1. Yinki mutindu malongi lenda pesamina, mpe samu na yinki beto nionso beto kevuandaka na nsatu na yau?

BETO nionso beto kevuandaka na nsatu ya malongi konso ntangu. Na ndambu mosi, beto lenda baka lukanu ya kulomba malongi na muntu yina beto kezitisaka. Na ndambu yankaka, mpangi yina kena kukitungisa samu na beto lenda kuiza mpe kukebisa beto samu na ‘nzila ya yimbi’ yina beto zola baka—yina kesala beto mpasi. (Bag. 6:1) Na nsuka, balenda pesa beto malongi samu na kusemba beto na manima ya kusala nzimbala mosi ya nene. Yavuanda yinki mutindu malongi yango mepesamina, beto fueti kuwa yau. Kusala mutindu yina kele mbote samu na beto mpe yalenda vukisa luzingu na beto!—Bin. 6:23.

2. Na nguizani na Bingana 12:15, samu na yinki beto fueti kuwa malongi?

² Verse mesimba disolo na beto kena kukindisa beto beto ‘kuwa bampova ya bantu ya nduenga.’ (Bin. 22:17) Muntu mosi ve kezabaka mambu nionso; yakevuandaka kaka na muntu mosi yina mezaba mambu mingi kuluta beto. (Tanga Bingana 12:15.) Na yau kuwa malongi kevuandaka kidimbu yina kemonisaka ti muntu kele na kumikitisa. Yakemonisaka ti beto mezaba kisika makoki na beto mesuka; yakemonisaka ti beto kele na nsatu ya lusadusu samu na kukokisa balukanu na beto. Na nzila ya mpeve ya nlongo, ntinu ya nduenga Salomo sonikaka: ‘Mambu kenungaka kana bantu kepesa malongi kele mingi.’—Bin. 15:22.

3. Na yinki banzila beto lenda bakila malongi?

³ Beto lenda baka malongi na nzila ya beto mosi to na nzila ya muntu yankaka. Yinki zola monisa kubaka malongi na nzila ya beto mosi? Beto lenda tanga diambu mosi na Biblia to na mukanda mosi yina kena kutinda beto beto bika mpe beto kanisa na zulu ya mambu yina beto kena kusala mpe kusala bansobolo. (Ebr 4:12) Yau nde kubaka malongi na nzila ya beto mosi. Yinki zola monisa kubaka malongi na nzila ya muntu yankaka? Nkulutu to mpangi mosi ya makoki lenda zabisa beto diambu mosi yina beto lenda sadila ngolo. Yau nde  kubaka malongi na nzila ya muntu yankaka. Kana muntu mosi kezolaka beto mingi zola pesa beto malongi yina kele na Biblia, beto fueti monisa butondi na kundimaka malongi na yandi mpe kusadila yau.

4. Na kutadila Longi 7:9, yinki diambu beto fueti manga kusala ntangu bamepesa beto malongi?

⁴ Ya kedika, yalenda vuanda mpasi kundima mpe kusadila malongi yina mekatuka na muntu yankaka. Yalenda ata mpe kufuemisa beto. Samu na yinki? Atako beto kendimaka ti beto kele bantu ya kukondua kukoka, kasi yalenda vuanda mpasi beto ndima malongi yina muntu mosi mepesa beto samu na nzimbala mosi beto salaka. (Tanga Longi 7:9.) Beto lenda kukinungisa. Beto lenda tula ntembe na makanisi ya muntu yina mepesa beto malongi to kufuema samu na mutindu yandi mepesila beto yau. Beto lenda vueza muntu yina mepesa beto malongi, na kutubaka: ‘Nani mepesa yandi yinsua ya kupesa munu malongi? Yandi mosi diaka yandi kesalaka banzimbala!’ Mpe kana beto sepela ve na dilongi yango, beto lenda manga yau, to kukuenda sosa malongi na mutu yankaka samu beto kele na nsatu ya kuwa mambu yina kesepedisa beto.

5. Yinki beto ketadila na disolo yayi?

⁵ Na disolo yayi, beto ketubila bifuani ya Biblia ya bantu yina mangaka malongi mpe ya bantu yina ndimaka yau. Beto kemona diaka mambu yina lenda sadisa beto samu beto ndima malongi mpe kubakila yau mambote.

6. Yinki dilongi beto mebaka na mutindu ntinu Rehoboame tadilaka malongi yina yandi bakaka?

⁶ Beto tadila kifuani ya Rehoboame. Ntangu yandi kumaka ntinu ya Yisaele, bantu na yandi kuizaka lomba yandi diambu mosi. Bazabisaka yandi yandi lomba mambu ya ngolo ve mutindu tata na yandi, Salomo, vuandaka sala yau. Rehoboame salaka diambu ya nduenga, yandi kuendaka yuvusa bambuta ya Yisaele samu na kuzaba mvutu yina yandi fueti pesa na bantu. Bambuta pesaka ntinu malongi ti kana yandi mesala mambu yina bantu kena kulomba, bakepesa yandi ntangu nionso maboko. (1Bn 12:3-7) Yamonanaka puelele ti Rehoboame sepelaka ve na malongi yango, yandi kuendaka sosa malongi na bantuenia yina yundukaka na yandi kintuadi. Bantu yango vuandaka na bamvula pene ya 40, kondua ntembe bazabaka mua ndambu ya mambu yina metadila luzingu. (2Bs. 12:13) Kasi na mbala yayi, bapesaka Rehoboame malongi ya yimbi. Bapesaka yandi malongi ti yandi kumisa diaka mambu ngolo samu na bantu. (1Bn 12:8-11) Lokola Rehoboame bakaka malongi zole yina mesuasana, yalombaka yandi sambila Yehova mpe yandi lomba yandi malongi yina yandi fueti sadila. Kasi, yandi bakaka nzengolo ya kundima malongi yina sepedisaka yandi, mpe yandi kuwaka malongi yina bantuenia pesaka yandi. Malongi yina yandi landaka yabimisinaka yandi mpe bantu ya Yisaele mambu ya mpasi. Samu na beto, malongi beto kebakaka lenda vuanda ntangu nionso ve malongi yina beto kevuandaka na nsatu ya kuwa. Kasi, kana malongi yango mekatuka kuandi na Mpova ya Nzambi, beto fueti ndima yau.

7. Yinki dilongi beto mebaka na kifuani ya ntinu Uziya?

⁷Ntinu Uziya mangaka kuwa malongi. Yandi kotaka na kisika mosi yina banganga-nzambi kaka nde vuandaka na yinsua ya kukota kuna, mpe yandi sosaka kupesa mpaka na malasi. Banganga-nzambi ya Yehova zabisaka yandi ti: ‘Uziya, nge fuana ve kuyokila Yehova mpaka na malasi! Kaka banganga-nzambi nde fueti yoka mpaka na malasi.’ Yinki Uziya salaka? Kana yandi ndimaka malongi yango na kumikitisa nionso mpe yandi bimaka mbala mosi na tempelo, Yehova lendaka nlemvukila yandi. Kasi, ‘Uziya kumaka na nganzi ya ngolo.’ Samu na yinki yandi mangaka kuwa malongi yango? Kondua ntembe, yandi kanisaka ti lokola yandi vuandaka ntinu, yandi vuandaka na yinsua ya kusala konso diambu yina yandi vuandaka na nsatu ya kusala. Kasi Yehova tadilaka yau ve mutindu yina. Lokola yandi salaka diambu yina yandi vuandaka ve na yinsua ya kusala, Yehova bulaka yandi na maladi ya buazi mpe Uziya ‘bikanaka muntu ya maladi ya buazi tii na kilumbu ya lufua na yandi.’  (2Bs. 26:16-21) Kifuani ya Uziya melonga beto ti yavuanda beto kele banani, kana beto memanga malongi ya Biblia, Yehova kendima beto ve.

8. Yinki Yobi salaka samu na malongi yina yandi bakaka?

⁸ Na lusuasanu ya bifuani ya nduengoso yina beto mekatuka tubila, Biblia kena kupesa bifuani ya mbote ya bantu yina bakaka balusakumunu samu bandimaka malongi. Beto tadila kifuani ya Yobi. Atako yandi vuandaka banga Nzambi, kasi yandi vuandaka muntu ya kuzanga kukoka. Ntangu yandi kutanaka na kumekama ya ngolo, yandi bimisaka mabanza mosi ya yimbi. Yau salaka ti yandi baka malongi ya puelele, yina katukaka na Elihu mpe na Yehova. Yinki Yobi salaka? Na kumikitisa nionso yandi kuwaka malongi yango. Yandi tubaka: ‘Munu tubaka, kasi munu vuandaka bakusa ve. Munu mekuwa kiadi samu na mambu yina munu tubaka, mpe munu mevuanda na fundu fundu mpe munu mevuanda na dibombi samu na kumonisa ti munu mebalula ntima.’ Yehova sakumunaka Yobi samu yandi vuandaka na kumikitisa.—Yobi 42:3-6, 12-17.

9. Yinki kifuani ya mbote Mose bikaka na diambu metadila kundima malongi?

⁹Mose kele kifuani ya mbote ya muntu yina ndimaka basemba yandi na manima ya kusala nzimbala mosi ya nene. Na diluaku mosi yandi fuemaka mpe yandi pesaka ve Yehova lokumu. Samu na diambu yina yandi salaka, Mose zimbisaka diluaku na yandi ya kukota na Yinsi ya nsilulu. (Kut. 20:1-13) Ntangu Mose lombaka Yehova tadila diaka nzengolo yango, Yehova tubilaka yandi: ‘Kutubila munu diaka ata fioti ve diambu yango.’ (Kul. 3:23-27) Mose fuemaka ve. Kutu yandi ndimaka nzengolo ya Yehova mpe Yehova tatamanaka kusadila yandi samu na kutuadisa bana Yisaele. (Kul. 4:1) Yobi mpe Mose kele bifuani mosi ya mbote yina beto fueti landa na diambu metadila kundima malongi. Yobi sobaka mabanza na yandi; mpe yandi sosaka ve kukinungisa. Mose monisaka ti yandi ndimaka malongi ya Yehova na kubikanaka ya kukuikama ata na manima ya kuzimbisa diluaku mosi yina vuandaka mfunu samu na yandi.

10. (a) Yinki Bingana 4:10-13 kena kulonga beto na diambu metadila mambote ya kuwa malongi? (b) Yinki bikadulu ya mbote bampangi yankaka monisaka ntangu bapesaka bau malongi?

¹⁰ Beto kebakaka mambote ntangu beto kelandaka bifuani yina bantu yango ya kukuikama Yobi mpe Mose bikaka. (Tanga Bingana 4:10-13.) Bampangi na beto mingi ya banketo mpe ya babakala salaka mpe mutindu yina. Tala yina mpangi mosi na nkumbu ya Emmanuel, yina kevuandaka na Congo, metuba na diambu metadila nduengoso yina yandi bakaka: “Bampangi ya babakala ya kuyela na kimpeve ya kimvuka na munu monaka ti munu kumaka pene ya kuzimbisa nguizani na munu na Yehova, mpe basosaka kusadisa munu. Munu sadilaka malongi na bau, mpe yasadisaka munu munu tina mambu mingi ya mpasi.” * Mpasudi nzila mosi na nkumbu ya Megan na buala ya Canada, metuba na diambu metadila malongi ti: “Yavuandaka vuanda kaka ve mambu yina munu vuandaka na nsatu ya kuwa, kasi yavuandaka nde mambu yina yavuandaka lomba munu kuwa.” Mpe mpangi mosi ya bakala na nkumbu ya Marko na buala ya Croatie metuba: “Munu zimbisaka kiyekua mosi, kasi ntangu munu yindulaka, munu bakusaka ti malongi yina munu bakaka sadisaka munu samu munu vutukila kimpeve na munu.”

11. Yinki diambu mpangi Karl Klein tubaka na diambu metadila kundima malongi?

¹¹ Kifuani yankaka ya muntu yina bakaka mambote na kuwaka malongi vuanda mpangi Karl Klein, yina salaka lokola mpangi ya Kimvuka ya Ntuadisi. Na disolo ya luzingu na yandi, mpangi Klein tubilaka kilokola mosi yina mpangi Joseph Rutherford yina vuandaka nkundi na yandi ya ntima pesaka yandi malongi mosi ya ngolo. Mpangi Klein tubaka ti na ebandeli malongi yango salaka yandi mpasi. Yandi tubaka: “Ntangu fioti na manima [mpangi Rutherford] monaka munu, mpe yandi tubaka na kiese, ‘Mbote Karl!’ Kasi lokola malongi na yandi vuandaka sala munu  kaka mpasi na ntima, munu vutusaka mbote na yandi na ndinga ya yinsi. Yandi vutusaka, ‘Karl, keba! Diabulu zola kanga nge!’ Lokola yatungisaka munu, munu vutusaka, ‘O, kima kele ve, mpangi Rutherford.’ Kasi yandi zabaka ti munu vuandaka na nganzi samu na yandi, na yau, yandi vutukilaka diaka nduengoso na yandi, ‘Diambu ve. Kasi keba. Diabulu zola kanga nge.’ Mambu yina yandi tubaka vuandaka mpenza kedika! Kana beto kena kutatamana kuvuanda na nganzi samu na mpangi mosi, mingi mingi samu yandi tubaka diambu yina yandi kele na mfunu ya kutubila beto . . . , beto kena kubika nzila samu Satana baka beto na ntambu na yandi.” * (Efe 4:25-27) Mpangi Klein ndimaka malongi yina mpangi Rutherford pesaka yandi mpe kinkundi na bau kumaka diaka ya ngolo.

12. Yinki mutindu kumikitisa kesadisa beto beto ndima malongi? (Nkunga 141:5)

¹² Yinki lenda sadisa beto samu beto ndima malongi? Beto fueti vuanda na kumikitisa na kubambukaka ti beto kele mpenza bantu ya kuzanga kukoka mpe na bantangu yankaka beto lenda sala mambu ya buzoba. Mutindu beto tubaka yau na ebandeli, Yobi vuandaka na mabanza ya yimbi. Kasi na manima Yobi sobaka makanisi na yandi, mpe Yehova sakumunaka yandi. Samu na yinki? Samu Yobi vuandaka muntu ya kumikitisa. Yandi monisaka kumikitisa na yandi na kundimaka malongi yina Elihu pesaka yandi, atako Elihu vuandaka mpenza ntuenia na ntuala na yandi. (Yobi 32:6, 7) Mutindu mosi kumikitisa kesadisa beto samu beto sadila malongi, ata kana beto kena kumona ti beto kele na nsatu na yau ve to kana muntu yina mepesa beto yau kele mpenza ntuenia na ntadisi na beto. Nkulutu mosi na buala ya Canada metuba: “Kana beto kena kukitadila ve mutindu bantu yankaka kena kutadila beto, yinki mutindu beto lenda kuenda na ntuala kana muntu kele ve yina kepesaka beto malongi?” Nani kati na beto kele ve na nsatu ya kukuenda na ntuala na kukudisaka mbuma ya kimpeve mpe kukuma nsamuni mpe nlongisi ya mbote kuluta ya nsangu ya mbote?—Tanga Nkunga 141:5.

13. Yinki mutindu beto fueti tadila malongi yina beto kebakaka?

¹³Tadilaka malongi lokola diambu yina kemonisaka ti Nzambi kezolaka beto. Yehova kesosaka ntangu nionso yina kele mbote samu na beto. (Bin. 4:20-22) Ntangu yandi kepesaka beto malongi na yandi na nzila ya Biblia, ya mikanda yina kesasilaka Biblia, to na nzila ya mpangi mosi yina kele ya kuyela na kimpeve, yandi kemonisaka nzola na yandi samu na beto. Baebreo 12:9, 10 metuba: ‘Yandi kesalaka yau samu na mambote na beto.’

14. Na yinki beto fueti tula dikebi ntangu bakena kupesa beto malongi?

¹⁴Tula dikebi nde na malongi, kasi na mutindu ve yamepesamina. Mbala yankaka, beto lenda kanisa ti malongi yina beto bakaka pesamaka ve na mutindu ya mbote kuluta. Ya kedika, muntu nionso yina kena kupesa malongi fueti sala nionso samu muntu yina yandi kena kupesa yau, yandi ndima  yau na pete nionso. * (Bag. 6:1) Kasi, kana beto nde bakena kupesa malongi, beto fueti sala nionso samu beto tula nde dikebi na mambu yina kele na malongi yango—ata kana beto kena kukanisa ti yabongaka yandi pesa yau na mutindu ya mbote kuluta. Beto lenda kukiyuvusa: ‘Atako munu sepela ve na mutindu malongi yango mepesamina, yakele na diambu mosi yina munu lenda bakila mambote na malongi yango? Munu lenda tula banzimbala ya muntu yina mepesa malongi na pembeni mpe kubaka mambote na malongi na yandi?’ Yakevuanda diambu ya nduenga samu na beto kusosa mutindu beto kebakila mambote na malongi yina beto kebakaka.—Bin. 15:31.

15. Samu na yinki beto fueti lomba malongi?

¹⁵ Biblia kena kukindisa beto beto lomba malongi. Bingana 13:10 metuba: ‘Nduenga kele na bantu yina kesosaka malongi.’ Yakele mpenza kedika! Bantu yina kelombaka malongi na kisika ya kuvingila muntu kuiza pesa bau malongi, bakekumaka na makoki mingi ya kusadila Yehova mpe bakekulaka na kimpeve, kuluta bantu yina kesosaka ve malongi. Na yau vuandaka muntu ya ntete na kulomba malongi.

16. Na yinki mambu beto fueti lomba malongi?

¹⁶ Yinki ntangu beto fueti lomba malongi na bampangi na beto Baklisto? Beto tadila mambu tatu. (1) Mpangi mosi ya nketo melomba na nsamuni mosi yina kele na makoki samu yandi sangana na yandi na ndongokolo ya Biblia, mpe na manima yandi melomba malongi samu na kuzaba mutindu yandi lenda kuma nlongisi ya mbote. (2) Mpangi mosi ya nketo yina kele mpupa kele na nsatu ya kusumba pantalon, na yau yandi melomba mpangi mosi ya nketo yina kele ya kuyela na kimpeve yandi pesa yandi dibanza ya puelele samu na kuzaba pantalon ya mbote yina yandi fueti pona. (3) Mpangi mosi ya bakala mebaka kiyekua ya kusala diskur samu na mbala ya ntete. Yandi melomba mpangi yankaka yina kele na makoki yandi kuwa mbote mutindu yandi kena kusala diskur, mpe yandi pesa yandi malongi yina lenda sadisa yandi samu yandi zaba bisika yina yandi fueti bongisa. Ata mpangi ya bakala yina kesalaka badiskur banda bamvula mingi, fueti lomba malongi na bampangi yina kele na makoki mpe kusadila malongi yina yandi kena kubaka.

17. Yinki mutindu beto lenda baka mambote na malongi?

¹⁷ Na basabala to bangonda kena kuiza, mosi mosi kati na beto kebaka malongi, na nzila ya yandi mosi to na nzila ya muntu yankaka. Kana yamekumina beto, beto fuei zimbakana ve malongi yayi beto mekatuka tubila. Tatamana kuvuanda na kumikitisa. Tula dikebi nde na malongi, kasi na mutindu ve yamepesamina. Mpe sadilaka malongi yina nge kena kubaka. Mosi ve kati na beto butukaka muntu ya nduenga. Kasi ntangu beto kena ‘kuwa malongi mpe kundima disiplini,’ Mpova ya Nzambi mepesa nsilulu ti beto ‘kekuma na nduenga.’—Bin. 19:20.