1. Nki kilenda kutufiaulwisa avo tumwene vo ke tulenda zizidila ko e mpasi tunuananga zau? (Nkunga 118:5-7)

NGA wamona kala vo ke vena ye muntu ko olenda kusadisa mu zizidila e mpasi onuananga zau? Zaya dio vo kuna ngeye mosi ko kadi ayingi muna selo yakwikizi ya Yave i wau mpe bamona. (1 Nti. 19:14) Avo e ngindu zazi zalwakila kala, sungamena o nsilu owu wa Yave: “Kikuyambula nkutu ko, ngatu kubembola.” Muna kuma kiaki, olenda vova ye ziku kiawonso vo: “Yave i nsadisi ame; kimona wonga ko.” (Ayib. 13:5, 6) Paulu wa ntumwa wasoneka e mvovo miami kwa Akristu ana bazingilanga kuna Yuda muna mvu wa 61 T.K. E mvovo miami mikutusungamesanga e mvovo mia ntozi a nkunga miasonama muna Nkunga 118:5-7.—Tanga.

2. Adieyi tuvovela mu longi diadi? Ekuma?

² Nze ntozi a nkunga, Paulu wazaya wo vo Yave wansadisa kala mu nkumbu miayingi. Kasikil’owu, tezo kia mvu miole vitila kasoneka o nkand’andi kwa Ayibere, Paulu wavuluka muna tembwa kiangolo kawanana kiau ekolo kakangalelanga muna mbu. (Mav. 27:4, 15, 20) Kana nkutu muna nkangalu wau ye muna mvu miavitila o nkangalu wau, Yave wasadisa Paulu mu mpila zayingi. Mu longi diadi, tuvovela mpila tatu kavangila wo. Yave wasadisa Paulu muna sadila Yesu ye ambasi, akwa wisa ye akwandi Akristu. O fimpulula e mpila ina Yave kasadisila Paulu ilenda kumika e vuvu kieto muna nsilu andi wa kutusadisa yo vana e mvutu za sambu yeto.

3. Nkia kiuvu kakiyuvula o Paulu? Ekuma?

³ Paulu lusadisu kikilu kavuanga o mfunu. Lumbu kimosi muna mvu wa 56 T.K., o nkangu wabaka Paulu yo kunkoka kuna mbazi a tempelo kuna Yerusaleme yo vava kumvonda. Muna lumbu kialanda, vava Paulu kanatwa kuna Mbazi a Nkanu, watelama vana ntadisi a mbeni zandi. (Mav. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Muna kolo kiaki, nanga Paulu wakiyuvula: ‘Yamu nkia kolo ikwamanana zizidila e mpasi zazi?’

4. Aweyi Yave kasadila Yesu muna sadisa Paulu?

⁴ Aweyi Yesu kasadisila Paulu? Muna lumbu kina kakangwa muna fuku, o “Mfumu,” i sia vo, Yesu watelama vana ndambu andi yo vova vo: “Kala yo unkabu! Kadi wauna otomene kunsila umbangi mu Yerusaleme, i una mpe ofwete kunsila umbangi kuna Roma.” (Mav. 23:11) Ekwe mvovo mia lukasakeso! Yesu wasanisina Paulu mu kuma kia umbangi kansila kuna Yerusaleme. Wasia nsilu vo Paulu otoma lwaka kuna Roma, kûna kesila mpe o umbangi mu kuma kia Yesu. Kieleka, vava kawá o nsilu wau, Paulu wayimwena vo mu lutaninu kena nze mwana osimbidi e koko kwa se diandi.

5. Aweyi Yave kasadila mbasi muna sadisa Paulu? (Tala e fwaniswa kia fukwa.)

⁵ Nkia mpasi zankaka kawanana zau o Paulu? Vava mambu mama mavangama kuna Yerusaleme, vioka mvu miole Paulu wamanta muna nzaza yayendanga kuna Itália. Ekolo bakangalanga, vabwa tembwa kiangolo. Muna kuma kiaki, anati a nzaza kumosi ye akaka bakala muna nzaza bayindula vo fwa befwa. Kansi, Paulu kakala ye wonga ko. Ekuma? Tala dina kavovesa akwandi bakala muna nzaza: “O fuku wau o mbasi a Nzambi ona umvuidi, ona mpe isadilanga e salu kiavauka, otelamene ova ngina, ovovele vo: ‘Kumoni wonga ko, e Paulu. Ofwete telama vana ndose a Kaisa, Nzambi ovuluza awonso bekwendanga yaku.’” Yave wasadila mbasi andi muna vutukila Paulu o nsilu una Yesu kansila. Kieleka, Paulu walwaka kuna Roma wauna Yave kansila o nsilu.—Mav. 27:20-25; 28:16.

6. Nkia nsilu a Yesu ulenda kutukumika? Ekuma?

⁶ Aweyi Yesu kekutusadisilanga? Yesu okutusadisanga nze una kasadisila Paulu. Kasikil’owu, Yesu wasia nsilu kwa awonso bekunlandanga vo: “Ngina yeno e lumbu yawonso yakuna mbaninu a tandu.” (Mat. 28:20) O nsilu wau wa Yesu ukutukumikanga kikilu. Ekuma? E kuma kadi ezak’e ntangwa diampasi dikalanga mu zizidila e mambu mekutubwilanga. Muna bong’e nona, vava tufwilwanga o muntu tutoma zolanga, ke tumonanga ntantu mu ngonde mosi kaka ko, kansi mu mvu miayingi. Akaka bezizidilanga  e mpasi za kinunu. Vo i akaka benuananga ye lukendalalu lwasaka. Kana una vo i wau, tuvuanga o nkuma kadi tuzeye wo vo Yesu una yeto e “lumbu yawonso” kana nkutu vava tunuananga ye mambu mampasi muna zingu kieto.—Mat. 11:28-30.

7. Mun’owu wa sono kia Lusengomono 14:6, aweyi Yave kekutusadisilanga o unu?

⁷ E Diambu dia Nzambi dikutuvovesanga vo Yave osadilanga e mbasi zandi muna kutusadisa. (Ayib. 1:7, 14) Kasikil’owu, ambasi bekutusadisanga yo kutufila vava tusamunanga ‘e nsangu zambote za Kintinu’ kwa wantu a ‘zula yawonso, makanda ye ndinga.’—Mat. 24:13, 14; tanga Lusengomono 14:6.

8. Aweyi Yave kasadila mfumu a makesa muna sadisa Paulu?

⁸ Aweyi akwa wisa basadisila Paulu? Muna mvu wa 56 wa T.K., Yesu wavovesa Paulu vo olwaka kuna Roma. Kansi, akaka muna Ayuda kuna Yerusaleme bakala ye kani dia swekamena Paulu yo kumvonda. Vava Kelodio Lusia wa mfumu a makesa ma Roma kazaya e kani diau, wavanga diambu muna sadisa Paulu. Vana vau, Kelodio wakubika ulolo wa makesa mu tanina Paulu yo kunata tuka kuna Yerusaleme yakuna Kaisaria, tezo kia 105 ma kilometa. Kuna Kaisaria, Nguvulu Feleka wakanikina vo Paulu “katoma lundwa muna lûmbu lwa Erodi.” Muna mpila yayi, e kani dia Ayuda ana bazola vonda Paulu, diafunga.—Mav. 23:12-35.

9. Aweyi o Nguvulu Feseto kasadisila Paulu?

⁹ Vioka mvu miole, Paulu wakwamanana muna pelezo kuna Kaisaria. O Feseto wavinga vana fulu kia nguvulu Feleka. Ayuda badodokela Feseto vo katwasa Paulu kuna Yerusaleme kimana kafundisilwa kûna, kansi Feseto katonda ko. Nanga o nguvulu wazaya wo vo Ayuda “bakala ye kani dia swekamena Paulu kimana bamvondela muna nzila.”—Mav. 24:27–25:5.

10. Adieyi Nguvulu Feseto kavanga vava Paulu kalomba vo kafundiswa kwa Kaisa?

¹⁰ Kuna kwalanda, Paulu wafundisilwa kuna Kaisaria. O Feseto wau kazola “vua e dienga dia Ayuda,” wayuvula Paulu vo: “Nga ozolele tomboka kuna Yerusaleme, wafundisilwa vana ndose ame mu kuma kia mambu mama?” Paulu wazaya wo vo avo wele kuna Yerusaleme, Ayuda balenda kumvonda. Wazaya mpe dina kafwete vanga muna vuluza o moyo andi yo kwenda kuna Roma kimana kakwamanana e salu kiandi kia sila umbangi. Muna kuma kiaki, Paulu wavova vo: “Ndombele vo yafundiswa kwa Kaisa!” Vava Feseto kamokena ye aludiki, wavutula Paulu vo: “Wau vo olombele wenda fundiswa kwa Kaisa; kwa Kaisa okwenda.” E nzengo za Feseto za fila Paulu kuna Roma zatanina Paulu vana moko ma mbeni zandi. I bosi, Paulu walwaka kuna Roma, i sia vo, kwandá kakala ye Ayuda ana bavavanga kumvonda.—Mav. 25:6-12.

11. Nkia mvovo mia Yesaya miafiaulwisa Paulu?

¹¹ Ekolo Paulu kavingilanga kwenda kuna Itália, nanga wayindula e mvovo mia lulukisu mina Yesaya wa ngunza kavumunuinua mu vovesa awana betelamenanga Yave, oku vo: “Nuvuanda e mfulu, kansi funga ifunga! Nuvova konso dina nuzolele, kansi ke disikila ko, kadi o Nzambi una yeto!” (Yes. 8:10) Paulu wazaya wo vo Nzambi okunsadisa yo kunkumika mu zizidila e mpasi kewanana zau muna lumbu ikwiza.

12. Aweyi Yulio kakadila yo Paulu? Ediadi nanga diafila Paulu mu bakula nkia diambu?

¹² Muna mvu wa 58 T.K., Paulu wayantika nkangalu andi wa kwenda kuna Itália. Wau vo Paulu mbakami kakala, wasiwa kuna nsi a wisa kia Yulio wa mfidi a makesa ma Roma. Tuka  muna kolo kiaki, Yulio wakala ye wisa kia bangika Paulu yovo kunsonga e ngemba. Aweyi kasadila e wisa kiandi? Muna lumbu kialanda, vava e nzaza yaningama vana fulu kiantete, “Yulio wasonga Paulu e ngemba, wamvana o nswa kenda kw’akundi andi.” Kuna kwalanda, Yulio wavuluza nkutu moyo a Paulu. Aweyi kavangila wo? Vava nzaza yadimuka, makesa bazola vonda abakami awonso bakala muna nzaza, kimana balembi tina. Kansi Yulio wabasima mu vanga wo. Ekuma? E kuma kadi kani dia “vuluza Paulu” kakala diau. Paulu nanga wabakula vo Yave wasadila o mfidi ndioyo a makesa mu kunsadisa yo kuntanina.—Mav. 27:1-3, 42-44.

13. Aweyi Yave kesadilanga akwa wisa?

¹³ Aweyi Yave kekutusadisilanga? Avo e diambu ngwizani dina ye kani diandi, Yave olenda sadila mwand’andi avelela mu fila akwa wisa mu vanga konso dina kazolele. Tala dina Solomo wa Ntinu kavova: “O ntim’a ntinu una nze nkukula za maza vana koko kwa Yave. Ovilulanga zo konso kuna kazolele.” (Nga. 21:1) Ayeyi i nsas’a kingana kiaki? O wantu balenda vanga e nzila yankaka mu viokesela e maza ma nkoko konso kuna bazolele. Diau dimosi mpe, Yave olenda sadila mwand’avelela mu fila akwa wisa bavanga mambu mena ngwizani ye kani diandi. Vava diambu diadi divangamanga, akwa wisa bebakang’e nzengo zisadisanga nkangu a Nzambi.—Tezanesa ye Ezera 7:21, 25, 26.

14. Landila e sono kia Mavangu 12:5, tulenda samba mu kuma kia aki nani?

¹⁴ Adieyi tulenda vanga? Tulenda samba “mu kuma kia atinu ye akwa wisa awonso” vava wantu awaya bebakanga e nzengo mu kuma kia nsambil’eto. (1 Tim. 2:1, 2; Nek. 1:11) Nze Akristu a tandu kiantete, oyeto mpe tusambanga ntangwa zawonso kwa Nzambi mu kuma kia mpangi zeto zamakala ye zamakento bena mu pelezo. (Tanga Mavangu 12:5; Ayib. 13:3) Tulenda samba mu kuma kia awana beyingilanga mpangi zeto muna pelezo. Tulenda mpe dodokela Yave kafila e ngindu za wantu awaya kimana basonga “e ngemba” kwa mpangi zeto bena mu pelezo nze una Yulio kavanga kwa Paulu.—Mav. 27:3.

15-16. Aweyi Yave kasadila Aresetako yo Luka muna sadisa Paulu?

¹⁵ Aweyi Paulu kasadisilwa kwa akwandi Akristu? Ekolo Paulu kakala muna nkangalu mu kwenda kuna Roma, nkumbu miayingi Yave wasadilanga ampangi muna sadisa Paulu. Yambula twabadika e yaka nona.

 ¹⁶ Akundi wole a Paulu, i sia vo, Aresetako yo Luka babak’e nzengo za kangala yandi yakuna Roma. * Bibila ke kivovanga ko vo Yesu wasia nsilu kwa Aresetako yo Luka vo belwaka o moyo kuna Roma. Muna vanga nkangalu wau, mioyo miau basia mu vonza. Kansi kuna zola kwawonso, bavanga wo muna sadisa Paulu. Vava vavioka lumbu yayingi, ekolo bakala muna nkangalu wau wa vonza, i bazaya wo vo ke befwa ko. Ozevo, vava Aresetako yo Luka bakota muna nzaza kuna Kaisaria, Paulu wavutula matondo kwa Yave muna sambu wau kasadila mpangi zazi akwa unkabu muna kunsadisa.—Mav. 27:1, 2, 20-25.

17. Aweyi Yave kasadila ampangi muna sadisa Paulu?

¹⁷ Muna nkangalu wau, nkumbu miayingi Paulu katambula o lusadisu lwa mpangi zandi. Kasikil’owu, vava e nzaza yaningama muna mbanz’a Sidone, Yulio wayambula vo Paulu “kenda kw’akundi andi kimana bansadisa.” I bosi, kuna mbanz’a Putiole, Paulu ye akundi andi ‘basolola ko ampangi, ana babawondelela bananga yau lumbu nsambwadi.’ Ekolo ampangi muna mbanza zazi balunga-lunganga e nsatu za Paulu ye akundi andi, kalukatikisu ko vo Paulu kiese kiayingi kamwesanga mpangi zazi muna kubasamunuina mambu ma lukasakeso. (Tezanesa ye Mavangu 15:2, 3.) Kuna mfoko a lumbu yayi ya lukasakeso, Paulu ye akundi andi bakwamanana muna nkangalu au.—Mav. 27:3; 28:13, 14.

18. Nki kiafila Paulu mu vutula matondo kwa Nzambi yo kasakeswa?

¹⁸ Ekolo Paulu kayendanga kuna Roma, nanga wayindula mana kasonekena ampangi muna nkutakani kuna Roma se vioka mvu ntatu, oku vo: “Se mvu miayingi ngina ye tima dia kwiza kunukingula.” (Roma 15:23) Kansi, kayindula dio ko vo okwenda kuna Roma nze mbakami. Ekwe lukasakeso katambula vava kamona ampangi kuna Roma ana bamvingilanga muna nzila muna kunkayisa! Bibila kivovanga vo: “Paulu vava kabamona, wavutula matondo kwa Nzambi yo kasakeswa.” (Mav. 28:15) Yindula e diambu edi:  Paulu wavutula matondo kwa Nzambi wau kamona ampangi. Ekuma? E kuma kadi Paulu wabakula diaka vo Yave wasadila e mpangi zazi muna kunsadisa.

19. Nze una wasonama muna 1 Petelo 4:10, aweyi Yave kalenda kutusadila mu sadisa mpangi zeto?

¹⁹ Adieyi tulenda vanga? Nga ozeye mpangi muna nkutakani eno ona onuananga ye mpasi mu kuma kia mayela yovo mambu mankaka? Nga ozeye mpangi ofwidilu muntu ketoma zolanga? Avo tuwidi vo mpangi eto mu mpasi kena, tulenda samba kwa Yave kimana katusadisa mu vova yovo vanga diambu disonga vo tuzolanga mpangi ndioyo. Mana tuvova yovo vanga, malenda kala vo i lukasakeso kikilu kavuidi o mfunu o mpangi eto. (Tanga 1 Petelo 4:10.) * Avo tusadisi mpangi zeto, tukubafila mu kwikila vo o nsilu a Yave wa sia vo “kikuyambula nkutu ko, ngatu kubembola” ulungananga mpe kwa yau. Kieleka, ediadi kiese kiayingi dikututwasila.

20. Ekuma tulenda vovela ye ziku kiawonso vo: “Yave i nsadisi ame”?

²⁰ Nze Paulu ye akundi andi, oyeto mpe mambu mampasi tunuananga mau muna zingu kieto. Kansi, tuzeye wo mpe vo tulenda kala ye unkabu mu zizidila kadi Yave una yeto. Osadilanga Yesu ye ambasi muna kutusadisa. Kuna diak’e sambu, avo diambu ngwizani dina ye kani diandi, Yave olenda sadila akwa wisa muna kutusadisa. Yave osadilanga mpe mwand’andi avelela muna fila mpangi zeto muna kutusadisa. Ndonga muna yeto twamona kala e ziku kia diambu diadi. Kieleka, nze Paulu tulenda vova ye ziku kiawonso vo: “Yave i nsadisi ame; kimona wonga ko. O muntu adieyi kalenda kumpanga?”—Ayib. 13:6.