1-2. Yinki beto longukaka na disolo meluta, mpe yinki beto kelonguka na disolo yayi?

NA DISOLO yina lutaka, beto monaka malongi ya mfunu yina kele na Levi kapu 19. Na kifuani, na verse 3 beto kekuta mambu yina Yehova zabisaka Bayisaele na diambu metadila kuzitisa bibuti na bau. Beto longukaka mutindu beto lenda sadila dilongi yango bubu yayi na kukokisaka bansatu ya kinsuni, ya makanisi, mpe ya kimpeve ya bibuti na beto. Kaka na verse yango, Nzambi zabisaka bisadi na yandi bazimbakana ve mfunu ya kuzitisa Sabata. Beto longukaka ti atako beto kele ve na yinsi ya nsiku ya kuzitisa Sabata bubu yayi, kasi beto lenda sadila nsikudukusu yina kele na nsiku yango kana konso kilumbu beto kena kubaka ntangu ya kusala mambu yina kele na nguizani na nsambudulu na beto. Na kusalaka mutindu yina, beto kemonisa ti beto kena kusala bangolo samu na kuvuanda nlongo mutindu Levi 19:2 mpe 1 Piere 1:15 memonisa yau.

² Na disolo yayi, beto ketatamana kutadila Levi kapu 19. Yinki kikapu yango lenda longa beto na diambu metadila kumonisa kimpombo na bantu yina kele na kieta, na diambu metadila kuvuanda ya kukuikama na bisalu yina beto kesalaka, mpe na diambu metadila kuzola bafinangani na beto? Beto kele na nsatu ya kuvuanda nlongo lokola Nzambi kele nlongo, na yau beto tadila dilongi yina beto lenda baka.

3-4. Na kutadila Levi 19:14, yalombaka na Bayisaele basadila bantu ya kieta mambu na yinki mutindu?

³ Tanga Levi 19:14. Yehova zola ti bantu na yandi monisa kimpombo na bantu yina kele na kieta na nzutu. Na kifuani, yandi zabisaka Bayisaele babika singa muntu ya kufua makutu. Nsingulu  yango sangisaka kusala to kutuba mambu ya yimbi samu na muntu yango. Yavuandaka mpenza yimbi kusala mutindu yina na muntu ya kufua makutu! Yandi vuandaka ve na makoki ya kuwa mambu yina bavuandaka tuba samu na yandi, na yau yandi vuandaka ve na makoki ya kupesa mvutu.

⁴ Diaka, na verse 14 Nzambi zabisaka bisadi na yandi ti ‘bafueti tula ve dibaku na ntuala ya muntu ya kufua meso.’ Mukanda mosi metuba samu na bantu yina kele na kieta ti: “Na babuala ya ntama ya Proche-Orient bavuandaka sadila bantu ya kieta mambu na mutindu ya yimbi mpe na kinkesi.” Na bantangu yankaka bantu ya yimbi vuandaka tula bima na ntuala ya muntu ya kufua meso samu na kusala yandi mpasi to samu na kuseka yandi. Yavuandaka mpenza kukondua kimpombo! Na nzila ya nsiku yina kele na verse 14, Yehova sadisaka bisadi na yandi na kumona ti bafueti monisa ntima kiadi na bantu yina vuandaka na kieta.

5. Yinki mutindu beto lenda monisa ntima kiadi na bantu yina kele na kieta?

⁵ Yesu vuandaka monisa ntima kiadi na bantu yina vuandaka na kieta. Kanisa ntete nsangu yina yandi tindilaka Yoane mbotiki: ‘Bantu ya kufua meso kena kumona, bantu ya makulu ya kutengama kena kutambula, bantu yina kele na maladi ya buazi kena kukuma bunkete, bantu ya kufua makutu kena kuwa, [mpe] bantu ya kufua kena kufutumuka.’ Na manima ya bimangu yina Yesu salaka, ‘bantu nionso [yina] monaka yau, bapesaka Nzambi lokumu.’ (Luka 7:20-22; 18:43) Baklisto kevuandaka na kiese ya kulanda kifuani ya ntima kiadi ya Yesu na kumonisaka yau na bantu yina kele na kieta. Na yau, beto fueti vuanda na kimpombo mpe ntima yinda samu na bantu yango. Ya kedika, Yehova pesaka beto ve dikoki ya kusala bimangu. Kasi beto kele na diluaku ya kuzabisa bantu yina mekufuaka meso na kimpeve mpe na kinsuni nsangu ya mbote yina metadila paradiso, kisika yina muntu nionso kevuanda ya kukoka mpe kevuanda na nguizani ya mbote na Nzambi. (Luka 4:18) Nsangu yango ya mbote kena kusadisa bantu mingi banda bubu yayi samu na kupesa Nzambi nkembo.

6. Yinki mutindu Levi kikapu 19 kena kusadisa beto beto bakusa mbote Bansiku kumi?

⁶ Baverse yankaka yina kele na Levi kapu 19 kena kutubila na yinda mambu yina kele  na Bansiku kumi. Na kifuani, nsiku ya 8 tubaka kaka na nkufi: ‘Nge fueti yiba ve.’ (Kub. 20:15) Muntu yankaka lenda kanisa ti lokola yandi kebakaka ve kima yina kele ya yandi ve, yazola monisa ti yandi kena kuzitisa nsiku yango. Kasi, mbala yankaka yandi keyibaka na mitindu yankaka.

7. Yinki mutindu muntu ya mumbongo lendaka manga kuzitisa nsiku ya 8 na diambu metadila kuyiba?

⁷ Muntu yina kena kusala mumbongo lenda kanisa ti yandi keyibaka ve samu yandi kebakaka ve kima yina kele ya yandi ve. Kasi yandi kevuandaka ntangu nionso ya kukuikama ntangu yandi kesalaka mambu metadila mumbongo na yandi kintuadi na bantu yankaka? Mutindu Levi 19:35, 36 memonisa yau, Yehova tubaka: ‘Beno fueti sadila ve bamezire ya luvunu ntangu beno kena kubaka mezire ya yinda, ya kizitu, to ya bima ya maza. Beno fueti sadila babalanse ya sikisiki, bamezire ya kizitu ya sikisiki, bemezire ya sikisiki ya bima ya kuyuma, mpe bamezire ya sikisiki ya bima ya maza.’ Muntu ya mumbongo yina kena kusadila babalanse to bamezire yina kele sikisiki ve samu na kuvuna bakliyan na yandi, yandi kena kuyiba bau na mutindu yankaka. Baverse yankaka ya Levi kikapu 19 kena kumonisa yau diaka puelele.

8. Yinki mutindu bansasulu yina kele na Levi 19:11-13 sadisaka Bayuda basadila nsikudukusu yina mesuama na nsiku ya 8, mpe yinki mutindu beto lenda bakila yau mambote?

⁸ Tanga Levi 19:11-13. Bampova ya ebandeli ya Levi 19:11 metuba: ‘Beno fueti yiba ve.’ Verse 13 kena kumonisa nguizani yina kele kati na kuyiba mpe bisalu ya mumbongo yina kele ya kukuikama ve, yametuba: ‘Nge fueti vuna ve finangani na nge.’ Na yau, kana muntu mekondua kukuikama na mambu metadila kisalu yandi kesalaka, yandi kena kuyiba. Nsiku ya 8 tubaka ti kuyiba kele yimbi, kasi bansasulu yina kele na Levi sadisaka Bayuda babakusa mutindu ya kusadila nsikudukusu yina mesuama na nsiku yango. Yakele mbote samu na beto na kukanisa mutindu Yehova ketadilaka kukondua kukuikama mpe kuyiba. Beto lenda kukiyuvusa: ‘Na kutadila Levi 19:11-13, yakele na diambu mosi na luzingu na munu yina mufueti tudila dikebi? Mufueti sala bansobolo na mumbongo na munu to na kisalu munu kesalaka?’

9. Yinki mutindu nsiku yina kele na Levi 19:13 vuandaka tanina bisadi?

⁹ Yakele na mutindu yankaka ya kumonisa kukuikama yina Muklisto yina kele na bantu kesalaka na yandi fueti tadila. Bampova ya nsuka ya Levi 19:13 metuba: ‘Nge fueti kanga ve mpipa ya mvimba tii na sunka salere ya muntu ya kisalu.’ Na Yisaele, mingi ya bantu vuandaka sala na babilanga mpe bavuandaka futa bantu yina vuandaka sala kuna na nsuka ya konso kilumbu ya kisalu. Kana bafuta ve kisadi mosi na nsuka ya kilumbu yango, yandi lendaka vuanda na mbongo ve samu na kukokisa bansatu ya dibuta na yandi samu na kilumbu yango. Yehova sasilaka ti: ‘Yandi kele na mpasi mpe luzingu na yandi kele na salere na yandi.’—Kub. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Yinki dilongi beto lenda baka na Levi 19:13?

¹⁰ Bubu yayi, bisadi mingi kebakaka salere mbala mosi to mbala zole na ngonda, kasi konso kilumbu ve. Kasi, nsikudukusu yina kele na Levi 19:13 kele kaka na mfunu tii bubu yayi. Bamfumu yankaka ya bisalu kevunaka bisadi na bau na kupesaka bau salere yina kokana ve na kisalu yina bakena kusala. Bisadi yango kevuandaka na kiadi mpe baketatamanaka kaka kusala atako bakena kubaka salere ya fioti. Na bampova yankaka, bamfumu ya bisalu ya mutindu yina ‘kekangaka salere ya muntu ya kisalu.’ Muklisto yina kele na bantu yina kesalaka na yandi fueti ndimisama ti yandi kena kusadila bisadi na yandi mambu na mutindu ya mbote. Ntangu yayi, beto tadila dilongi yankaka yina beto lenda baka na Levi kapu 19.

11-12. Yinki Yesu budilaka nsoso na kuvutukilaka bampova ya Levi 19:17, 18?

¹¹ Nzambi kena kulomba beto beto sukaka kaka ve na kumanga kusadila bafinangani na beto mambu ya yimbi. Beto lenda mona yau na Levi 19:17, 18. (Tanga.) Yehova tubaka puelele ti: ‘Nge fueti zola finangani na nge lokola nge mosi.’ Kusala mutindu yina kele na mfunu mingi samu na Muklisto yina kezolaka kusepedisa Nzambi.

¹² Beto tadila nsiku yina kele na Levi 19:18 Yesu budilaka nsoso. Kilumbu mosi Mufalisai mosi yuvusaka Yesu ti: ‘Yinki kele nsiku yina meluta nene na kati ya Bansiku?’ Yesu pesaka mvutu ti ‘nsiku yina meluta nene mpe ya ntete’ kele kuzola Yehova na ntima na beto ya mvimba, na moyo na beto ya mvimba, mpe na makanisi na beto nionso. Na manina, Yesu vutukilaka bampova ya Levi 19:18, na kutubaka: “Ya zole, yina mekokana na yau, yau yayi: ‘Nge fueti zola finangani na nge lokola nge mosi.’” (Mat. 22:35-40) Yakele na mitindu mingi ya kumonisa nzola na bafinangani, kasi beto lenda longuka ndambu na yau na Levi kapu 19.

13. Yinki mutindu beto lenda bakusa mbotembote Levi 19:18 ntangu beto kena kutadila disolo ya Yozefi yina kele na Biblia?

¹³ Mutindu mosi ya kumonisa nzola na bafinangani na beto kele na kusadilaka malongi yina kele na Levi 19:18. Yametuba: ‘Nge fueti vutula yimbi na yimbi ve to kulunda nganzi na ntima.’ Mingi kati na beto mezaba bantu yina lundilaka bankundi na bau ya kisalu, ya kalasi, to mpangi mosi ya dibuta nganzi samu na mua ntangu—ata mpe samu na bamvula! Kuzimbakana ve ti bampangi 10 ya Yozefi vuandaka na nganzi ya ngolo samu na yandi, yau tindaka bau basala diambu mosi ya yimbi samu na yandi. (Kuy. 37:2-8, 25-28) Kasi Yozefi sadilaka bau ve mambu na mutindu ya yimbi! Ntangu yandi vuandaka na kimfumu, yandi vuandaka na dikoki ya kusala bampangi na yandi 10 yimbi, kasi yandi monisinaka bau ntima kiadi. Yozefi lundaka ve nganzi na ntima. Kutu, diambu yina yandi salaka yavuandaka na nguizani na dilongi yina sonamaka na manima na Levi 19:18.—Kuy. 50:19-21.

14. Yinki kena kumonisa ti bansikudukusu yina kele na Levi 19:18 kele kaka na mfunu bubu yayi?

¹⁴ Baklisto yina kezolaka kusepedisa Yehova fueti landa kifuani ya Yozefi yina nlemvukilaka  bampangi na yandi na kisika ya kulunda nganzi na ntima. Yakele diaka na nguizani na kisambu ya kifuani, ntangu Yesu tubaka beto fueti nlemvukila bantu yina kena kusala beto mambu ya yimbi. (Mat. 6:9, 12) Mutindu mosi, ntumua Paulo pesaka bampangi na yandi Baklisto dilongi yayi: ‘Bampangi na munu ya nzola, beno vutula ve yimbi samu na yimbi.’ (Bar. 12:19) Yandi kindisaka bau diaka: ‘Beno tatamana kukanga ntima na mambu ya bantu yankaka mpe beno tatamana kunlemvukilanaka na ntima ya mvimba ata kana muntu mosi kele na diambu na muntu yankaka.’ (Kol. 3:13) Bansikudukusu ya Yehova soba ve. Beto fueti tatamana kuzitisa bansikudukusu yina beto kekuta na nsiku yina kele na Levi 19:18.

15. Yinki kifuani kesadisa beto beto bakusa samu na yinki beto fueti nlemvukila mpe kuzimbakana?

¹⁵ Beto tadila kifuani mosi. Banguilu yina kesalaka mpasi lenda kokana na bamputa yina kele na nzutu. Bamputa yankaka kevuandaka ya fioti; yankaka kevuandaka ya nene. Na kifuani, kana beto kena kuzenga ndunda, beto lenda kukiluadisa fioti na musapi. Yau lenda sala beto mpasi, kasi mpasi yango kezingila ve. Mbala yankaka na manima ya kilumbu mosi to zole, beto lenda zimbakana kisika yina mputa kele. Mutindu mosi mpe, mambu yankaka ya yimbi yina bakesadilaka beto kevuandaka kuandi ya fioti. Na kifuani, nkundi mosi lenda tuba to lenda sala diambu ya kukondua kimpombo yina kesala beto mpasi, kasi beto kele na dikoki ya kunlemvukila yandi na pete nionso. Kasi kana beto kele na mputa mosi ya nene, yalenda lomba munganga tunga mputa mpe kukanga yau na bande. Kana beto kena kutatamana kusimba mputa yango, yakevuanda mpasi yabeluka mpe yaketatamana kusala mpasi. Diambu ya kiadi, muntu lenda banda kusala diambu ya mutindu yina kana basadilaka yandi diambu ya mpasi kuluta. Yandi lenda tatamana kukanisa mutindu yakena kutungisa yandi mpe mpasi yina basalaka yandi. Kasi bantu yina kelundaka nganzi na ntima kekukisalaka mpasi bau mosi. Yakele mpenza mfunu kuzitisa dilongi yina kele na Levi 19:18!

16. Na kutadila Levi 19:33, 34, Yehova zolaka ti Bayisaele sadila banzenza mambu yinki mutindu, mpe yinki dilongi beto lenda baka samu na yau?

¹⁶ Ntangu Yehova zabisaka Bayisaele bazola bafinangani na bau, yandi zolaka monisa ve ti bafueti monisa kaka nzola na bantu yina bakele nkanda mosi to buala mosi. Yandi zabisaka bau diaka ti bafueti monisa nzola na banzenza yina kezingaka kisika mosi na bau. Yau nde kele nsangu ya puelele yina beto kekuta na Levi 19:33, 34. (Tanga.) Yalombaka batadila nzenza lokola ‘muana ya buala,’ mpe yalombaka na Bayisaele  ‘bazola yandi’ lokola bau mosi. Na kifuani, Nsiku tubaka ti Bayisaele fueti bika nzila na banzenza mpe bamputu balokota bambuma na bilanga na bau. (Levi 19:9, 10) Nsikudukusu yina metubila kuzola banzenza metadila diaka Baklisto bubu yayi. (Luka 10:30-37) Na yinki mutindu? Yakele na bamilion ya bantu na yinza kebikaka babuala na bau samu na kukuenda zinga na babuala yankaka, mpe mbala yankaka ndambu na bau kele pembeni ya kisika nge kevuandaka. Yakele na mfunu beto pesa batata, bamama, mpe bana yango lokumu mpe luzitu.

17-18. (a) Levi 19:2 mpe 1 Piere 1:15 kena kukindisa beto na kusala yinki? (b) Yinki kisalu ya mfunu ntumua Petelo kindisaka beto beto sala?

¹⁷ Levi 19:2 mpe 1 Piere 1:15 kena kukindisa bisadi ya Nzambi na kuvuanda nlongo. Baverse mingi yankaka yina kele na Levi kapu 19 lenda sadisa beto beto mona yina beto lenda sala samu Yehova ndima beto. Beto mekatuka kutubila baverse yina kena kumonisa ndambu ya mambu ya mbote yina beto fueti sala mpe ndambu ya mambu ya yimbi yina beto fueti manga. * Masonukua ya Greki ya Buklisto kena kumonisa ti Yehova zola beto tatamana kusadila bansikudukusu yango na luzingu na beto. Kasi ntumua Petelo mebuela diambu yankaka.

¹⁸ Beto lenda kukipesa na nsambudulu ya Yehova mbala na mbala mpe kusadila bantu yankaka mambu ya mbote, kasi Petelo kindisaka Baklisto basala diambu yankaka ya mfunu. Tekila Petelo kindisa beto beto kuma nlongo na bikadulu na beto nionso, yandi tubaka: ‘Beno bongisa makanisi na beno samu na kisalu.’ (1Pi 1:13, 15) Kisalu yango kele yinki? Petelo tubaka ti Baklisto yina metulua mafuta na kimpeve lendaka “‘zabisa bikadulu yina meluta mbote’ ya Muntu yina bokilaka” bau. (1Pi 2:9) Na yau, Baklisto nionso bubu yayi kele na lokumu ya kusala kisalu yango yina meluta mfunu, kisalu yina kena kusadisa bantu kuluta bisalu yankaka. Lokola beto kele nlongo, beto kele na diluaku ya kusangana na kisalu ya kusamuna mpe ya kulonga mbala na mbala mpe na vema! (Marko 13:10) Kana beto kena kusala nionso yina beto lenda samu na kusadila bansikudukusu yina kele na Levi kapu 19, beto kemonisa ti beto kezolaka Nzambi mpe bafinangani na beto. Mpe beto kemonisa ti beto zola ‘kukuma nlongo’ na bikadulu na beto nionso.