanaka na mikanda na beto yina kesasilaka Biblia to na malako yina nkubukulu ya Yehova kepesaka. Kana beto metula makansi na beto na kulandaka balutuadusu yango na kisika ya kutula makanisi na beto mosi, beto ketula kiyenge na kimvuka.

10. Yinki diambu yankaka Paulo salaka samu na kutula kiyenge na kimvuka?

 ¹⁰ Paulo tulaka kiyenge na kumonisaka bikadulu ya mbote ya bampangi na yandi, kasi ve bikadulu na bau ya yimbi. Na kifuani, na nsuka ya mukanda yina yandi sonikinaka Baklisto ya Roma, Paulo tubilaka bantu mingi na kutangaka bankumbu na bau mpe mingi na kutubaka mambu ya mbote to kutubilaka mambu yina metadila kimuntu na bau. Beto lenda landa kifuani ya Paulo na kutubilaka bikadulu ya mbote ya bampangi na beto. Kana beto mesala mutindu yina beto kekuma bankundi ya mbote mpe nzola kevuanda kati na bampangi na kimvuka.

11. Yinki mutindu beto lenda tula kiyenge kana mantata mebima?

¹¹ Na bantangu yankaka, ata Baklisto yina kele ya kuyela na kimpeve lenda vuanda na mantata to mpe kuwelana. Yau diambu salamaka kati na Paulo mpe Barnabasi nkundi na yandi ya ntima. Babakala yango zole vuandaka na mantata ya ngolo samu na diambu ya kunata Marko kintuadi na bau na vuayaje ya misionere ya mbala yina kekuiza. ‘Bazonzaka ngolo mpenza’ kati na bau mpe babakaka nzengolo ya kumanga kusala vuayaje kintuadi. (Bis. 15:37-39) Kasi Paulo, Barnabasi, mpe Marko tulaka kiyenge kati na bau, na kumonisaka ti bavuandaka baka kiyenge mpe bumosi ya kimvuka na valere. Na manima, Paulo sololaka mbote na Barnabasi mpe Marko. (1Bk. 9:6; Kol. 4:10) Beto diaka, beto fueti manisa konso diambu yina beto kele na yau kati na bampangi na beto na kimvuka mpe kutatamana kutula makanisi na beto na bikadulu na bau ya mbote. Mutindu yina nde beto ketula kiyenge mpe bumosi.—Efe. 4:3.

12. Yinki kele ndambu ya mambu ya mpasi yina bampangi na beto kena kukutana na yau?

¹² Beto kekindisa bampangi na beto ntangu beto kena kukumisa kiminu na bau na Yehova ngolo. Bampangi yankaka kekutanaka na kumekama na bampangi na bau ya dibuta yina kele Bambangi ya Yehova ve to bankundi ya kisalu to ya kalasi. Bayankaka kena kukutana na mambu ya mpasi yina metadila mavimpi to bakele na mukakatano ya kununga banguilu yina kena kusala bau mpasi. Kasi bayankaka mebakaka mbotama yameluta bamvula mingi mpe banda ntama bakevingilaka nsuka ya mambu ya ntangu yayi. Bubu yayi, mambu yango nionso lenda tula kiminu ya bampangi na beto Baklisto na kumekama. Bampangi ya kimvuka ya siekle ya ntete kutanaka na bampasi ya mutindu yina. Yinki Paulo salaka samu na kukumisa kiminu ya bampangi na yandi ngolo?

13. Yinki mutindu Paulo sadisaka bantu yina vuandaka kutana na mambu ya mpasi na yina metadila bindimeli na bau?

¹³ Paulo sadilaka Masonukua samu na kukindisa kiminu ya bampangi na yandi. Na kifuani, Baklisto yina vuandaka Bayuda zabaka ve diambu ya kutuba na bampangi na bau yina vuandaka ve Baklisto, yina vuandaka tuba ti malongi ya kinkulu ya Bayuda lutaka malongi ya Buklisto. Kondua ntembe mukanda ya Paulo yina yandi sonikinaka Bayuda kindisaka ngolo Baklisto yango. (Ebr. 1:5, 6; 2:2, 3; 9:24, 25) Mutindu na yandi ya ngolo ya kukanisa lendaka sadisa bau bazaba yina balendaka tuba na bantu yina vuandaka telemina bau. Bubu yayi diaka, beto lenda sadisa bampangi na beto Baklisto yina kena kukutana na kutelemina basadila mikanda na beto yina kesasilaka Biblia samu na kuzaba mutindu ya kusasila bamfunu ya bindimeli na bau. Katula yau, kana bantu kena kuvueza bantuenia na beto samu bakendiminaka nsemono, beto lenda sadisa bau na kumona mambu yina kele na mua mikanda La vie a-t-elle été créée? mpe Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie samu na kumonisa mfunu yina bakendiminaka nsemono.

14. Atako Paulo kukipesaka mingi na kisalu ya kusamuna mpe kulonga, yinki yandi vuandaka sala?

¹⁴ Paulo kindisaka bampangi na yandi bamonisa nzola na “bisalu ya mbote.” (Ebr. 10:24) Yandi  vuandaka sadisa bampangi na yandi kaka na mambu yina yandi vuandaka tuba ve kasi mpe na mambu yina yandi vuandaka sala. Na kifuani, ntangu bampangi na yandi Baklisto na Yudea kutanaka na mambu metadila kukondua bima ya kudia, Paulo natinaka bau ndambu ya bima yina bavuandaka na yau nsatu. (Bis. 11:27-30) Kutu, atako Paulo kukipesaka mingi na kisalu ya kusamuna mpe kulonga, yandi vuandaka sosa mitindu ya kusadisa bampangi yina vuandaka na nsatu ya lusadusu ya bima ya kinsuni. (Bag. 2:10) Na kusalaka mutindu yina, yandi kindisaka bampangi na yandi Baklisto na kutulaka ntima ti Yehova kekokisa bansatu na bau. Bubu yayi diaka, ntangu beto kepesaka ntangu, ngolo, mpe makoki na beto samu na kupesa maboko na ntangu ya kisumbula ya nene, beto diaka beto kekindisaka kiminu ya bampangi na beto. Beto lenda sala yau ntangu nionso yina beto kepesaka makabu samu na kisalu ya kusamuna na yinza ya mvimba. Na mutindu yina mpe mitindu yankaka nde beto kesadisaka bampangi na beto batula ntima ti Yehova kesundola bau ata fioti ve.

15-16. Yinki mutindu beto fueti tadila bampangi na beto yina kiminu na bau kele ya kulemba?

¹⁵ Paulo tatamanaka kusadisa bampangi na yandi yina kiminu na bau kumaka ya kulemba. Yandi monisinaka bau ntima kiadi mpe yandi sololaka na bau na mutindu mosi ya tiya mpe ya mbote. (Ebr. 6:9; 10:39) Na kifuani, na mukanda yina yandi sonikinaka Baebreo, mbala mingi yandi vuandaka sadila mpova “beto,” na mutindu yina nde yandi vuandaka zaba ti yandi diaka fueti sadila malongi yina yandi vuandaka pesa. (Ebr. 2:1, 3) Lokola Paulo, beto ketatamana kusadisa bampangi yina kiminu na bau mekuma ya kulemba. Kutu, beto kekindisa bau na kutudilaka bau dikebi mosi ya kedika. Mutindu yina nde beto kendimisa bau ti beto kezolaka bau. Mutindu na beto ya kutuba lenda sepedisa mpe kukindisa bantu yina kena kuwa beto.

¹⁶ Paulo ndimisaka bampangi na yandi ti Yehova  vuandaka tula dikebi na bisalu na bau ya mbote. (Ebr. 10:32-34) Beto lenda sala diambu ya mutindu yina ntangu beto kena kusadisa mpangi na beto Muklisto yina kiminu na yandi melemba. Beto lenda lomba yandi yandi zabisa beto mutindu yandi zabaka kedika to kukindisa yandi yandi kanisa diaka na maluaku yina yandi monaka lusadusu ya Yehova. Beto lenda sadila diluaku yango samu na kundimisa yandi ti Yehova kezimbakana ve bisalu na yandi ya nzola ya ntama mpe yandi kesundola yandi ve na bilumbu kena kuiza. (Ebr. 6:10; 13:5, 6) Mbala yankaka masolo yango kekindisa bampangi yina kiminu na bau kele ya kulemba samu batatamana kusadila Yehova.

17. Yinki makoki beto fueti tatamana kukudisa?

¹⁷ Mutindu kaka muntu yina ketungaka bayinzo kekudisaka makoki na yandi mbala na mbala, beto diaka beto lenda kuma ngolo na kukindasana. Beto lenda sadisa bantu yankaka babaka ngolo ya kukanga ntima na bampasi na kutubilaka bau bifuani ya bantu ya ntama yina kangaka ntima. Beto lenda tula kiyenge na kutubilaka mambu ya mbote yina beto kemonaka na bampangi yankaka, kutanina kiyenge kana yamekuma na kivonza, mpe kuvutula kiyenge kana mantata mebima. Mpe beto lenda tatamana kukindisa kiminu ya bampangi na beto na kutubilaka bau bakedika ya mfunu ya Biblia, na kupesaka bau lusadusu ya mfunu, mpe na kusadisaka konso mpangi yina melemba na kimpeve.

18. Yinki nzengolo nge mebaka?

¹⁸ Bampangi yina kepesaka maboko na baproje ya kutunga bayinzo ya teokrasi kekukimonaka mbote mpe bakesepelaka na kisalu yango. Beto lenda vuanda na kiese ntangu beto kena kupesa maboko samu na kukindisa kiminu ya bampangi na beto na kimvuka. Na lusuasanu na kutunga ya kedika, yina nsukansuka yakemanisa, mambote ya kisalu na beto ya kukindisa bampangi lenda zinga mvula na mvula! Bika beto vuanda na nzengolo ya ‘kutatamana kubombasana mpe kukindasana.’—1Te 5:11.