1, 2. Yinki mayele Balami sadilaka samu na kukanga bisadi ya Yehova na ntambu?

NLOBI YA BAMBIZI mosi mekuenda na maza kuna yandi lenda baka mutindu ya mbizi yina yandi kena kusosa. Yandi mepona dipika ya mbote mpe yandi meloza ndobo na maza. Yandi kena kuvingila kaka, tii ntangu mbizi mekudia dipika mpe yandi mekangama na ndobo, bosi yandi mebimisa mbizi yango na maza.

² Mutindu mosi kaka mpe, bantu lenda bakama na ntambu. Na kifuani, Bayisaele vuandaka mpenza pene ya kukota na Yinsi ya Nsilulu, ntangu batulaka camp na bau na bisika ya kuyalumuka ya Moabi. Ntinu ya Moabi lakaka bakala mosi na nkumbu ya Balami ti yandi kepesa yandi mbongo mingi kana yandi mesinga Yisaele. Nsuka nsuka Balami bakaka mayele mosi ya yimbi samu Bayisaele bakukisinga bau mosi. Yandi ponaka mbote-mbote ntambu yango. Yandi tindaka bantuenia ya banketo ya yinsi ya Moabi samu babuisa babakala ya Yisaele.—Kutanga 22:1-7; 31:15, 16; Kusonga 2:14.

3. Yinki mutindu Bayisaele bakamaka na ntambu yina Balami tudilaka bau?

³ Ntambu ya Balami simbaka? Ee. Babakala mingi ya  Yisaele salaka ‘pite na bana-banketo ya Moabi.’ Babandaka diaka kusambila banzambi ya luvunu, na kifuani, nzambi ya kusangisa nzutu, Baala ya buala ya Peore. Yau yina Bayisaele 24 000 kufuaka vana, pene mpenza ya Yinsi ya Nsilulu.—Kutanga 25:1-9.

4. Samu na yinki Bayisaele mingi salaka pite?

⁴ Samu na yinki Bayisaele mingi kubuaka na ntambu yina Balami tudilaka bau? Bavuandaka banza kaka bansatu na bau mosi ya yimbi, mpe bazimbakanaka mambu nionso yina Yehova sadilaka bau. Bayisaele vuandaka na bamfunu mingi ya kubikana ya kukuikama na Nzambi. Yandi bimisaka bau na kinanga na Ezipito, yandi pesaka bau madia na dezere, mpe yandi taninaka bau bakuma pene ya Yinsi ya Nsilulu. (Baebreo 3:12) Kasi, bakubuaka na ntambu ya pite. Ntumua Paulo sonikaka: ‘Beto sala mpe ve pite, mutindu bantu yankaka na kati na bau salaka pite, mpe bakufuaka.’—1 Bakorinto 10:8.

5, 6. Diambu yina salamaka na yinsi ya kuyalumuka ya Moabi lenda longa beto yinki?

⁵ Yinza ya yimpa mekuma mpenza pene. Yau yina, beto lenda tuba ti beto kele lokola Bayisaele ntangu bakumaka pene ya Yinsi ya Nsilulu. (1 Bakorinto 10:11) Yinza yayi beto kena kuzinga bubu yayi, bantu mekukipesa na mambu ya kusangisa nzutu kuluta kutu bantu ya Moabi. Bisadi ya Yehova diaka lenda kubua na ntambu yango. Ya kedika, pite kele ntambu yina Diabulu kesadilaka mingi.—Kutanga 25:6, 14; 2 Bakorinto 2:11; Yude 4.

⁶ Kukiyuvusa ntete, ‘munu kesepela kuvuanda na luzingu ya mikembo yina kezingila kaka ntangu fioti, to munu kezola kuvuanda na luzingu ya mvula na mvula na kiese na yinza ya yimpa?’ Nge mona ve ti nge fueti sala ngolo nge zitisa nsiku ya Yehova: “Beno tina pite”?—1 Bakorinto 6:18.

7, 8. Pite kele yinki? Samu na yinki diambu yango kele ya kubaka na nsaka ve?

⁷ Bubu yayi bantu kele diaka na nsoni ve mpe bau kena kumanga kuzitisa minsiku ya Nzambi yina metadila kusangisa nzutu. Na Biblia, pite kena kumonisa kusangisa nzutu na muntu yina beno kuelana ve. Yau ketubilaka mpe kusangisa nzutu babakala na babakala to banketo na banketo mpe muntu na bibulu. Yau kele diaka kufiba binama ya kubutila ya nketo to ya bakala, kusangisa nzutu na kinama ya kunenina, to kusimba simba kinama ya kubutila ya muntu yankaka na mabanza ya kusangisa nzutu.—Tala Noti ya 23.

⁸ Biblia kemonisaka yau puelele ti muntu yina ketatamana kusala pite, yandi lenda bikana ve na kimvuka. (1 Bakorinto 6:9; Kusonga 22:15) Diaka, muntu yina kesalaka pite kekukisambuisaka mpe baketudilaka yandi diaka ntima ve. Pite kenataka kaka mambu ya mpasi. Mbala mingi yaketungisaka kikansasa mpe muntu lenda baka kivumu yina yandi kanaka ve, yakenataka bampasi na dikuela, yakepesaka maladi, ata mpe lufua. (Tanga Bagalatia 6:7, 8.) Kana muntu mebaka ntangu ya kuvuanda mpe ya kuyindula mambu yina pite kebimisaka, mbala yankaka yandi kezola diaka ve kusala yau. Kasi mbala mingi muntu kebanzaka kaka mutindu ya kukokisa bansatu na yandi mosi ntangu yandi mebanda kusala diambu yina kenataka na pite. Diambu yango ya ntete kele pornografi.

9. Samu na yinki pornografi kele kivonza?

⁹ Pornografi kevuandaka na lukanu ya kulamusa bansatu ya kusangisa nzutu. Bubu yayi, pornografi kele bisika nionso—na bazulunalo, na mikanda, na miziki, na  baemisio ya televizio mpe na Internet. Bantu mingi kebanzaka ti pornografi kele yimbi ve, kasi yakele kivonza mpenza. Yau lenda kumisa muntu nanga ya kusangisa nzutu mpe kusala ti yandi kuma na bansatu ya yimbi kuluta. Kana muntu mebanda kutala pornografi, yalenda nata yandi na kikadulu ya kusimba simba binama ya kubutila, mantata na dikuela, mpe ata kufua dikuela.—Baroma 1:24-27; Baefezo 4:19; tala Noti ya 24.

10. Yinki mutindu nsikudukusu yina kele na Yakobo 1:14, 15 lenda sadisa beto beto tina pite?

¹⁰ Yakele na mfunu beto zaba mutindu pite lenda benda beto. Tala nduengoso yayi kele na Yakobo 1:14, 15: ‘Konso muntu kemekamaka kana yandi kebika nde nsatu na yandi mosi kubenda yandi mpe kuvukumuna yandi. Ebuna nsantu, kana yamebaka kivumu, yakebutaka disumu; ebuna disumu kana yamesalama, yakebuta lufua.’ Yau yina, kana bangindu ya yimbi mekuizila nge, nge fueti kuka yau mbala mosi. Kana nge memona bifuanusu ya nsoni kukondua kukana, katula meso na nge! Kana na ordinatere, kanga yau, kana na televizio sosa kima yankaka ya kutala. Kubika ve bansatu ya yimbi baka kisika na ntima na nge, samu yalenda kuma ngolo mpe yakevuanda mpasi mingi samu nge kuka yau.—Tanga Matayo 5:29, 30.

11. Yinki mutindu Yehova lenda sadisa beto kana beto kele na mabanza ya yimbi?

¹¹ Yehova mezaba beto mbote kuluta beto mosi. Yandi mezaba ti beto kele bantu ya kukondua kulunga. Kasi yandi mezaba diaka ti beto lenda nunga bansatu ya yimbi. Yehova mezabisa beto: ‘Beno kufua bitini ya nzutu na beno yina kele na ntoto samu na pite, mambu ya mvindu, nsatu ya ngolo ya kusangisa nzutu, nzala ya yimbi, mpe bilulalula, yina kele nsambudulu ya biteki.’ (Bakolosai 3:5) Ata kana yakele mpasi na kusala yau, Yehova kele  na ntima ya yinda mpe yandi kesadisa beto. (Nkunga 68:19) Mpangi mosi ya ntuenia ya bakala kumaka nanga ya pornografi mpe ya kusimba simba kinama na yandi ya kubutila. Bankundi na yandi ya kalasi vuandaka mona ti muntu nionso yina kena kukuma mbuta fueti sala mutindu yina, kasi yandi tubaka: “Kikansasa na munu bebaka, mpe munu kumaka na luzingu ya nsoni.” Na manima yandi monaka ti yandi fueti pekisa bansatu na yandi, mpe na lusadusu ya Yehova, yandi katukaka na kinanga yango. Kana mabanza ya kusala pite kena kuizila nge, lomba Yehova “ngolo yina me luta ngolo ya bantu” samu nge vuanda na mabanza ya kuvedila.—2 Bakorinto 4:7; 1 Bakorinto 9:27.

12. Samu na yinki beto fueti ‘tanina ntima na beto’?

¹² Salomo sonikaka: ‘Kuluta bima nionso yina nge ketanina, tanina ntima na nge, samu bayinto ya luzingu kekatukaka na yau.’ (Bingana 4:23) “Ntima” na  beto kele kimuntu yina kele na kati na beto, yina Yehova ketalaka. Mambu yina beto ketalaka lenda vuanda na nsindusulu ya ngolo na luzingu na beto. Yobi muntu ya kukuikama tubaka: ‘Munu mesalaka luwawanu na meso na munu. Ebuna yinki mutindu munu lenda tudila mwense (vierge) dikebi na mutindu ya yimbi?’ (Yobi 31:1) Lokola Yobi, beto fueti keba na mambu yina beto ketalaka mpe beto keyindulaka. Mpe mutindu mosi na nsoniki ya nkunga, beto fueti sambila Nzambi ti: ‘Katula meso na munu samu yatala ve mambu yina mekondua mfunu.’—Nkunga 119:37.

13. Dina ponaka bankundi ya yinki mutindu?

¹³ Bankundi na beto lenda vuanda na nsindusulu ya ngolo na luzingu na beto, yalenda vuanda na mutindu ya yimbi to ya mbote. Kana beto mepona bankundi yina kezitisaka minsiku ya Nzambi, balenda sadisa beto na kuzitisa mpe minsiku ya Nzambi. (Bingana 13:20; tanga 1 Bakorinto 15:33.) Beto lenda bakusa mfunu ya kupona bankundi ya mbote na diambu yina kuminaka Dina. Yandi vuandaka muana ya Yakobi ya nketo, mpe yandi yundukilaka na dibuta yina vuandaka sambila Yehova. Dina vuandaka sala ve mambu ya nsoni, kasi yandi salaka kinkundi na bana ya banketo ya yinsi ya Kanana, bayina vuandaka sambila Yehova ve. Bantu ya yinsi ya kanana vuandaka tadila pite na mutindu mosi ve na bisadi ya Nzambi, mpe bazabanaka ti bakezolaka pite mingi. (Levi 18:6-25) Ntangu Dina vuandaka na bankundi na yandi, yandi kutanaka na ntuenia mosi ya bakala ya yinsi ya Kanana yina nkumbu na yandi vuandaka Shekeme, mpe yandi zininaka (lulaka) Dina. Bantu vuandaka tadila shekeme lokola “muntu ya lukumu” na dibuta na yandi.  Kasi yandi vuandaka zola Yehova ve.—Kuyantika 34:18, 19.

14. Yinki diambu kuminaka Dina?

¹⁴ Shekeme salaka mambu yina yandi monaka ti yakele mbote samu na yandi. Lokola yandi vuandaka kuzinina Dina, yandi “bakaka yandi” mpe yandi ‘sangisaka nzutu na yandi na kingolo.’ (Tanga kuyantika 34:1-4.) Diambu yango natinaka Dina mpe dibuta na yandi ya mvimba bampasi mingi.—Kuyantika 34:7, 25-31; Bagalatia 6:7, 8.

15, 16. Yinki mutindu beto lenda kuma bantu ya nduenga?

¹⁵ Beto kezola ve kusala banzimbakana yina Dina salaka samu na kundima ti minsiku ya Yehova kele samu na mambote na beto. Biblia ketubaka ti: ‘Muntu yina ke tambulaka na bantu ya mayele ta kuma mayele, kansi muntu yina kele na nguizani na bazoba ta suka mbi.’ (Bingana 13:20) Sala nionso samu nge bakusa “nzila ya mvimba ya mambu ya mbote,” mpe nge ketina bampasi ya mpamba-mpamba.—Bingana 2:6-9; Nkunga 1:1-3.

¹⁶ Beto lenda kuma bantu ya nduenga kana beto kena kulonguka Mpova ya Nzambi, kusambila yandi tekila beto baka banzengolo, mpe kulanda malongi ya mbote ya nanga ya kukuikama mpe ya mayele. (Matayo 24:45; Yakobo 1:5) Ya kedika, beto nionso kele bantu ya bulembu mpe ya kukondua kulunga. (Yeremia 17:9) Kasi yinki nge kesala kana muntu mosi meluengisa nge ti nzila yina nge kena kulanda lenda nata nge na kusala pite? Nge kefuema to nge kendima na kumikitisa nionso dilongi na yandi?—2 Bantotila 22:18, 19.

17. Pesa kifuani yina memonisa mutindu dilongi yina mpangi mosi mepesa lenda sadisa beto.

¹⁷ Na kifuani, yindula diambu yayi, na kisika ya kisalu bakala mosi mebanda kutudila mpangi ya nketo dikebi mingi mpe yandi melomba yandi bakuenda baka mua mupepe. Bakala yango kesambilaka Yehova ve, kasi yandi  kena kumonana muntu ya kimpombo mpe ya ntima mbote. Mpangi yankaka ya nketo memona bau kintuadi mpe na manima yandi memeka kuluengisa mpangi yango. Mpangi ya nketo yina kele na bakala yango kesala yinki? Yandi kekukinungisa, to yandi kemona ti nduengoso yango kele ya mbote? Mbala yankaka mpangi ya nketo kezolaka Yehova mpe yandi zola sala yina kele mbote. Kasi kana yandi metatamana kubima na bakala yina, yandi kena ‘kutina pite’ to yandi kena ‘kundimina ntima na yandi mosi’?—Bingana 22:3; 28:26; Matayo 6:13; 26:41.

18, 19. Yinki mutindu Yozefi tinaka pite?

¹⁸ Yozefi vuandaka ntuenia ntangu yandi vuandaka nanga na Ezipito. Kasi kilumbu mosi, nketo ya mfumu na yandi vuandaka lomba yandi basangisa nzutu, kasi Yozefi zabaka ti yakele yimbi. Yozefi vuandaka zola Yehova mpe  yandi zolaka kusepedisa yandi. Kasi konso ntangu nketo ya mfumu na yandi vuandaka sosa kubuisa yandi, Yozefi vuandaka manga. Lokola yandi vuandaka nanga, yavuandaka pete ve yandi tina mfumu na yandi. Kilumbu mosi ntangu nketo ya mfumu na yandi sosaka kusangisa nzutu na yandi na kingolo, Yozefi “tinaka na nganda.”—Tanga Kuyantika 39:7-12.

¹⁹ Yozefi zolaka koka kusala mutindu yina ve kana yandi vuandaka banza ntangu nionso mambu ya yimbi to kana yandi vuandaka lota yandi konso kilumbu. Kasi nguizani ya Yozefi na Yehova vuandaka na mfunu mingi kuluta kima nionso yankaka. Yandi tubilaka nketo yango: ‘Mfumu na munu meyiminaka munu ata kima mosi ve katula kaka nge, samu nge kele nketo na yandi. Yau yina, yinki mutindu munu lenda sala yimbi yayi ya nene mpe kusala kibeni disumu na ntuala ya Nzambi?’—Kuyantika 39:8, 9.

20. Yinki mutindu beto mezabila ti Yehova vuandaka sepela na Yozefi?

²⁰ Atako Yozefi vuandaka ntama na dibuta na yandi, yandi bikanaka ya kukuikama na Yehova mpe Yehova sakumunaka yandi. (Kuyantika 41:39-49) Yehova sepelaka na kukuikama ya Yozefi. (Bingana 27:11) Kutina pite lenda vuanda mpasi. Kasi yindula bampova yayi: ‘O beno bantu yina kezolaka Yehova, beno manga mambu ya yimbi. Yandi ketaninaka luzingu ya bantu na yandi ya kukuikama; yandi kevukisaka bau na maboko ya bantu ya yimbi.’—Nkunga 97:10.

21. Yinki mutindu ntuenia mosi ya bakala landaka kifuani ya Yozefi?

²¹ Konso kilumbu, bisadi ya Yehova kemonisaka na kibakala nionso ti bau ‘kemangaka mambu ya yimbi’ mpe ti bau ‘kezolaka mambu ya mbote.’ (Amosi 5:15) Yavuanda nge kele ntuenia to mbuta, nge lenda vuanda ya kukuikama na Yehova. Kiminu ya mpangi mosi ya bakala ya  ntuenia mekamaka na kalasi. Muana mosi ya nketo tubilaka yandi bakesangisa nzutu kana yandi mesadisa yandi na ekizame ya matematiki. Yinki mpangi yango salaka? Yandi salaka lokola Yozefi. Yandi tubaka: “Munu mangaka mbala mosi dibanza na yandi. Lokola munu bikanaka ya kukuikama, munu taninaka lukumu mpe luzitu na munu.” “Kiese ya ntangu ya nkufi” yina muntu kekuwaka kana yandi mesala pite, yaketungisaka mpe yakepesaka mpasi na ntima. (Baebreo 11:25) Kuzitisa Yehova kepesaka ntangu nionso kiese.—Bingana 10:22.

22, 23. Yinki mutindu Yehova lenda sadisa beto kana beto mesala disumu mosi ya nene?

²² Satana kesosaka kusadila pite samu na kubuisa beto, mpe yalenda vuanda mpasi samu na bantangu yankaka, beto nionso beto kevuandaka na mabanza ya yimbi. (Baroma 7:21-25) Yehova mezaba yau mpe yandi mezimbakana ve ti ‘beto kele fundufundu.’ (Nkunga 103:14) Bosi kana Muklisto mosi mesala pite? Beto ketuba ti kivuvu kele diaka ve? Ve. Kana muntu yango mebalula mpenza ntima, Yehova kesadisa yandi. Nzambi kele ‘pene ya kulemvukila.’—Nkunga 86:5; Yakobo 5:16; tanga Bingana 28:13.

²³ Diaka, Yehova mepesa beto ‘bantu lokola makabu’—bankulutu ya nzola yina ketaninaka beto. (Baefezo 4:8, 12; Yakobo 5:14, 15) Yandi mepesa beto bankulutu basadisa beto samu beto bongisa nguizani na beto na yandi.—Bingana 15:32.

24, 25. Yinki mutindu “mabanza ya mbote” lenda sadisa beto tina pite?

²⁴ Samu beto baka banzengolo ya mbote, beto fueti  bakusa mutindu minsiku ya Yehova kenatinaka beto mambote. Beto zola vuanda ve lokola ntuenia ya bakala yina mukanda ya Bingana 7:6-23 metubila. Yandi vuandaka ve na “mabanza ya mbote,” yau yina yandi bakamaka na ntambu ya pite. Mabanza ya mbote kele mfunu mingi kuluta mayele. Kana beto kele na mabanza ya mbote, beto kesosa kuzaba mabanza ya Yehova mpe kusadila yau na luzingu na beto. Yindula ntete bampova yayi ya nduenga: ‘Muntu yina kebaka mabanza ya mbote kekudizolaka. Muntu yina kezolaka lusuasukusu kenunga.’—Bingana 19:8.

²⁵ Nge mendima mpenza ti minsiku ya Nzambi kele mbote? Nge mendima mpenza ti kuzitisa yau kenatina nge kiese na luzingu? (Nkunga 19:7-10; Yezaya 48:17, 18) Kana nge ndima yau ntete ve, kanisa mambu nionso ya mbote yina Yehova mesala samu na nge. Biblia metuba: ‘Beno meka mpe beno mona nde Yehova kele mbote.’ (Nkunga 34:8) Nge kemona ti kana nge kena kuzitisa minsiku, nge kezola mpe Nzambi mingi. Zola mambu yina yandi kezolaka mpe yina mambu yina yandi keyinaka. Fulusa mabanza na nge na mambu yina kele ya mbote—mambu yina kele ya kedika, ya lunungu, ya kuvedila, yina lenda zolama, mpe yina balenda kumisa. (Bafilipi 4:8, 9) Beto lenda vuanda lokola Yozefi, yina bakaka mambote samu yandi sadilaka nduenga yina katukaka na Yehova.—Yezaya 64:8.

26. Yinki beto ketubila na bikapu zole yina melanda?

²⁶ Ata kana nge kele ya kukuela to ve, Yehova zola nge sepela na luzingu mpe nge vuanda na kiese. Bikapu zole yina melanda kele na mambu yina lenda sadisa beto beto vuanda na dikuela ya mbote.