Nanga wasiwa muna kinkole tuka muna mvu wa 100 yamuna mvu wa 1919. Ekuma e nsobani yayi inina o mfunu muna umbakuzi weto?

E ziku yawonso isonganga vo muna mvu wa 1919, Akristu akuswa bavevolwa muna kinkole kia Babele Anene yo kutakeswa muna nkutakani yavelela. Badika diambu edi: Vava Kintinu kia Nzambi kiayantika yala muna mvu wa 1914, nkangu a Nzambi wayantika tontwa. I bosi, malembe-malembe wavevolwa muna nsambil’a luvunu. * (Malaki 3:1-4) Muna mvu wa 1919, Yesu wasola “ntaudi akwikizi yo lulungalalu” mu vananga “madia muna ntangwa ifwene” kwa nkangu a Nzambi avelela. (Matai 24:45-47) Muna mvu wauna mpe, nkangu a Nzambi wavevolwa muna kinkole kia Babele Anene. (Lusengomono 18:4) Kansi, nkia ntangwa nkangu a Nzambi wasiwa muna kinkole?

Muna mvu miavioka, twasasilanga vo nkangu a Nzambi wasiwa muna kinkole kwa Babele Anene kuna lubantiku lwa mvu wa 1918. Eyingidilu dia 15 Malusu, 1992 diavova vo nze una Aneyisaele banatinwa muna kinkole kuna Babele, muna mvu wa 1918, selo ya Yave basiwa muna kinkole kwa Babele Anene. Kansi, lufimpu lwavangilu ke kolo ko lwasongele vo nkangu a Nzambi wasiwa muna kinkole mvu miayingi vitila mvu wa 1918.

Ungunza wasonama muna Yezekele 37:1-14 wasakula vo nkangu a Nzambi usiwa muna kinkole, i bosi uvevolwa. Yezekele wamona mona-meso kia ndimba wazala ye visi. Yave wavova vo: “E visi yayi i nzo yawonso a Isaele.” (Tini kia 11) E mvovo miami miasadilwa mu kuma kia zula kiawonso kia Isaele. Kuna kwalanda, miayantika sadilwa mu kuma kia “Isaele a Nzambi,” i sia vo, akuswa muna mwanda. (Ngalatia 6:16; Mavangu 3:21) Muna mona-meso, e visi yakituka yamoyo ye vu kiayingi. Ediadi diyikanga una nkangu a Nzambi wavevolwelwa muna Babele Anene muna mvu wa 1919. Kansi, aweyi ungunza wau usongelanga vo mvu miayingi bakala muna kinkole?

Entete, Yezekele wayika vo e visi ya wantu afwa “yavwa yuma.” (Yezekele 37:2, 11) Ediadi  disongele vo wantu awaya se kolo bafwa. Diazole, Yezekele wamona vo mafwa mavutuka kala o moyo malembe-malembe, ke vana vau ko. Yezekele wawá “mazu, kinga, ndikun’a ntoto, e visi iyikakianini, visi mu visi yandi.” Wamona vo ‘omu yau mumenene e mianzi ye nitu.’ I bosi, o nkanda wabafuka e nitu. Kuna kwalanda, ‘o mwanda wabakota, bakedi una (yovo moyo).’ Vava wantu bavutukila kala o moyo, Yave wabavana nsi mu zingila. Ntangwa yayingi yadi vioka mu lungisa mawonso mama.—Yezekele 37:7-10, 14.

Nze una usonganga ungunza wau, Aneyisaele mu mvu miayingi bakala muna kinkole. Banatwa muna kinkole muna mvu wa 740 vitila Kristu, vava makanda kumi ma Isaele, i sia vo, kintinu kia node kiavaikiswa muna nsi au. Kuna kwalanda, Yerusaleme yafwaswa kwa esi Babele muna mvu wa 607 vitila Kristu, makanda mole ma zula kia Isaele, i sia vo, kintinu kia sude kia Yuda kiavaikiswa mpe muna nsi au. Muna mvu wa 537 vitila Kristu, bavaika muna kinkole vava buka kiakete kia Ayuda bavutuka kuna Yerusaleme mu tungulula e tempelo yo sambila diaka Yave.

Mambu mama mawonso mesonganga vo Akristu akuswa mvu miayingi bakala mu kinkole muna Babele Anene, ke tuka mvu wa 1918 yamuna 1919 kaka ko. Yesu wayika mpe kolo kiaki kiandá vava kavova vo Akristu aluvunu, i sia vo, mbongo ambi iwokela kumosi yo “wan’a Kintinu,” i sia vo, mbongo ambote. (Matai 13:36-43) Muna kolo kiakina, Akristu akieleka akete bakala. Ayingi muna awana bavovanga vo Akristu, batambulwila malongi maluvunu yo kituka avengomoki. Kiaki i kuma tulenda vovela vo nkutakani ya Akristu mu kinkole yakala muna Babele Anene. Kinkole kiaki kiayantika muna mvu wa 100 yo kwamanana yavana tempelo a Nzambi yaveleleswa muna lumbu yambaninu.—Mavangu 20:29, 30; 2 Tesalonika 2:3, 6; 1 Yoane 2:18, 19.

Muna mvu miami miawonso, e mfumu za mabundu ye ayadi bazolanga vo wantu awonso bakala muna wisa kiau. Kasikil’owu, ke bayambulanga ko vo wantu bakala ye Bibila kia yau kibeni yovo tanga kio muna ndinga zina babakulanga. Akaka mun’awana batanganga e Bibila, bakomwanga vana nti yo yokwa. Awana bakatikisanga mana mfumu za mabundu balonganga, tumbu kiangolo bavewanga. Diampasi kikilu diakala kwa wantu mu longoka e ludi yo longa kio kw’akaka.

Tulongokele mpe muna mona-meso kia Yezekele vo nkangu a Nzambi wavutukila kala o moyo, malembe-malembe wavevolwa muna nsambil’a luvunu. Kansi, nkia ntangwa mona-meso kiaki kiayantika lungana ye aweyi? E mona-meso kiaki  “ndikun’a ntoto” kiyikanga. Ediadi diayantika lungana mvu nkama vitila lumbu yambaninu. Muna mvu miami, vakala ye akwa kwikizi ana bazola solola e ludi yo sadila Nzambi kana una vo bazungwa kw’awana bakwikilanga malongi maluvunu. Balongoka Nkand’a Nzambi yo vanga mawonso balenda mu zayisa kwa wantu mana balongokanga. Akaka basekola Bibila muna ndinga zina wantu babakulanga.

I bosi, kuna mfoko mia mvu 1800, diambu diavangama diakala nze visi iyantikidi mena nitu ye nkanda. Mpangi Charles Taze Russell ye akundi andi bavanga mawonso mu solola e ludi kia Nkand’a Nzambi yo sadila Yave. Basadisa mpe akaka mu bakula e ludi muna vaikisa nkanda A Torre de Vigia de Sião ye nkanda miankaka. Kuna kwalanda, e Fotodrama da Criação yavaikiswa muna mvu wa 1914 yo nkanda O Mistério Consumado wavaikiswa muna mvu wa 1917, wasadisa nkangu a Yave mu kumika lukwikilu lwau. Muna mvu wa 1919, diakala nze vika sia vo nkangu andi wavutuka diaka kala o moyo yo vewa nsi yampa. Tuka muna kolo kiakina, awana bena ye vuvu kia zingila ova ntoto yakwele mvu beyikamanga Akristu akuswa. E buka yole yayi Yave besambilanga yo kituka se “vu kiayingi.”—Yezekele 37:10; Zakariya 8:20-23. *

E ziku kisonganga vo nkangu a Nzambi wasiwa muna kinkole kwa Babele Anene muna mvu wa 100. Kiaki i kolo kina wantu ayingi bakituka avengomoki wau batambulwila malongi ma nsambila za luvunu yo bembola e ludi. Mu mvu miayingi, diampasi diakala mu sadila Yave nze una diakadila diampasi kwa Aneyisaele vava bakala muna kinkole. Kansi, o unu e ludi kisamunwanga kwa wantu awonso. Ekwe kiese tuna kiau mu zaya vo tuzingilanga mu kolo kina “alungaladi bekezima nze lezima kwa ngambwila.” O unu, ayingi balenda ‘kuyikianzisa yo kuyivelelesa’ yo tambulwila nsambil’aludi.—Daniele 12:3, 10.

Ke tuna ye ziku ko kisonganga una Satana kasongela Yesu e tempelo.

Asoneki a Nkand’a Nzambi, Matai yo Luka, bayika dina diavangama. Matai wavova vo ‘Nkadi ampemba onete’ Yesu kuna Yerusaleme “untelamese vana lusangidiku” lwa tempelo, i sia vo, “nludi” a tempelo. (Matai 4:5; sinsu vana yand’a lukaya) Luka wavova vo Nkadi ampemba “unète kuna Yerusaleme, untelamese vana lusangidiku lwa tempelo.”—Luka 4:9.

Muna mvu miavioka, nkanda mieto miasasilanga vo Satana kanata Yesu muna kinsuni ko kuna tempelo vava kazola kuntonta. Eyingidilu dia 1 Malusu, 1961 diatezanesa e diambu diadi ye vava Satana katonta Yesu muna kunsonga yintinu yawonso ya nza vana mongo andá. Diavova vo ke vena mongo wandá ko vana muntu kalenda mwena yintinu yawonso ya nza. Eyingidilu diavova mpe vo, nanga Satana kanata Yesu mu kinsuni ko muna tempelo. Kansi kuna kwalanda, malongi  mavaika mun’Eyingidilu mavova vo kele vo Yesu kayituba vana ntoto tuka vana nludi a tempelo, fwa kadi fwa.

Akaka bevovanga vo wau vo Yesu kakala Nlevi ko, kadi yambulwa ko vo katelama vana nludi a tempelo yavauka. Muna kuma kiaki, bevovanga vo Satana nanga mona-meso kasadila mu tonta Yesu. Vioka mvu miayingi, Yezekele mpe wanatwa kuna tempelo muna mona-meso.—Yezekele 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Kansi, avo Yesu wanatwa kuna tempelo muna mona-meso, akaka balenda kiyuvula:

• Nga Yesu wadi dio badikila vo tontwa katontwa mu kuyituba vana ntoto tuka vana nludi a tempelo?

• E nkumbu miankaka Satana kavava tonta Yesu, wanzayisa vo kakitula matadi se mbolo yo zola vo Yesu kamfukamena. Nga Satana edi kazola vo Yesu kayisotola tuka vana nludi a tempelo?

Kansi, avo Satana kasadila mona-meso ko yo nata Yesu mu tempelo yakieleka, akaka balenda kiyuvula:

• Nga Yesu Nsiku kakulula wau katelama vana nludi a tempelo yavauka?

• Aweyi Yesu kakatukila muna makanga yo kwenda kuna tempelo kuna Yerusaleme?

Yambula twabadika mambu mankaka malenda kutusadisa mu baka mvutu za yuvu yole yayi.

Nkwa ngangu mosi, D. A. Carson, wasoneka vo o mvovo wa Kingerekia wasekolwa vo “tempelo” muna nkanda Matai ye Luka, nanga yanzala kiawonso kia tempelo uyikanga, ke nzo avauka kaka ko ina vo Anelevi kaka bakala yo nswa wa kota mo. Kuna ndambu a sude ya tempelo, kwakala yo nludi wakala vo i fulu kia tempelo kiasunda zanguka. Nanga Yesu va nludi wau kanatwa. Tuka vana nludi wau yavana Ndimb’a Kiderone, muntu kafwete kulumuka tezo kia meta 140. Yosefe wa nsoneki a lusansu wavova vo fulu kiakina kiazanguka kikilu kiakala, kadi avo muntu otelamene vo yo tala vana ntoto, “olenda bakama kizungu-zungu.” Kana una vo Yesu kakala Nlevi ko, olenda kwandi telama vana fulu kiakina ye ke muntu ko wadi kunsima.

Kansi, aweyi Yesu kakatukila muna makanga yo kwenda kuna tempelo kuna Yerusaleme? Ke tuzeye ko una diavangamena. O Nkand’a Nzambi uvovanga kaka vo Yesu wanatwa kuna Yerusaleme. Ke uvovanga ko kana vo Yesu valá kakala ye Yerusaleme ngatu kolo kwa Satana kantonta. Muna kuma kiaki, nanga Yesu mu malu kayendela kuna Yerusaleme, kana una vo ola zayingi kavanga muna ko lwaka.

Vava Satana kasonga Yesu “yintinu yawonso ya nza,” nanga mu mona-meso kansongela yo, kadi ke vena mongo ko ova ntoto una muntu kalenda telama yo mona yintinu yayi yawonso. E diadi betela dina ye una tusadilanga masini ma foto mu songa o muntu fulu yankaka ina ova nza. Satana nanga mona-meso kasadila, kansi edi kazola vo Yesu kamfukamena yo kunsambila. (Matai 4:8, 9) Muna kuma kiaki, vava Satana kanata Yesu kuna tempelo, nanga wazola vo Yesu kasia zingu kiandi mu vonza muna kuyituba vana ntoto tuka vana nludi a tempelo. Kansi, Yesu katambulwila ko. Kele vo Yesu mu mona-meso kaka katontelwa, e ntonta zazi ke zadi kala kikilu zampasi ko.

Muna kuma kiaki, nanga Yesu wayenda kikilu kuna Yerusaleme yo telama va fulu kiazanguka kia tempelo. Nze una tuvovele kuna lubantiku, ke tuna kikilu ye ziku ko kana aweyi Satana kasongela e tempelo kwa Yesu. Edi tuzeye vo Satana wakwamanana tonta Yesu kimana kavanga edi diambi. Kansi, muna konso ntangwa katontwanga, Yesu kabwa mu ntonta zazi ko.